آیا جنگنده F-۱۴ Tomcat یک جت رزمی نسل چهارمی است؟

در دنیای هوانوردی نظامی، “نسل” برای طبقه بندی جهش‌های تکنولوژیکی عمده در توسعه تاریخی جنگنده‌های جت استفاده می‌شود.

به گزارش روزیاتو، بنابراین، پاسخ کوتاه به سوال مطرح شده در عنوان این مقاله «بله» است. اما برای کسانی که به دنبال پاسخی طولانی‌تر به این سوال هستند، در این مطلب از روزیاتو به این موضوع خواهیم پرداخت که چه چیزی باعث می‌شود اف-۱۴ تامکت افسانه‌ای ساخت گرومن یک جنگنده نسل چهارم باشد و چیزی که تامکت را در میان دیگر جنگنده‌های نسل چهارم متمایز می‌کند چیست.

تعریف نسل‌ها (و نسلی که F-۱۴ در آن قرار می‌گیرد)

برای اطلاعات بیشتر خوانندگان ما که با تاریخچه و اصطلاحات تخصصی جنگنده‌های جت آشنا نیستند، فکر می‌کنم بهتر باشد نسل‌های جت‌های جنگنده را تعریف کرده و تمییز دهیم.

نسل اول: پیشرانه جت، برای مثال جنگنده‌های Messerschmitt Me-۲۶۲ Schwalbe (“Swallow”) , Bell P-۵۹ Airacomet, Gloster Meteor, Lockheed P-۸۰/F-۸۰ Shooting Star, MiG-۱۵, North American F-۸۶ Sabre

نسل دوم: بال‌های شیب دار، رادار برد یاب، و موشک‌های هدایت‌شونده فروسرخ، برای مثال جنگنده‌های MiG-۲۱ “Fishbed”، Lockheed F-۱۰۴ Starfighter، Dassault Mirage III.

نسل سوم: پرواز مافوق صوت، رادار پالسی و موشک‌هایی که می‌توانسند خارج از برد بصری (BVR) با دشمنان درگیر شوند، برای مثال جنگنده‌های McDonnell Douglas F-۴ Phantom II, MiG-۲۳ “Flogger,” Hawker Siddeley Harrier

نسل چهارم و فراتر از آن: سطح بالایی از چابکی، درجاتی از ترکیب حسگرها، رادار پالس داپلر، کاهش ردپای راداری، پرواز با سیم، نگاه کردن به پایین/سرنگونی موشک ها، و موارد دیگر، مانند McDonnell Douglas/Boeing F-۱۵ Eagle, General Dynamics/Lockheed Martin F-۱۶ Fighting Falcon (ملقب به “Viper”) , MiG-۲۹ “Fulcrum,” Sukhoi Su-۲۷ “Flanker” و البته ستاره این نمایش یعنی Grumman F-۱۴ Tomcat

نسل پنجم: پنهانکاری، درجه بالایی از مانورپذیری، سیستم‌های آویونیک پیشرفته، قابلیت‌های چند نقشی، قابلیت‌های ترکیب شبکه یا داده ها، مانند جنگنده‌های Lockheed Martin’s F-۲۲ Raptor and F-۳۵ Lightning II, Chengdu J-۲۰ “Fagin,” Su-۵۷ “Felon””

F-۱۴ مانند همه برادران نسل چهارم خود، یک پرنده جنگی مافوق صوت است، با حداکثر سرعت ۲.۳۴ ماخ (۲،۴۸۵ کیلومتر در ساعت) در ارتفاع. این جنگنده اولین پرواز خود را در ۲۱ دسامبر ۱۹۷۰ انجام داد (بله، در حالی که جنگ ویتنام هنوز در جریان بود) و در ۲۲ سپتامبر ۱۹۷۴ رسماً وارد خدمت عملیاتی نیروی دریایی ایالات متحده شد.

رسیدن به شهرت بخش اول: F-۱۴ ستاره سینما

گرچه تامکت فرزند دهه ۱۹۷۰ بود، اما در خلال بزرگترین دهه فیلم‌های اکشن ماجراجویانه، یعنی دهه ۱۹۸۰ بود که این پرنده جنگی قدرتمند به یک ستاره بزرگ در نگاه سینمادوستان تبدیل شد؛ البته به لطف فیلم پرفروش تاپ گان (Top Gun) در سال ۱۹۸۶ با بازی تام کروز و وال کیلمر.

کدام نوع از F-۱۴ در این فیلم فراموش نشدنی استفاده شده است؟ کوین هاف از ScreenRant به ما می‌گوید که این نسخه اورجینال، F-۱۴A بوده است. ۴۷۹ فروند از این نوع به نیروی دریایی آمریکا فروخته شد و ۷۹ فروند نیز به دست ایران رسید (زمانی که ایران هنوز تحت حاکمیت شاه و یکی از متحدان اصلی ایالات متحده بود).

اوه بله، شش سال قبل از انتشار تاپ گان، F-۱۴ در فیلم هیجان انگیز سفر در زمان پرل هاربر The Final Countdown نیز حضور یافته بود.

رسیدن به شهرت بخش دوم: F-۱۴ جنگنده ترسناک نبرد‌های هوایی

فیلم و نمایش هالیوودی یک چیز است؛ عملکرد در دنیای واقعی در سناریو مرگ یا زندگی نبرد‌های هوا به هوا در یک سطح کاملاً دیگر است؛ و در این فضا بود که F-۱۴ واقعا توانایی خود را ثابت کرد.

جدای از موفقیت‌های سینمایی، تامکت واقعی در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ در نبرد‌های هوا به هوا خود را نشان داد و نسبت کشتار ۵:۰ را در دستان هوانوردان نیروی دریایی ایالات متحده و همچنین ۱۳۰ پیروزی رسمی در مقابل تنها ۴ شکست برای نیروی هوایی ایران در طی جنگ ایران و عراق را رقم زد.

نکته خنده دار این است که هیچ خلبان آمریکایی تامکت هرگز به مقام آس (۵ شکار هوا به هوا یا بیشتر) دست پیدا نکرد، با این حال تعداد زیادی از خلبانان نیروی هوایی ایران این کار را کردند. دلیل اینکه می‌گوییم خنده دار است، به دلیل این واقعیت است که ایران از زمان انقلاب ۱۹۷۹ یکی از دشمنان اصلی ایالات متحده باقی مانده است.

با این وجود، F-۱۴ در نبرد‌های تن به تن با هواپیما‌های جنگی میگ و سوخو صدام حسین، بسیار خوب عمل کرد. با این وجود، دو خلبان عراقی با جنگنده‌های MiG-۲۳ خود توانستند تامکت‌های ایرانی را ساقط کنند و دو پیروزی دیگر نیز با جنگنده‌های Dassault Mirage F۱ و MiG-۲۱ رقم خورد.

با بازگشت به سابقه جنگی F-۱۴ در خدمت نیروی دریایی ایالات متحده، اولین شکار در ۱۹ آگوست ۱۹۸۱ در حادثه خلیج سیدرا رخ داد، که در آن دو تامکت از ناوگان VF-۴۱ Black Aces – که از روی ناو هواپیمابر یو اس اس نیمیتز عملیات انجام می‌دادند با دو جنگنده لیبیایی Su-۲۲ “Fitters” درگیر شدند که به معمر قذاقی، دیکتاتور وقت لیبی، تعلق داشتند. بعد از فرار موفق از دست موشک‌های سوخو-۲۲‌های لیبیایی، خلبانان تامکت‌های آمریکایی با موشک‌های مادون قرمز (گرماجو) AIM-۹L Sidewinder به آن‌ها شلیک کرده و هر دو را ساقط کردند.

اف-۱۴‌ها الان کجا هستند؟

افسوس، همه چیز‌های خوب باید به پایان برسد، و بر این اساس، F-۱۴ محبوب نیز سرانجام در سی و دومین سالگرد آغاز به کار خود، ۲۲ سپتامبر ۲۰۰۶، از خدمت نیروی دریایی ایالات متحده بازنشسته شد. جایگزین آن F/A-۱۸ Super Hornet بود که خود، ستاره دنباله‌ی Top Gun: Maverick در سال ۲۰۲۲ بود (اگرچه F-۱۴ نیز در لحظاتی از فیلم به نمایش گذاشته شد).

از ۷۱۲ فروند F-۱۴ تولید شده، تقریبا ۷۰ فروند در موزه‌ها و تاسیسات نظامی در سراسر ایالات متحده نگهداری می‌شوند. در میان نمونه‌های مهم تاریخی، جنگنده‌ای با شماره ۱۵۹۶۱۰ است که در موزه ملی هوا و فضای اسمیتسونیان، مرکز استیون اف. ادوار-هیزی در شانتیلی ویرجینا قرار دارد. این اف-۱۴ در ۴ ژانویه ۱۹۸۹ یکی از دو شکار تایید شده را در برابر میگ- ۲۳‌های لیبیایی در جریان حادثه دوم خلیج سیدرا به ثمر رساند.

با این حال، آواز قوی واقعی F-۱۴ Tomcat هنوز خوانده نشده است. نکته شگفت انگیز، اینکه این هواپیما همچنان در خدمت است … بله، درست حدس زدید، همان تامکت‌هایی که الان در اختیار ایران هستند. بر اساس برآوردها، نیروی هوایی ایران هنوز حدود ۲۶ فروند تامکت در خدمت دارد!