پرده‌برداری از روابط پنهانی ریاض با رقیب واشنگتن

در زمانی که مرحله سرنوشت‌ساز مذاکرات غرب و دولت ایران بر سر برنامه هسته‌ای تهران در آستانه آغازشدن است، شبکه سی‌ان‌ان گزارشی را منتشر کرد که می‌تواند بر تلاش‌های دولت آمریکا برای رسیدن به توافق هسته‌ای و موشکی با تهران اثر منفی بگذارد. این پایگاه خبری آمریکایی به نقل از آژانس‌های اطلاعاتی و امنیتی آمریکا تصاویری اختصاصی منتشر کرده که از برنامه عربستان سعودی برای تولید موشک بالستیک با کمک چین خبر می‌دهد.

به گفته مقام‌های امنیتی آمریکایی این نخستین بار نیست که عربستان و چین در زمینه موشکی با‌هم همکاری می‌کنند. پیش از این هم ریاض موشک‌های دوربرد از چین خریده بود، اما نتوانست از آن‌ها استفاده کند. عربستان تاکنون به‌عنوان کشوری که خود سازنده این نوع موشک‌ها باشد، شناخته نشده بود، اما تصاویر ماهواره‌ای نهاد‌های اطلاعاتی آمریکا نشان می‌دهند که عربستان دست‌کم در یک پایگاه، در حال تولید موشک‌های بالستیک است و مقام‌های شورای امنیت ملی آمریکا گفته‌اند که در ماه‌های اخیر آن‌ها از اطلاعات طبقه‌بندی‌شده در انتقال فناوری موشک‌های بالستیک در مقیاس بزرگ بین چین و عربستان مطلع شده‌اند. این تصاویر ماهواره‌ای از سوی «پلنت» یک شرکت تصویربرداری تجاری ثبت شده است.

این اقدام می‌تواند تأثیر انکارناپذیری بر رقابت موشکی در سراسر خاورمیانه داشته باشد و تلاش دولت جو بایدن برای رسیدن به توافق با دولت ایران، به‌عنوان مهم‌ترین رقیب عربستان در منطقه را پیچیده‌تر کند. درصورتی‌که عربستان اقدام به تولید موشک بالستیک کند، غرب دیگر نخواهد توانست ایران را از رقابت موشکی با ریاض منع کند و این امر کار دولت بایدن را پیچیده‌تر خواهد کرد؛ چراکه در سال‌های اخیر مقام‌های بلندپایه عربستان بار‌ها از آمریکا خواسته‌اند برنامه موشکی و پهپادی ایران نیز در مذاکرات احیای برجام گنجانده و کاملا محدود شود. تصاویر ماهواری که در اختیار سی‌ان‌ان قرار گرفته و از ۲۶ اکتبر تا ۹ نوامبر امسال را شامل می‌شود، تحرکات در پایگاهی واقع در منطقه الدوادمی عربستان را ثبت کرده است که نشان‌دهنده تلاش ریاض برای تولید موتور موشک با سوخت جامد است. کارشناسان با استناد به این تصاویر از وجود شعله‌های آتش و ریخته‌گری موتور‌های موشک دارای سوخت جامد و گودال ایجادشده برای دفع باقی‌مانده سوخت خبر داده‌اند. این منطقه پیش‌از‌این با کمک چین ساخته شده است.

دو مقام امنیتی تأیید کرده‌اند که در ماه‌های گذشته اطلاعات طبقه‌بندی‌شده‌ای در اختیار برخی از نهاد‌های اطلاعاتی آمریکا و همچنین شورای امنیت ملی دولت بایدن قرار گرفته بود که براساس آن، عربستان فناوری موشک‌های بالستیک را از چین دریافت کرده است. همکاری پنهان ریاض و پکن در حالی افشا می‌شود که عربستان غیر از تلاش برای تولید داخلی موشک بالستیک، ماه گذشته نیز قراردادی ۶۴۰ میلیون دلاری برای تجهیز خود به موشک‌های آمریکایی امضا کرد.

«جفری لویس»، کارشناس تسلیحات و استاد مؤسسه مطالعات بین‌الملل میدل‌بری، می‌گوید: «شواهد کلیدی حاکی از این است که در این مرکز در‌حال کار روی گودال سوختگی برای دفع سوخت جامد باقی‌مانده از تولید موشک‌های بالستیک هستند. خطر انفجار در کمین سوخت باقی‌مانده از تولید موشک‌های بالستیک است و به‌همین‌دلیل تأسیسات تولید این موشک‌ها اغلب گودال‌های سوختی دارند که در آن می‌توان سوخت باقی‌مانده را از بین برد. درحالی‌که توجه جهانی معطوف به برنامه هسته‌ای ایران است، چندان توجهی به برنامه مشابه عربستان برای توسعه و تولید موشک‌های بالستیک نمی‌شود و این خطرات زیادی برای منطقه در پی خواهد داشت. اگر عربستان ساخت موشک‌های خود را آغاز کرده باشد، بسیار بعید است که تهران با محدودکردن برنامه موشکی خود موافقت کند. اقدام جدی برای تولید داخلی موشک‌های بالستیک از سوی عربستان نشان می‌دهد که هرگونه تلاش دیپلماتیک برای مهار تولید سلاح‌های موشکی و هسته‌ای نیازمند مشارکت سایر بازیگران منطقه‌ای مانند ایران و اسرائیل است».

به گفته لویس، با توجه به اینکه تمام تأسیسات مورد نظر با کمک چین ساخته شده است و ارزیابی اطلاعاتی جدید نشان می‌دهد عربستان به‌تازگی تکنولوژی موشک‌های بالستیک را از چین خریداری کرده، احتمالا موشک‌هایی که در آنجا تولید می‌شوند، طراحی چینی دارند. شواهد دیگری نیز وجود دارد که نشان می‌دهد عربستان در سال‌های اخیر برای توسعه برنامه موشک‌های بالستیک خود با کشور‌های دیگر هم مذاکره کرده و همین موضوع شناسایی دقیق نوع سیستم تسلیحاتی و موشکی در این مکان را دشوار می‌کند.

ایالات متحده در سال‌های گذشته به عربستان فشار آورده که این قابلیت‌ها را پیگیری نکند، اما نخستین نشانه‌ها مبنی بر اینکه عربستان مجهزشدن خود به این سلاح‌ها را به‌طور داخلی پیگیری می‌کنند، در دوره دونالد ترامپ، سلف بایدن اتفاق افتاد. در همان زمان، سی‌ان‌ان برای نخستین بار در سال ۲۰۱۹ با استناد به گزارش‌های نهاد‌های اطلاعاتی آمریکا از آغاز همکاری چین و عربستان برای ایجاد برنامه موشکی عربستان خبر داد، اما دولت دونالد ترامپ در آن زمان اعضای مهم و تأثیرگذار کنگره را در جریان این اطلاعات قرار نداد. رهبران وقت دموکرات کنگره آمریکا با انتقاد از دولت ترامپ، او را متهم کردند که در قبال عربستان سعودی رویکردی ملایم اتخاذ کرده است. بااین‌حال ترامپ استدلال می‌کرد که خرید‌های تسلیحاتی عربستان سعودی از آمریکا اهمیت زیادی دارد؛ چراکه هزاران خانواده آمریکایی از آن درآمد کسب می‌کنند.

واکنش چین

کارشناسان تسلیحاتی اعتقاد دارند که عدم واکنش مناسب دولت ترامپ، به عربستان امکان داد تا برنامه موشک‌های بالستیک خود را با جدیت بیشتری پیگیری کند و درحال‌حاضر دولت بایدن در موقعیتی دشوار قرار گرفته است. هر نوع واکنش دولت بایدن به این همکاری موشکی عربستان و چین، به‌دلیل ملاحظات دیپلماتیک اقدامی حساس است، زیرا واشنگتن به‌دنبال ازسرگیری تعامل با چین در عرصه‌های مختلف، از جمله تغییرات آب‌وهوایی، تجاری و مقابله با همه‌گیری کروناست. براساس این گزارش، برخی از اعضای کنگره در ماه‌های گذشته از اطلاعات جدید در انتقال فناوری موشک‌های بالستیک بین عربستان و چین مطلع شده‌اند.

سخنگوی وزارت خارجه چین در واکنش به گزارش سی‌ان‌ان گفته است که «این کشور و عربستان «شریک راهبردی همه‌جانبه» هستند و با هم همکاری نظامی دارند. این‌گونه همکاری‌ها ناقض هیچ‌یک از قوانین بین‌المللی نیست و با کنوانسیون منع سلاح‌های کشتار‌جمعی نیز مغایرت ندارد». «آن‌کیت باندا»، محقق و کارشناس منع اشاعه در بنیاد صلح بین‌المللی کارنگی، می‌گوید: «برنامه موشکی قدرتمند از سوی عربستان، چالش‌های جدیدی را برای محدودکردن برنامه‌های موشکی دیگر کشور‌ها در منطقه ایجاد می‌کند؛ برای مثال مهار برنامه‌های توسعه‌ای موشک‌های ایران در آینده بدون ایجاد محدودیت‌های موازی دشوارتر خواهد بود و در چنین شرایطی تهران زیر بار محدودیت‌های جدید نخواهد رفت و روند مذاکرات پیش‌رو در وین با پیچیدگی‌های بیشتری روبه‌رو می‌شود».