لانینا در راه ایران؟

نگاهی به اخبار حوادث در ایران نشان می‌دهد در همین چند ماه اخیر سیل‌های غافلگیرکننده‌ای با شدت زیاد و تلفات بالا را در جای‌جای ایران شاهد بودیم. آخرین مورد آن سیل عجیب در سوادکوه بود که تلفات جانی هم به همراه داشت. پیش از آن هم سیل در چالوس و مهم‌تر از آن سیل در مشهد در زمانی که کمتر کسی تصورش را می‌کرد، قربانیانی به همراه داشت. تکرار این حوادث در ایران موجب شده تا بسیاری از تأثیر تغییرات اقلیمی بر ایران سخن بگویند و این رویداد‌ها را متأثر از این ماجرا بدانند. در این میان، گاهی از زبان مسئولان هم به احتمال وقوع پدیده «لانینا» در ایران اشاره می‌شود.

به گزارش شرق، برای نمونه، رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا در اوایل اردیبهشت و بعد از ماجرای سیل مشهد گفته بود: «از تابستان (۱۴۰۳) به بعد، احتمال تغییر فاز دورپیوند نوسان جنوبگان به لانینا افزایش می‌یابد. «ان‌سو» یا نوسان جنوبگان یکی از صد‌ها عامل مؤثر بر وضعیت دما و بارش کشور است و در شرایطی می‌تواند بین ۳۰ تا ۶۰ درصد بر دما و بارش کشور اثرگذار باشد. در فصل‌های تابستان، پاییز و زمستان پیش‌بینی می‌شود که این دور‌پیوند در فاز لانینا باشد. در شرایطی که حاکمیت لانینا اهمیت بیشتری پیدا کند، احتمال دریافت بارش نرمال کاهش می‌یابد. البته از حالا پیش‌بینی برای بارش‌های پاییزی و زمستانه خیلی زود است و با خطای بسیار زیادی همراه است. جریان‌های دورپیوند دیگری مانند AO، NAO، MJO، دو‌قطبی اقیانوس هند و... نیز می‌توانند بر دما و بارش کشور مؤثر باشند و شرایط جوی را متغیر کنند».

آیا واقعا لانینا در راه ایران است؟

بعد از اظهارنظر اردیبهشت ۱۴۰۳ همین روز گذشته هم بار دیگر صادق ضیاییان به ماجرای لانینا اشاره‌ای کرد. رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا، با اشاره به تأثیر چندین دورپیوند بر وضعیت جوی ایران گفت: تا ۶۰ درصد احتمال وجود شرایط خنثی و ۳۸ درصد تجربه لانینا تا آخر مرداد در کشورمان پیش‌بینی می‌شود.

صادق ضیاییان افزود: «ان‌سو» یا نوسان جنوبگان دورپیوندی است که فاز‌های «ال‌نینو»، «لانینا» و خنثی دارد. نوسان جنوبگان پدیده‌ای است که روی خط استوا در مناطق حاره روی اقیانوس آرام اتفاق می‌افتد. زمانی که آب اقیانوس در کنار قاره آمریکا گرم‌تر از میانگین بلندمدت باشد، ال‌نینو رخ می‌دهد. در طرف دیگر اقیانوس یعنی شمال استرالیا و اندونزی، اگر دریا خنک‌تر از میانگین بلندمدت شود، لانینا اتفاق می‌افتد. اگر آب اقیانوس آرام در کنار قاره آمریکا خنک‌تر از وضعیت نرمال باشد، حالت لانینا و زمانی که آب در شمال استرالیا و اندونزی گرم‌تر از حالت نرمال باشد، ال‌نینو رخ می‌دهد.

وی تأکید کرد: نوسان جنوبگان در دو سوی خود یعنی در قاره آمریکا، استرالیا، اندونزی و چین تأثیرات زیادی روی دما و بارش می‌گذارد، ولی روی ایران تأثیر کمتری دارد.

رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا با بیان اینکه این دورپیوند در حال حاضر به‌شدت از «ال‌نینو» به سمت لانینا در حال گذر است، اظهار کرد: برای نوسان جنوبگان در ایران تا انتهای مرداد حدود ۶۰ درصد احتمال قرارگیری در حالت خنثی، حدود ۳۸ درصد احتمال رسیدن به لانینا و احتمال خیلی کم باقی‌ماندن در فاز ال‌نینو پیش‌بینی می‌شود.

ضیاییان در پایان با اشاره به اینکه علاوه بر نوسان جنوبگان دورپیوند‌های دیگری مانند AO، NAO، MJO و دو‌قطبی اقیانوس هند بر وضعیت جوی ایران اثرگذار هستند، تصریح کرد: در بهترین شرایط، ۶۰ درصد مواقع زمانی که لانینا حاکم باشد، فصل پاییز در ایران دیرتر آغاز می‌شود و احتمال اینکه سال خشکی داشته باشیم، افزایش می‌یابد.

سومین سال بازگشت لانینا

مهدی زارع، زلزله‌شناس و رئیس شاخه زمین‌شناسی فرهنگستان علوم، پیش‌تر و در آستانه تابستان در یادداشتی درباره تأثیرات لانینا بر اقلیم ایران نوشته بود: در سال ۲۰۲۲ لانینا برای سومین سال متوالی بازگشت. این اولین بار در این قرن بود که لانینا برای سه سال متوالی بازگشت. لانینا زمانی اتفاق می‌افتد که باد‌های شدید آب گرم را در سطح اقیانوس آرام در نزدیکی سواحل آمریکای جنوبی در سراسر خط استوا به سمت اندونزی، سایر بخش‌های آسیا و استرالیا می‌رانند. این پدیده باعث می‌شود آب خنک‌تری به سطح اقیانوس آرام برود که اثرات موجی گسترده‌ای بر آب‌و‌هوا دارد. برخی از مردم آب‌و‌هوای خشک‌تری را مشاهده خواهند کرد. سایرین با سیل‌های بیشتری مواجه خواهند شد. جنوب غربی آمریکا با ابر‌های بارانی که به دریا رانده شده‌اند، خشک‌تر از حد معمول شد. استرالیا، اندونزی و سایر بخش‌های آسیا نیز بارندگی شدیدی را تجربه کردند و در امتداد ساحل خلیج فارس افزایش تعداد توفان‌ها و مونسون در تابستان ۲۰۲۲ (۱۴۰۱) مشاهده شد. تشدید خشک‌سالی در شاخ آفریقا و بخش جنوبی آمریکای جنوبی نیز به لانینا نسبت داده شد. اثر سرمایش به‌طور موقت افزایش دمای جهانی را کاهش داد، اما روند گرمایش طولانی‌مدت را متوقف یا معکوس نکرد. «لانینا» برعکس «ال نینو» است که در آن باد‌های تجاری بر روی اقیانوس آرام ضعیف شده و آب سواحل غربی قاره آمریکا گرم می‌شود.

برخی از رویداد‌های هواشناسی، مانند توفان، احتمالا در حال افزایش هستند که آن را به دلیل تغییر اقلیم می‌دانند. تعیین زمان شروع خشک‌سالی و پایان خشک‌سالی بسیار دشوار است. بااین‌حال، خشک‌سالی‌ها نیز در حال افزایش بوده‌اند، اما لزوما به‌طور کامل ناشی از تغییر اقلیم نیست. بسیاری از خشک‌سالی‌ها با الگو‌های کاربری زمین، مقررات استفاده از زمین، جنگل‌زدایی و... مرتبط هستند. برای افزایش زمین‌لرزه‌ها یا فوران‌های آتشفشانی و زمین‌لغزش‌ها هیچ مدرکی دال بر افزایش آن‌ها نمی‌بینیم. این پدیده‌ها ممکن است در حال افزایش نباشند، اما اتفاقی که می‌افتد این است که تراکم جمعیت در مناطقی که به‌شدت لرزه‌خیز هستند، افزایش می‌یابد. با افزایش معرضیت بر اثر تغییر اقلیم، معرضیت افزایش می‌یابد و بنابراین ریسک افزایش یافته است.

لانینا چیست؟

لانینا یک الگوی آب‌و‌هوایی پیچیده است که هر چند سال یک بار در نتیجه تغییرات دمایی در نوار استوایی اقیانوس آرام رخ می‌دهد. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که باد‌های قوی، آب گرم را در سطح اقیانوس از آمریکای جنوبی دور کرده و در سراسر اقیانوس آرام به سمت شرق می‌برند. لانینا گاهی اوقات ضد ال‌نینو یا «یک رویداد سرد» نامیده می‌شود. لانینا اثری برعکس ال‌نینو دارد و در طول رویداد‌های لانینا، باد‌های قوی‌تر از حد معمول وزیده می‌شوند و آب گرم بیشتری را به سمت آسیا می‌رانند. در سواحل غربی قاره آمریکا، بالا‌آمدن آب افزایش می‌یابد و آب سرد و غنی از مواد مغذی به سطح می‌آید.

این آب‌های سرد در اقیانوس آرام به سمت شمال می‌روند که منجر به خشک‌سالی در جنوب ایالات متحده و باران‌های شدید و سیل در شمال غربی اقیانوس آرام و کانادا می‌شود و با ورود آب‌های سرد به سطح سواحل آمریکای جنوبی که به آن طغیان گفته می‌شود، اساسا دمای هوا پایین می‌آید. هنگام وقوع پدیده لانینا، زمستان در جنوب گرم‌تر از حد معمول و در شمال سردتر از حد نرمال است و در این ایام ساکنان جنوب شاهد شرایط گرم‌تر و خشک‌تری از حد معمول هستند.

در طول ال‌نینو که عمدتا در منطقه گرمسیری اقیانوس آرام اتفاق می‌افتد، گردش هوایی از غرب اقیانوس آرام به سمت شرق و گاهی تا ساحل غربی آمریکای جنوبی گسترش می‌یابد و آب گرم به سمت سواحل غربی قاره آمریکا رانده می‌شود.

ال‌نینو می‌تواند به‌طور درخور توجهی بر آب‌و‌هوا تأثیر بگذارد. آب‌های گرم‌تر باعث می‌شود مناطق شمال ایالات متحده و کانادا خشک‌تر و گرم‌تر از حد معمول شوند، اما در سواحل خلیج فارس و جنوب شرقی ایالات متحده، این دوره‌ها مرطوب‌تر از حد معمول هستند و باعث افزایش سیل می‌شوند. در طول زمستان، این پدیده منجر به شرایط مرطوب‌تر از حد معمول در جنوب ایالات متحده و شرایط گرم‌تر و خشک‌تر در شمال می‌شود.