سیستم دفاع هوایی پاتریوت؛ از قیمت سرسام آور تا اولین ماموریت

وقتی صحبت از سیستم‌های دفاع موشکی به میان می‌آید، تعداد کمی از آنها به اندازه سیستم پاتریوت (PATRIOT) با نام کامل MIM-۱۰۴ Patriot که توسط ایالات متحده و بسیاری از متحدان ناتو استفاده می‌شود، شهرت و اعتبار دارند.

به گزارش روزیاتو، در ظاهر، PATRIOT یک سیستم بسیار پیچیده است که بر اساس یک مفهوم ساده شکل گرفته و عمل می‌کند. تهدید‌های نزدیک شونده شناسایی و ردیابی می‌شوند، موشک‌ها برای رهگیری آن تهدید‌ها فرستاده می‌شوند و بسته به موشک مورد استفاده، یا در مجاورت تهدید منفجر می‌شوند و آن را نابود می‌کنند یا مستقیماً با شیء پرنده مهاجم برخورد می‌کنند.

واژه PATRIOT مخفف عبارت “Phased Array Tracking Radar to Intercept on Target” است و این سیستم توسط فرماندهی موشکی ارتش ایالات متحده توسعه یافته است.

این روزها، این سیستم توسط Raytheon، یک پیمانکار دفاعی که به طور مداوم توسط دولت ایالات متحده برای پروژه‌های دفاعی استخدام می‌شود، تولید می‌گردد. موشک‌هایی که این سیستم استفاده می‌کند نیز توسط Raytheon ساخته شده‌اند – اگرچه سایر پیمانکاران از جمله شرکت Martin Marietta، Boeing و Lockheed Martin همگی در تامین قطعات یا موشک‌ها مشارکت داشته‌اند. همانطور که از نامش پیداست، این سیستم از رادار برای شناسایی یک تهدید استفاده می‌کند، سپس یک موشک را برای از بین بردن آن تهدید شلیک می‌کند.

انواع مختلفی از موشک‌ها برای استفاده وجود دارد، از جمله گزینه‌های ارزان‌تر و ابتدایی‌تر که نزدیک به پرنده مهاجم منفجر می‌شوند، به این امید که انفجار و/یا ترکش ناشی از انفجار بتواند آن را نابود کند. موشک‌های پیشرفته‌تر، گران‌تر و مدرن‌تر مستقیماً هدف را تحت تأثیر قرار داده، احتمال خنثی‌شدن تهدید را افزایش می‌دهند و در عین حال پیچیدگی عملیات را نیز افزایش خواهند داد.

در غرب، پاتریوت مسلماً شناخته شده‌ترین و توزیع شده‌ترین سامانه دفاع موشکی موجود در بازار است. این سیستم پدافند هوایی تاریخچه‌ای طولانی دارد و در طول سال‌ها شاهد موفقیت و شکست‌های نسبی بوده است. در ادامه این مطلب هر آنچه در مورد سیستم دفاع هوایی پاتریوت باید بدانید را آورده ایم.

قابلیت‌های سیستم پاتریوت

پاتریوت (MIM-۱۰۴)، که مخفف عبارت Phased Array Tracking Radar for Intercept on Target است، پیشرفته‌ترین سامانه دفاع هوایی ارتش ایالات متحده است.

این یک سیستم دفاع موشکی زمین به هوا برای مقابله با موشک‌های بالستیک تاکتیکی، موشک‌های کروز و هواپیما‌های پیشرفته کاربرد دارد.

این سیستم توسط کمپانی Raytheon، یک شرکت هوافضا و دفاعی چندملیتی آمریکایی توسعه یافته است.

این سیستم اولین بار در جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ با آتشبار‌هایی که از عربستان سعودی، کویت و اسرائیل محافظت می‌کرد، استفاده شد و بعداً در طول تهاجم ایالات متحده به عراق در سال ۲۰۰۳ نیز مورد استفاده قرار گرفت.

این سیستم دفاع هوایی در خدمت ایالات متحده و کشور‌های متحد آن از جمله آلمان، یونان، اسرائیل، ژاپن، کویت، هلند، عربستان سعودی، کره جنوبی، لهستان، سوئد، قطر، امارات متحده عربی، رومانی، اسپانیا و تایوان است.

پاتریوت یک سیستم متحرک است که معمولاً شامل رادار قدرتمند، ایستگاه کنترل، ژنراتور برق، ایستگاه‌های پرتاب و سایر وسایل نقلیه پشتیبانی می‌شود.

بسته به نسخه مورد استفاده، موشک‌های رهگیر می‌توانند به ارتفاع بیش از ۲۴ کیلومتر برسند و اهدافی را تا فاصله ۱۶۰ کیلومتری مورد اصابت قرار دهند.
رادار آن می‌تواند تا ۵۰ هدف را ردیابی کرده و همزمان با پنج مورد از آنها درگیر شود.

این سیستم مجهز به سیستم هدایت مسیر از طریق موشک (TVM) است. دستورات تصحیح مسیر در میانه پرواز از مرکز کنترل متحرک درگیری به سیستم هدایت منتقل می‌شود.

یک آتشبار پاتریوت ممکن است به ۹۰ نیرو برای کار و نگهداری آن نیاز داشته باشد.

سیستم پاتریوت مدت هاست که فعالیت می‌کند

پیشینه سیستم دفاع موشکی پاتریوت در واقع به دهه ۱۹۶۰ باز می‌گردد. این پیشینه به دوران توسعه “سیستم دفاع هوایی ارتش برای دهه ۱۹۷۰” که در سال ۱۹۶۴ به “توسعه موشک‌های سطح به هوا” تغییر نام داد، باز می‌گردد. در سال ۱۹۷۶ این پروژه دوباره به “سیستم موشکی دفاع هوایی پاتریوت” تغییر نام داد، اگرچه این اتفاق پس از اولین راه اندازی موفق سیستم دفاع هوایی SAM بود که در سال ۱۹۶۹ اتفاق افتاد.

اگرچه پاتریوت میراثی طولانی دارد، اما این سیستم دفاع موشکی اورجینال به جز نامش، شباهت چندانی با همتای مدرن خود ندارد. در طول سال ها، این سیستم دفاع هوایی تحت بروز رسانی‌های مداوم بوده است. در واقع، کل سیستم احتمالاً کمی شبیه کشتی تیسیوس است. طبق ادعای Raytheon که سیستم PATRIOT را تولید می‌کند، همه چیز به غیر از گرم کن ها، فن‌های خنک کننده و چند قطعه جزئی دیگر در چند سال گذشته مدرن شده است. خود Raytheon ادعا می‌کند که «به طور مداوم فناوری‌های جدیدی را پذیرفته است تا از تهدیدات در حال تکامل جلوتر بماند».

این قابلیت ارتقای مداوم یکی از ویژگی‌های سیستم پاتریوت است که «انعطاف پذیر است و به گونه‌ای طراحی شده است که امکان ارتقا و بهبود مستمر آن را فراهم می‌کند». این شرکت همچنین یک “مسیر رشد تعریف شده” برای سیستم پاتریوت دارد، که باعث می‌شود شاهد ماندن آن در خط مقدم فناوری دفاع موشکی حداقل تا سال ۲۰۴۸ باشد. ارتقای مداوم زمانی معنا پیدا می‌کند که در نظر داشته باشید که فناوری نظامی در طول سال‌ها تا چه میزان تغییر کرده است. انواع جدید موشک‌ها، نسل‌های جدید هواپیما‌ها و افزایش استفاده از پهپاد‌ها همه چیز‌هایی هستند که PATRIOT باید با آنها سازگار شود.

کشور‌های بسیاری سیستم پاتریوت را خریداری کرده اند

تعدادی از متحدان ایالات متحده، همراه با کشور‌هایی که برای کمک‌های نظامی به این کشور متکی هستند، از سامانه پاتریوت به عنوان بخشی از دفاع موشکی خود استفاده می‌کنند. تعدادی از این کشور‌ها عضو ناتو هستند، از جمله هلند، آلمان، یونان، اسپانیا، لهستان، رومانی و جدیدترین عضو ناتو، سوئد. سوئیس بی طرف با وجود اینکه بخشی از ناتو نیست، نیز سیستم پاتریوت را خریداری کرده است. این سیستم همچنین در خاورمیانه بسیار محبوب است و اسرائیل، بحرین، عربستان سعودی، کویت، امارات متحده عربی و قطر از قابلیت‌های آن بهره می‌برند.

در نهایت، تعداد انگشت شماری از کشور‌های آسیایی که از نظر نظامی به ایالات متحده وابسته هستند، یعنی ژاپن، تایوان و کره جنوبی، سیستم‌های موشکی پاتریوت را در زرادخانه خود دارند. PATRIOT همچنین بخشی از چندین بسته کمکی ارسال شده به اوکراین در جریان جنگ تمام عیار این کشور با روسیه را تشکیل داده است. ایالات متحده به همراه آلمان چندین دستگاه از پاتریوت‌های ارسال شده به اوکراین را تامین کرده است –، اما سایر کشور‌های اروپایی که دارای PATRIOT هستند، در این اقدام مرددتر بوده اند. این تردید ممکن است به دلیل ترس از سرایت جنگ به اتحادیه اروپا باشد که در آن صورت، سیستم پاتریوت برای دفاع از کشور‌هایی که آن را در اختیار دارند حیاتی خواهد بود. خود سیستم در بیش از ۲۵۰ درگیری استفاده شده است.

در مجموع، ۱۹ کشور (از جمله ایالات متحده) از سیستم دفاع موشکی پاتریوت استفاده می‌کنند. با افزایش تنش‌های جهانی تقاضای برای این سیستم نیز در حال افزایش است، با این وجود پاتریوت سیستمی نسبتاً کمیاب است. در مجموع ۲۴۰ دستگاه کامل از سیستم پاتریوت ساخته شده است که اکثر آنها متعلق به ارتش ایالات متحده هستند. علیرغم افزایش ظرفیت تولید، Raytheon هنوز هم می‌تواند تنها حدود ۱۲ دستگاه در سال بسازد.

پاتریوت پیروزی‌ها و شکست‌های خود را داشته است

سامانه موشکی پاتریوت در اولین آزمایش بزرگ خود شکست خورده است. در سال ۱۹۹۱، این سیستم موفق به رهگیری یک موشک اسکاد عراقی نشد، شکستی که منجر به اصابت آن موشک به یک پادگان و کشته شدن ۲۸ آمریکایی شد. در ادامه معلوم شد که علت این ناکامی یک مشکل نرم افزاری مربوط به نحوه مدیریت زمانی موشک و آتشبار بوده است.

آتشبار مورد بحث به مدت ۱۰۰ ساعت کار کرده بود که منجر به اختلاف تقریباً ۰.۳ ثانیه‌ای در ساعت داخلی آن و موشکی شد که قرار بود شلیک کند. ممکن است این اختلاف زیاد به نظر نرسد، اما به دلیل سرعت بالای عملیات‌های ضد هوایی، چنین اختلافی منجر به اشتباهی در حدود ۵۰۰ متر شد. گزارش‌های اولیه ادعا می‌کردند که سامانه پاتریوت بیش از ۹۷ درصد از تمام موشک‌هایی را که در طول جنگ اول خلیج فارس با آنها مواجه شده بود، رهگیری کرده، اگرچه این میزان بعداً به ۵۰ درصد کاهش یافت. آن باگ نرم افزاری اولیه اکنون مدت هاست که رفع شده، و سیستم به طور مداوم در حال بهبود است، با این وجود هنوز سوالاتی در مورد اثربخشی PATRIOT وجود دارد.

با این حال، در چند دهه پس از عملیات طوفان صحرا، اوضاع این سیستم پدافند هوایی بسیار بهبود یافته است. موفقیت‌های اخیر در اوکراین چندین کشور را متقاعد کرده است که این سیستم ارزش خریداری را دارد. در طول این جنگ، سیستم پاتریوت تعدادی از اهداف از جمله موشک‌های بالستیک روسی کینژال را رهگیری و خنثی کرده است – کینژال یک موشک مافوق صوت است که در نقطه اوج توانمندی‌های نظامی روسیه قرار دارد. این موشک‌ها در فاصله بیش از ۲۰۰ کیلومتری از اهداف مورد نظر خود سرنگون شده‌اند، در حالی که جنگنده‌هایی از جمله Su-۳۴ نیز در فاصله ۱۶۰ کیلومتری توسط این سیستم هدف قرار گرفته اند. در مجموع، پنج کشور مختلف از سیستم PATRIOT در طول یک درگیری استفاده کرده‌اند و در این مدت، پاتریوت در بیش از ۲۵۰ درگیری شرکت داشته است.

سیستم پاتریوت اصلاً ارزان نیست

با نادیده گرفتن قوانین سختگیرانه مختلف ایالات متحده برای دادن این سیستم به کشور‌های دیگر، اگر بخواهید سیستم دفاع موشکی پاتریوت خود را داشته باشید، ممکن است کاملاً ناامید شوید. 

طبق ادعای دولت ایالات متحده، یک سیستم دفاع موشکی جدید پاتریوت حداقل ۱.۱ میلیارد دلار برای شما هزینه خواهد داشت. این رقم برای خود سیستم که متشکل از رادار‌ها و آتشبار‌ها است به حدود ۴۰۰ میلیون دلار و برای موشک‌ها به ۶۹۰ میلیون دلار تقسیم می‌شود.

گزارش کنگره منتشر شده در سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد که در آینده یک “گردان PATRIOT” که از چهار آتشبار تشکیل شده است، ممکن است “تا ۱.۲۷ میلیارد دلار” هزینه داشته باشد. این هزینه شامل موشک‌ها نیز نمی‌شود که هر کدام قیمت خاص خود را دارند. همین گزارش قیمت هر قطعه «رهگیر‌های پاتریوت» را حدود ۴ میلیون دلار تخمین زده است. برای درک این اعداد باید بدانید که موشک‌های مورد استفاده در سامانه «گنبد آهنین» اسرائیل هر کدام بین ۴۰ تا ۶۰ هزار دلار قیمت دارند.

همچنین موشک‌ها تاریخ انقضا دارند، و در حالی که یک قوطی کنسرو ماهی تن ممکن است یک یا دو سال بعد از تاریخ تولیدش دیگر برای خوردن بی خطر نباشد، عواقب ناشی از موشک‌های تاریخ مصرف گذشته بسیار بیشتر است. هنگامی که یک موشک از دوران بهترین تاریخ مصرفش دور شود، ممکن است تغییرات شیمیایی را تجربه کند که کارایی پیشرانه، محموله یا سایر اجزایش را کاهش می‌دهد.

همانطور که مهندسان در طول استقرار اولیه آن کشف کردند، تغییرات بسیار جزئی می‌تواند به معنای تفاوت بین موفقیت و شکست با سیستم‌هایی مانند PATRIOT باشد. از آنجایی که این سیستم اساسا آخرین خط دفاعی است، شکست به این معنی است که زیرساخت‌های کلیدی، نیرو‌ها یا حتی غیرنظامیان ممکن است مورد اصابت موشک قرار گیرند؛ بنابراین اگر سیستم مورد استفاده قرار گیرد، به بارگذاری مجدد با هزینه زیادی نیاز دارد. اگر از آن استفاده نشود، نیز به هر حال پس از مدت زمان معینی، همچنان باید با هزینه هنگفتی آن را از نو تجهیز کرد، زیرا موشک هایش بعد از مدتی دیگر کارآیی خود را از دست می‌دهند.

ایالات متحده در فکر یک جایگزین برای سیستم پاتریوت است

با وجود موفقیت‌های اخیر و این واقعیت که بسیاری از متحدان ایالات متحده همچنان از این سیستم استفاده خواهند کرد، ایالات متحده در حال حاضر در حال توسعه جانشین PATRIOT است. سیستم Lower Tier Air and Missile Defense Sensor (LTAMDS) با نام کمتر جذابش، احتمالاً در چند سال آینده وارد میدان نبرد خواهد شد. آتشبار اصلی آن تقریباً به اندازه آتشبار پاتریوت است، اما به گفته شرکت توسعه دهنده Raytheon، نسبت به پاتریوت «دو برابر قدرتمندتر است». رادار ۳۶۰ درجه “برای شکست تهدید‌های پیشرفته و نسل بعدی” طراحی شده است و می‌تواند همزمان “چند تهدید از هر جهت” را شناسایی و با آن‌ها درگیر شود. از آنجایی که این آرایه راداری برای اثربخشی سیستم دفاع موشکی حیاتی است، در این سیستم جدید شاهد ارتقا‌های بسیار قابل توجهی خواهیم بود.

این قابلیت‌ها به لطف سه آرایه آنتن متصل به سیستم به دست می‌آید. دو مورد در پشت سیستم قرار می‌گیرند، در حالی که آرایه اصلی در جلو قرار دارد. از نظر اهداف، ماهیت تهدیدات “نسل بعدی” به طور مشخص ذکر نشده است، اما این سیستم برای از بین بردن موشک‌های مافوق صوت – که بسیار پیشرفته هستند – طراحی شده است.

اهداف مورد بحث قادر به حرکت با سرعت بیش از یک مایل در ثانیه هستند. در حالی که سیستم جدید LTAMDS باعث بازنشستگی تدریجی سیستم PATRIOT در ارتش ایالات متحده خواهد بود – این پایان راه برای پاتریوت نیست. Raytheon ادعا می‌کند که فناوری دفاع موشکی جدید آن «سرمایه گذاری مشتریان نظامی موجود بر روی سیستم پاتریوت را نیز حفظ خواهد کرد».

همچنین پاتریوت بخشی از «سیستم یکپارچه دفاع هوایی و موشکی» ایالات متحده خواهد بود که هدف آن پیوند دادن قابلیت‌های دفاع هوایی در سراسر ناتو است. “مسیر رشد” پاتریوت از این سیستم موشکی حداکثر تا سال ۲۰۴۸ پشتیبانی خواهد کرد.