چرا امسال نمی‌توانیم بارش شهابی جوزایی را ببینیم؟

منجم آماتور و سردبیر سابق مجله نجوم در توضیح قابل مشاهده نبودن بارش شهابی جوزایی در سال جاری اظهار داشت: بارش شهابی امسال همزمان با حضور ماه در فاز نزدیک به کامل است و همین امر مشاهده این بارش را غیرممکن می‌کند. 

به گزارش ایرنا، بارش‌های شهابی زمانی روی می‌دهد که بقایای دنباله‌دارها یا سیارک‌ها از مدار زمین عبور کند و ذرات جدا شده از آن‌ها در فضا معلق می‌ماند؛ وقتی زمین از میان توده ذرات به جا مانده از دنباله‌دارها عبور می‌کند، تعدادی از آن‌ها وارد جو زمین می‌شوند و در مجاورت اکسیژن زمین می‌سوزند و برق درخشانی از آن‌ها برای ثانیه‌ای در آسمان ظاهر می‌شود که به این پدیده شهاب می‌گوییم. هر سال در آذر ماه شاهد بارش شهابی جوزایی (Geminids) هستیم. از این جهت این بارش را جوزایی می‌خوانند که کانون این بارش در صورت فلکی جوزا واقع شده است و به نظر می‌رسد شهاب‌های این بارش از آن کانون به سمت زمین گسیل می‌شوند. 

از آنجا که تعداد شهاب‌ها در زمان عبور زمین از ذرات به جا مانده دنباله‌دارها یا سیارک‌ها از مدار زمین چند شبی بسیار زیاد می‌شود، از این دوران با نام بارش شهابی در عرف نجوم یاد می‌شود. در بارش شهابی جوزایی انتظار مشاهده شهاب‌هایی پر نور را داریم که اصطلاحا به آن‌ها آذرگوی گفته می‌شود. 

آذرگوی‌ها، شهاب‌هایی هستند که فقط خورشید و ماه از آن‌ها پرنورترند و ردی از خود بر جای می‌گذارند که بسته به نوع شهابواره سازنده آن و اینکه از چه جرمی باشند این رد می‌تواند در آسمان به رنگ‌های مختلفی دیده شود.

سیارک‌ها اجرام کوچکی هستند که از سنگ و فلز یا ترکیبی از هر دو ساخته شده اند. این اجسام نامنظم دور خورشید می‌چرخند. کمربند سیارکی بین دو سیاره مریخ و مشتری داریم که بر اساس برخی فرضیه‌های نجومی سیاره‌ای وجود داشته که بر اثر جاذبه مشتری خورد شده و از آن سیارکی به وجود آمده و سیارک ۳۲۰۰ فائتون/Phaethon از این امر پدید آمده است. 

پدیده بارش شهابی به اندازه‌ای جذاب است که هرساله موسسات گردشگری و مسافرتی تورهایی برای رصد این پدیده نجومی در آذرماه تدارک دیده و قادعتا برای آن تبلیغ می‌کنند، اما امسال امکان مشاهده بارش شهابی نه در محیط‌های شهری و نه در مناطق کویری یا کوهستانی وجود ندارد. توضیحات کاظم کوکرم را در این مورد بخوانید. 

نورافشانی ماه کامل در شب بارش شهابی

کوکرم در گفت وگو با خبرنگار گروه علمی ایرنا در مورد بارش شهابی جوزایی که هر سال در آذر ماه به اوج می‌رسد اظهار داشت: این بارش شهابی هر سال در شب بیست و سوم آذر به اوج می‌رسد؛ به این ترتیب که در بازه زمانی ۲۱ آذر تا ۳۰ آذر معمولا زمین از دل ذرات به جا مانده از حرکت سیارک ۳۲۰۰ فائتون، عبور می‌کند و وقتی این ذرات به جا مانده از گردش این سیارک در مدار خود به دور خورشید با جو زمین برخورد می‌کنند، ما سوختن این ذرات را (که عمدتاً ابعادی در حد دانه‌های شن و ریگ دارند) در جو زمین به شکل ظهور شهاب‌های پر تعداد و بارش شهابی می‌بینیم. اما امسال با توجه به موقعیت ماه در آسمان شب شرایطی به وجود آمده است که عملا امکان مشاهده این بارش شهابی وجود ندارد. 

این مدرس نجوم در توضیح این پدیده افزود: شب‌های اوج این بارش که بنا به اعلام سازمان بین‌المللی شهاب (IMO) در شب‌های ۲۳ و بیست و چهارم آذر (جمعه و شنبه) اتفاق می‌افتد، همزمان با حضور ماه در فاز نزدیک به ماه کامل شده است؛ طوری‌که در شب اوج بارش شهابی جوزایی تقریبا ۹۷ درصد از سطح ماه روشن است. 

کوکرم تاکید کرد: پس در شب‌های اوج این بارش شهابی ما ماه کامل را در آسمان داریم و در نتیجه هیچ فرصتی برای دیدن شهاب‌های این بارش شهابی نداریم. اگر ماه نبود انتظار داشتیم در اوج بارش شهابی، زیر آسمانی که نور ماه و آلودگی نوری نداشته باشد و در ساعتی از شب کانون بارش شهابی جوزایی بالای سر ما واقع شده و اطراف ما کاملا باز باشد، تقریباً در یک ساعت شاهد ظهور قریب به ۱۵۰ شهاب در آسمان باشیم، ولی با توجه به اینکه امسال شاهد حضور ماه شب‌های سیزدهم و چهاردهم جمادی‌الثانی در آسمان شب هستیم. به نظر نمی‌رسد در بهترین حالت طی یک ساعت بیشتر از چهار پنج شهاب در آسمان بتوانیم ببینیم که این میزان با نرخ ظهور شهاب‌های پراکنده در سایر شب‌های سال برابری می‌کند. 

وی خطاب به علاقه مندان آسمان اظهار داشت: افرادی که معمولا برای بازه زمانی ۲۳ آذر عازم دیدن بارش شهابی جوزایی در خارج از شهر می‌شوند، بدانند امسال با توجه به وضعیت ماه چیزی از بار شهابی جوزایی نمی‌توانیم مشاهده کنیم. 

این روزنامه‌نگار علم یادآور شد: زمانی که ماه کامل را در آسمان داشته باشیم فرقی ندارد که در شهر که آلودگی نوری و غبار دارد به آسمان شب نگاه می‌کنیم یا اینکه در نقاط مرتفع کوهستانی یا در یک کویر دوردست هستیم؛ زیرا در هر حال نور شدید مهتاب در شب‌های نزدیک به نیمه ماه قمری مانع از این می‌شود که بتوانیم شهاب‌ها را در آسمان به‌خوبی ببینیم. مگر چند شهابی که خیلی درخشان یا به اصطلاح آذرگوی باشند. 

تفاوت بارش شهابی جوزایی و بارش برساوشی

کوکرم اشاره کرد: در مورد بارش شهاب جوزایی، برخی این نکته را می‌گویند که مثلا ما یک هفته زودتر برای رصد بارش شهابی می‌رویم که نور ماه کامل نباشد و بتوانیم شهاب‌های این بارش شهابی را ببینیم؛ اما نکته این است که بارش شهابی جوزایی شرایط شبیه به بارش شهابی برساوشی تابستان نیست که بازه فعال‌بودن طولانی داشته باشد؛ کل بازه فعال‌بودن بارش جوزایی از ۲۱ آذر؛ یعنی فقط دو سه روز قبل از بارش به اوج رسیدن بارش شروع می‌شود و تا سی‌ام آذر فعال است. امسال این بازه همزمان شده با شب‌های دهم تا نوزدهم ماه جمادی‌الثنی که در این شب‌ها هلال پهن، درخشان و پرنور ماه در میانه آسمان می‌درخشد. 

همچنین پس از گذر از شب اوج بارش جوزایی، معمولاً ظهور شهاب‌ها افت قابل توجهی می‌کند و این گونه نیست که از یک هفته قبل تا یک هفته بعد از تاریخ اوج بتوانید دریافت خاصی از تماشای شهاب‌های جوزایی داشته باشید. 

وی در پایان تأکید کرد: بنابراین عملاً برای دیدن شهاب‌های پرتعداد از بارش جوزایی فقط می‌توانیم روی شب‌های اوج که همان ۲۳ و ۲۴ آذر است حساب کنیم که امسال در این شب‌ها بخت با علاقه‌مندان به این بارش شهابی یار نیست و با درخشش ماه کامل در آسمان شب همزمان شده است.