فشار پوتین به ایران برای گشایش دالان تورانی؟

همزمان با ورود اوکراین به خاک روسیه و فشار غرب برای برتری در این جبهه، روسیه با فشار حداکثری به ایران و ارمنستان تلاش می‌کند کریدور زنگزور را برای خروج از بن بست تحریم‌های اروپا با همکاری جمهوری آذربایجان راه اندازی کند. کریدوری که به خفگی ژئوپلیتیک ایران منجر خواهد شد. گزارش خبرآنلاین را برای فهم بازی روسیه بخوانید.

به گزارش خبرآنلاین، رسانه‌های جمهوری آذربایجان خبر دادند که ولادیمیر پوتین در جریان دیدار الهام علی اف، از تاسیس کریدور مورد مناقشه با ایران یعنی زنگزور استقبال کرده است. انتشار این خبر در حالیست که ایران بارها مخالفت جدی خود با ساخت این کریدور و هر مورد دیگری که منجر به تغییر در نقشه‌های ژئوپولیتیک منطقه می‌شود، نشان داده است.

رهبر انقلاب همچنین در دیدار با نیکو پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان که برای شرکت در مراسم تنفیذ رئیس جمهور پزشکیان به تهران سفر کرده بود، به صراحت مخالفت ایران را با ساخت این کریدور اعلام نموده و پاشینیان نیز اعلام کرد که ایروان اجازه عبور چنین کریدوری از خاک خود را نخواهد داد.

ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه هفته گذشته طی سفری به باکو، با الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان دیدار و گفتگو کرد. این سفر بنا به دلایل مختلف به سوژه بحث محافل خبری و تحلیلگران مسائل بین الملل تبدیل شد. سفر پویتن به باکو در بحبوحه جنگ با اوکراین و پیشروی نیروهای کی یف در داخل خاک روسیه در حالی انجام شد که استقبال علی اف از همتای روسی خود بیش از آنچه تصور میشد، گرم و صمیمی به نظر می‌رسید. این استقبال تا حدی بود که رئیس جمهوری آذربایجان در منزل شخصی خود از پوتین پذیرایی کرده است.

در همین راستا روز گذشته نیز سخنگوی وزارت خارجه روسیه گفته «زنگزور مسیری است که می‌تواند قلمرو اصلی آذربایجان را به نخجوان از طریق سیونیک ارمنستان متصل کند. حتما در چارچوب گفتگو‌های صلح سه جانبه با ارمنستان رفع انسداد زنگزور مورد بحث قرار می‌گیرد.

زاخارووا تاکید کرده «ما نگرانی طرف ایرانی را در مورد کریدور زنگزور دیده‌ایم که باید برای شفاف‌سازی با تهران تماس بگیریم. اما موضع مسکو در این مورد کاملاً قطعی است ما از این واقعیت پیش می‌رویم که راه حل باید برای ارمنستان، آذربایجان و همسایگان منطقه قابل قبول باشد.» این در حالی است که سخنگوی وزارت خارجه روسیه در بخشی از مصاحبه خود با خبرنگاران با لحنی غیر دیپلماتیک گفته «برای ایران شفاف‌سازی میکنیم تا آن را بپذیرد»

ناظران سیاسی می‌گویند در صورت ساخت و تکمیل این کریدور، نقش استراتژیک ایران برای عبور بار ترانزیتی آذربایجان به سمت نخجوان و صادرات کالای ایرانی به این منطقه تا حد زیادی تضعیف خواهد شد. همچنین، با عبور کریدور زنگزور از داخل خاک ارمنستان و ستانده شدن کنترل آن از دولت این کشور، عملا ایران برگ برنده خود برای تاثیرگذاری بر تنش و رقابت‌های منطقه قفقاز را از دست خواهد داد.

این در حالیست که سرگئی لاوروف، وزیر خارجه این کشور که ولادیمیر پوتین را در سفر باکو مشایعت می‌کرد، در نشست خبری خود تاکید کرد که نیروهای حافظ صلح و مرزبانی روسیه، آماده حفظ امنیت و حفاظت کامل از دو سر خط آهن عبوری از منطقه زنگزور هستند.

لاوروف همچنین با چرخش نسبت به برخی مواضع روسیه در زمینه مناقشه قفقاز، دولت ارمنستان را عامل خدشه دار شدن توافق صلح به امضا رسیده میان دو طرف در خصوص منطقه سیونیک دانسته و تاکید کرد که موضع کشورش، عبور کریدور زنگزور از این منطقه و سپردن امنیت و کنترل کامل ان به نیروهای حافظ صلح روسیه است. لذا آنچه در حال حاضر، با آن مواجه هستیم، اتخاذ موضع رسمی روسیه در خصوص کریدور زنگزور است که در تضاد کامل سیاست‌های منطقه‌ای ایران در خصوص این کریدور قرار دارد.

در همین حال، نشریه‌های آذربایجان مانند Aze. media و وب سایت تحلیلی کاسپین نیوز، به موافقت پویتن با ساخت کریدور ریلی زنگزور که نخجوان را با عبور از خاک ارمنستان به خاک جمهوری آذربایجان و ترکیه متصل می‌سازد، خبر دادند.

چه آنکه سفیر ترکیه در ایران نیز در خصوص هدف این کشور در قفقاز و کردیور زنگزور گفته: طبق گفته رئیس جمهورمان این فرایند باید به گونه‌ای باشد که منفعت کشورها آسیب نبیند و اینکه رضایت ارمنستان، آذربایجان و ایران مهم است. منافع ایران و آذربایجان همانند منافع خودمان است.

کارشناسان می‌گویند تاکنون، کار ساخت ۷۲ کیلومتر از مجموع ۸۹ کیلومتر خط ریلی تحت احداث برای فاز نخست کریدور زنگزور در داخل خاک آذربایجان (از هورادیز تا آقبند) به پایان رسیده است. قطعه خط عبوری از داخل خاک ارمنستان نیز تنها ۴۳ کیلومتر طول داشته که البته به نوشته aze. media، دولت آذربایجان قصد دارد در صورت کسب توافق ارمنستان، یک بزرگراه ترانزیتی جاده‌ای را نیز به موازات ریلی راه آهن از این منطقه عبور دهد تا با استفاده از هر دو شیوه حمل و نقل زمینی، این کریدور را تکمیل نماید. در داخل نخجوان نیز، خط ریلی بازمانده از دوران شوری به طول ۱۵۸ کیلومتر وجود داشته که در حال تعمیر است.

تحلیل گران معتقدند اگرچه ایالات متحده و روسیه به صورت سنتی با طرح‌های ارائه شده از سوی یکدیگر مخالفت بوده و از دستکم زمان آغاز جنگ اوکراین، تقریبا هیچ گونه هدف مشترکی میان دو طرف به چشم نمیخورد، اما ظاهرا موضوع در خصوص زنگزور متفاوت است. آمریکا بارها در قالب بیانیه‌های رسمی کاخ سفید، خواستار ساخت کریدور زنگزور در داخل خاک ارمنستان و ایجاد اتصال میان نخجوان با ترکیه و جمهوری آذربایجان شده است.

از سوی دیگر، روسیه نیز که پیشتر مخالف ساخت این کریدور بود، اکنون به حامی سفت و سخت آن تبدیل شده و مسکو نیز در حال حاضر، به دنبال ساخت این کریدور است.

سفر پوتین به جمهوری آذربایجان در حالی انجام شد که برای اولین بار بعد از جنگ جهانی دوم بخشی از خاک روسیه توسط نیروهای اوکراینی اشغال شده و همچنین برای اولین بار در تاریخ بخشی از خاک یک کشور دارنده بمب اتمی به اشغال نیروهای خارجی در آمده است.

کارت بازی کریدور زنگزور برای روسیه به عنوان دومین کارت بازی بعد از مسئله هسته‌ای در برابر ایران محسوب می‌شود. واقعیت این است سفر پویتن به باکو تنش‌های جاری پیرامون کریدور زنگزور و مسائل مربوط به اجرای کامل توافقات سه جانبه بین باکو-ایروان-مسکو را بسیار برجسته کرده است که مستقیم با منافع حیاتی و مزیت ژئوپلتیک ایران هم در ارتباط است.

نکته قابل تامل در فهم سیاست ورزی روسیه و امریکا در برابر ایران که به نظر می‌رسد تصمیم سازان در ایران را غافلگیر می‌کند، فهم «شبکه ای» از منافع سیاسی و ژئوپلیتیکی است. به عبارت دیگر نمی‌توان مسئله زنگزور را از چالش غرب با روسیه بر سر اوکراین جدا ارزیابی کرد همانگونه که نمی‌توان مسئله زنگزور را بی‌ارتباط با نظر روسیه در شورای امنیت بر سر مسئله جنگ غزه ارزیابی کرد. در چنین شرایط پیچیده‌ای در صورتی که فهم سیاستگذار ایرانی، فهمی سنتی و «صرفا» مبتنی بر رویکرد «واقع گرایی کلاسیک» و نه مبتنی بر رویکرد «سازه انگارانه» باشد، قادر به تحلیل شرایط بازی نخواهد بود.