کشف تازه باستان‌شناسان در شرق مازندران

باستان‌شناسان با کاوش در بخش چهاردانگه ساری به داده‌ها و اطلاعات ارزشمندی از دوران پیش از تاریخ دست یافتند. آنها سفال، ابزار‌های سنگی، استخوان، زغال و ردّ و نشان سازه‌های معماری سنگچین، خشت و ملات و همچنین شواهد تدفین و اجاق را به‌دست آورده‌اند و انتظار دارند در ادامه کاوش‌ها به بقایای لایه‌های قدیمی‌تر، حداقل دوره‌های مس و سنگ و انتقالی مس و سنگ دست یابند.

به گزارش ایسنا، منطقه چهاردانگه یکی از بخش‌های منطقه بزرگ هزار جریب در شرق مازندران است که در بخش جنوبی آن دشت‌های سمنان، دامغان و شاهرود واقع شده و در جبهه شمالی آن، دشت‌های جلگه‌ای شرق مازندران (گلوگاه، بهشهر، نکا، میان دورود و ساری) قرار دارد. از این رو کاوش محوطه قلعه سری ترکام صرف‌نظر از دستیابی به داده‌ها و اطلاعات ارزشمندی از دوران پیش از تاریخ، از جنبه مطالعه ارتباطات و برهم‌کنش‌های فرهنگی دوران یادشده بین جبهه‌های شمالی و جنوبی البرز مرکزی حائز اهمیت است.

در این بخش و در در محوطه باستانی «قلعه سری تِرکام» دو برنامه میدانی باستان‌شناسی در چارچوب تفاهم‌نامه و قرارداد تحقیقاتی میان معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه مازندران و اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان مازندران با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری آغاز شد و مرحله دوم آن در حال انجام است.

مرحله نخست این کاوش، با عنوان «گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطه تپه قلعه سری ترکام» آغاز شد و با انجام ۴۸ گمانه آزمایشی در مهر ماه به پایان رسید.

رحمت عباس‌نژاد سِرِستی، عضو هیأت علمی گروه باستان‌شناسی و عضو هسته محیط زیست دانشگاه مازندران، که سرپرست این برنامه میدانی است، گفت: براساس این برنامه، محدوده عرصه و حرائم این محوطه مهم پیش از تاریخی، تعیین و پس از تصویب در شورا‌های مربوطه، توسط وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به مراجع و نهاد‌های ذی‌ربط استان مازندران ابلاغ خواهد شد.

برنامه دوم این کاوش با عنوان «گمانه‌زنی به منظور لایه‌نگاری محوطه باستانی قلعه سری ترکام» نیز به سرپرستی رحمت عباس‌نژاد سِرِستی، عضو هیأت علمی گروه باستان‌شناسی و عضو هسته محیط زیست دانشگاه مازندران و با مشارکت و همکاری کارشناسانی از اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان مازندران و اعضای هیأت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی از دانشگاه مازندران و همچنین، دانشگاه‌های تهران و هنر اصفهان شروع شده است و تا ۱۵ آذر ادامه خواهد داشت.

سرپرست باستان‌شناسی محوطه باستانی «قلعه سری تِرکام» با بیان اینکه در راستای برنامه تعیین مسیر انتقال لوله گاز ساری ـ کیاسر و به دنبال گزارشی مبنی بر تخریب گسترده در تپه قلعه سری ترکام در سال ۱۳۸۹، محوطه‌هایی شناسایی شدند که پیشینه استقرار در دشت‌های میان‌کوهی منطقه چهاردانگه و کیاسر را حدود هزاره پنجم پیش از میلاد تعیین کردند، گفت: تپه قلعه سری یکی از محوطه‌های مربوط به دوران پیش از تاریخ در منطقه مذکور است که روی تپه ماهوری منتهی به یک رودخانه و در ارتفاع حدود ۱۳۰۰ متری از سطح آب‌های آزاد در مجاورت روستایی به نام تِرکام قرار گرفته است.

این باستان‌شناس افزود: با وجود انجام چند کار پژوهشی در این محوطه در سال‌های گذشته، متاسفانه درک مناسبی از دوران نوسنگی، انتقالی مس وسنگ، مس وسنگ، مفرغ و آهن و نیز گاه‌نگاری در منطقه چهاردانگه وجود ندارد. مواد فرهنگی نظیر سفال، ابزار‌های سنگی، استخوان، زغال و ردّ و نشان سازه‌های معماری سنگچین، خشت و ملات و همچنین شواهد تدفین و اجاق، تا کنون از کاوش لایه‌نگاری به دست آمده و امید است که در این فصل به بقایای لایه‌های قدیمی‌تر، حداقل دوره‌های مس و سنگ و انتقالی مس و سنگ دست یابیم. سفال‌های دوره‌های مس وسنگ به رنگ قرمز و نخودی روشن با پوشش قرمز و نقوش هندسی سیاهرنگ یا قهوه‌ای مایل به سیاه با رنگمایه گل اخری در طرح‌های گوناگون هستند. رنگ سفال‌های دوره مفرغ نیز در طیفی از خاکستری تیره و سیاه داغدار است. سفال‌های خاکستری تیره و روشن نیز به فراوانی وجود دارند که مربوط به دوره آهن هستند.

عباس‌نژاد سِرِستی گفت: لایه‌نگاری و گاهنگاری، داده‌پردازی یافته‌ها و تحلیل و تبیین داده‌ها، گردآوری و مطالعه نمونه‌های گیاهی و جانوری، گردآوری نمونه‌های دیرین اقلیم شناسی و میکرومورفولوژی، مطالعه برهم‌کنش‌های فرهنگی و تحولات و تغییرات اقتصادی و اجتماعی دوره‌های مس وسنگ، مفرغ و آهن دشت‌های میان‌کوهی منطقه چهاردانگه و کیاسر با مناطق پیرامونی، در شمار مهمترین مسائل، پرسش‌ها و اهداف این برنامه میدانی باستان‌شناسی هستند.

سرپرست هیأت کاوش باستان‌شناسی قلعه سری تِرکام افزود: در ابتدای اجرای این برنامه و در راستای تکمیل نقشه باستان‌شناسی پیش از تاریخ دشت کیاسر، از روش فتوگرامتری برد کوتاه برای تهیه عکس‌های هوایی و نقشه‌های تخصصی و تعیین عوارض محوطه بهره برده شده است. سپس، کار کاوش در دو گمانه لایه‌نگاری آغاز شده و در حال اجرا است. انتشار سریع گزارش نهایی کاوش و چاپ و نشر نتایج پژوهش‌ها در مجلات تخصصی و گردهمایی‌ها و استفاده از نتایج پژوهش تپه قلعه سری ترکام در هدایت برنامه‌های راهبردی میراث فرهنگی استان مازندران از دیگر اهداف این برنامه است.

عباس‌نژاد گفت: امیدواریم این برنامه که با استقبال مقامات استانی و محلی قرار گرفته است با حمایت آنها در سال‌های بعد استمرار یابد و نتایج آن در مسیر رسالت‌ها، تکالیف و شاخص‌های عملکردی اداره کل میراث‌فرهنگی و گردشگری استان مازندران، دستگاه‌های اجرایی شهرستان ساری و نیز دانشگاه مازندران و همچنین، در راستای توسعه گردشگری فرهنگی مورد بهره‌برداری قرار گیرد.