نگرانی درباره درختان زبان بسته تهران از رسانهها فراتر رفته و مردم را نیز درگیر خود کرده است. برای پارک قیطریه کارزارهایی به راه افتاده و برخی از شکلگیری یک حرکت مدنی با عنوان «جنبش قیطریه» برای حفاظت از درختان این پارک سخن میگویند.
قطع درختان تهران این روزها تقریبا به خبری «متواتر» تبدیل شده است. [خبر متواتر خبری است که به سبب تکرار زیاد آن، تقریبا شکی در صحت آن وجود ندارد] به این دلیل «تقریبا» که روزانه در یکی از رسانهها خبری درباره «قطع درخت» یا قصد یا تکذیب آن، در نقطهای از تهران منتشر میشود. به دنبال هر یک از این اخبار، سیل تکذیب و تفسیر نیز به راه میافتد. یکی میگوید درختان قطع نشدهاند بلکه حصار دور منطقهای کشیده شده است، دیگری میگوید درختان قطع شده خشک و آفت زدهاند و آن دیگر قسم و آیه میخورد که اصلا فکر قطع درخت به مخیله کسی خطور نکرده و نمیکند.
به گزارش اعتماد، در این میان نام پارکهای قیطریه، لاله و ستارخان در میان خبرهای منتشر شده درباره قطع درختان پررنگتر است و اخبار ضد و نقیض درباره وضعیت درختان آنها بیشتر از بقیه در رسانهها منتشر میشود. نگرانی درباره درختان زبان بسته تهران از رسانهها فراتر رفته و مردم را نیز درگیر خود کرده است. برای پارک قیطریه کارزارهایی به راه افتاده و برخی از شکلگیری یک حرکت مدنی با عنوان «جنبش قیطریه» برای حفاظت از درختان این پارک سخن میگویند.
این واکنش پرویز سروری، نایبريیس شورای اسلامی شهر تهران است که ۸ خرداد در جلسه شورای شهر تهران بیان شده و با اشاره به دروغپردازیهای جریان معاند درخصوص قطع شدن درختان پارک قیطریه، گفته است: «در چند ماهه اخیر، خبری توسط امپراتوری رسانه ضدانقلاب مخابره شد که یکی از پرتکرارترین خبرها و مربوط به موضوع مدیریت شهری بود. خبر این بود که درختان قیطریه قطع شده است که البته با اظهارنظر ريیس سازمان محیطزیست مبنی بر اینکه هیچ درختی قطع نشده است؛ نشان داده شد که چه فضای دروغپردازی برای تضعیف خادمان مردم در شهر تهران در حال انجام است.»
سروری معتقد است شهرداری نه تنها درختی را قطع نکرده بلکه «در ۳۳ ماه گذشته، دو و نیم میلیون اصله درخت در تهران کاشته شده است» و این موفقیت بزرگی است که نشان از کارنامه موفق مجموعه مدیریت شهری تهران در این دوره دارد و «نمایانگر حساسیتهای بسیار بالای شورای شهر تهران و مدیریت شهری و شهرداری تهران است اما این موفقیت بزرگ را کسانی که در کمین نشستهاند تا جریان انقلاب را ناکارآمد نشان دهند، بازگو نکرده و تلاش میکنند با دروغپردازیهای بیمایه واقعیتها به اطلاع مردم نرسد.»
اگرچه نایبريیس شورای شهر تهران اخبار مربوط به قطع درختان را دروغپردازی میداند اما به گفته دیگر دستاندرکاران مدیریت شهری، خبرهایی که از ساخت و ساز در دل پارکهای تهران منتشر شده است، دروغ نیست.این حقیقت انکار نشدنی است که ساخت و ساز جدید در تهران با مشکل زمین مواجه است. یعنی دیگر زمین بیصاحبی برای ساخت و سازهای تجاری یا فرهنگی در تهران باقی نمانده است و هر متر مربع زمین در پایتخت، بسته به منطقهای که در آن واقع شده است، قیمتهای متفاوتی دارد.
تنها زمینهای باقیمانده یا متعلق به نظامیها است که به مصارف خودشان میرسد و هر از گاهی بخشی از آن را با موافقت شهرداری آزاد کرده و در آن ساخت و سازی برای خانواده عیالوار خودشان میکنند یا فضای سبز است که این یکی ظاهرا در نظر بعضی قابل آزاد شدن است.
پارک قیطریه یکی از بوستانهای فرا منطقهای تهران است که در شمال بزرگراه صدر و انتهای خیابان قیطریه واقع است و از شمال به بلوار اندرزگو، از جنوب به بزرگراه صدر، از شرق به چیذر و از غرب به قیطریه محدود میشود. مساحت آن به نوشته سایت سازمان بوستانها و فضای سبز شهرداری تهران، 122602 متر مربع است. این باغ متعلق به صارمالدوله بوده و سپس به نوه وی رسیده و از سال ۱۳۵۲ که قسمتی از آن در محدوده شهری تهران قرار گرفته، توسط شهرداری وقت تهران خریداری شده است.
امکانات پارک قیطریه به گفته همان منبع عبارت است از: فرهنگسرای ملل، نگارخانه، کتابخانه، نمازخانه، برکه، زمین بازی، مخزن ذخیره آب، تیچراسکیت و سرویس بهداشتی. یعنی همه امکانات تفریحی و فرهنگی و مذهبی در این پارک وجود دارد و تا ۱۱ مرداد ۱۴۰۱ کمبودی در مورد آن احساس نشده است. در این تاریخ برخی از اهالی نامهای به شهرداری مینویسند که با شماره ۶۵۳۳۸۱ ممیز ۱۰ ثبت میشود و در آن درخواست احداث یک مسجد جدید با هزینه هیات امنا را در این پارک میکنند.
نامهای که در تاریخ ۱۷ مهر ۱۴۰۱ در شورایی با حضور 15 نفر بررسی و پیشنهاد مدیر عامل سازمان بوستانها و فضای سبز شهرداری تهران تصویب میشود که براساس آن «قطعه زمین واقع در گوشه شمال شرقی پارک که دارای کمترین درخت است بدین منظور اختصاص یابد» و «بنا به اظهار جناب آقای مهندس مختاری، امکان جابهجایی سرویس بهداشتی آن قسمت نیز وجود دارد. ضمنا مقرر شد مساحت عرصه موردنیاز برای احداث مسجد توسط مشاور تهیهکننده طرح تعیین گردد.»
به گفته جواد سعیدینژاد، داماد و وصی مرحوم محتشمیپور که قرار است این مسجد با مدیریت و هزینه از اموال آن مرحوم ساخته شود، ۱۴ نفری که رای به ساخت و ساز جدید در پارک قیطریه میدهند عبارتند از: آقای زاکانی شهردار تهران به عنوان ريیس شورا، حجتالاسلام سیدمحمد آقامیری عضو شورای شهر تهران، علیرضا نادعلی عضو شورای شهر تهران، سیدحسن میرکریمی مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان تهران، حجتالاسلام محمد ابراهیم ريیس مرکز رسیدگی به امور مساجد تهران، آقای محمد امین توکلیزاده معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، حمیدرضا صارمی معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران، علیرضا جاوید معاون هماهنگی امور مناطق شهرداری تهران، مجید غفوری، دستیار شهردار و دبیر شورای ساماندهی، توسعه و گسترش مساجد شهر تهران، حجتالاسلام و المسلمین جواد صادقزاده ريیس مرکز فعالیتهای دینی شهرداری تهران، علی نصیری ريیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، محمد حسنزاده مدیر عامل سازمان املاک و مستغلات، رضا اعرابی معاون مرکز رسیدگی به امور مساجد و محمدحسن جعفرزاده مدیر کل اداره فرهنگی معاونت امور اجتماعی و فرهنگی و محمد مویدی مدیرعامل شرکت توسعه فضاهای فرهنگی.
با شروع عملیات احداث مسجد در پارک قیطریه، اعتراضات نیز آغاز میشود و تبدیل به یکی از موضوعات مطرح در فضای مجازی و رسانهها میشود و آنچنان تاثیری میگذارد که براساس گفته سعیدینژاد، که مسجد پارک قیطریه با پول مرحوم محتشمیپور و تحت مدیریت وی احداث میشود، با اینکه ابتدا قرار بوده برای ساخت و ساز در پارک قیطریه، چند درخت جابهجا شود اما با بالا گرفتن اعتراضات مردمی، جابهجایی درختان منتفی میشود.
رسانهها در انتشار اخبار مربوط به ساخت و ساز در پارک قیطریه نقش مهمی ایفا میکنند و در این میان مردم نیز از طریق پلتفرمهای آنلاین داخلی و خارجی، نظرات موافق و مخالف خود را منعکس میکنند.
یکی از پلتفرمهایی که در انعکاس اعتراض مردم به ساخت و ساز در پارک قیطریه بیش از بقیه مطرح شده است، پلتفرم کنشگری آنلاین کارزار است که در آن مردم برای نشان دادن نظر خود «کارزار» ایجاد میکنند.
مرضیه ادهم، کارشناس ارتباطات و اجتماعساز پلتفرم کارزار معتقد است که کارزار «درخواست جلوگیری از تخریب پارک قیطریه» به سبب حساسیت مردم به مسائل محیطزیستی و نگاه فراجناحی و غیرسیاسی به آن، موفق به جلب نظر تعداد زیادی از مردم شد و در ادامه سبب ایجاد روایتی همدلانه در بین مردم شد و همراهی تعداد بیشتری را به همراه آورد.
ادهم در این زمینه به« اعتماد» گفت: مباحث محیطزیستی به خودی خود برای مردم جذاب هستند و یکی از مهمترین موضوعاتی که اکثر کارزارهای آن واکنشبرانگیز بوده و همواره همراهی زیادی را به دنبال داشته، محیطزیست است. از دریاچه ارومیه گرفته تا میانکاله و قطع شدن درختان تهران یا خشکی زایندهرود و هر گونه مشکل اینچنینی، واکنش سریع و زیاد افکار عمومی را در پی دارد و نشان میدهد که مردم به درجهای از آگاهی و حساسیت در بحث محیطزیست رسیدهاند که فراتر از اختلافات و جریانات سیاسی درباره آن صحبت میکنند.
مدیریت شهری تهران در پاسخ به درخواستهای متعدد برای شفافسازی آنچه که در پارک قیطریه در جریان است، راهی را انتخاب میکند که جز آن انتظار نمیرود. علیرضا زاکانی که حضورش در شهرداری تهران از ابتدا با جنجال همراه بود، پس از اظهارنظر مخالفان و موافقان درباره ابهامات ماجرای ساخت مسجد در پارک قیطریه میگوید: حتما در پارکها مسجد میسازیم و درختی هم قطع نمیشود. فقط ۱۵ - ۱۰ نهال آنجاست که قرار شد بردارند و آن طرف تر بکارند.
این پاسخ زاکانی مخالفتها را با ساخت و ساز در پارک قیطریه تشدید میکند. مخالفان حتی با جابهجایی درخت هم مشکل دارند و میگویند تقریبا همه درختانی که در فصل مناسب هم جابهجا شدهاند، بعد از چند سال از بین میروند، چه برسد به اینکه در فصلی نامناسب هم جابهجا شوند.
کارزار مخالفت با ساخت و ساز در پارک قیطریه امروز از ۱۵۰ هزار امضا گذشته است و فصلی جدید در کنشگری شهری را ایجاد کرده است. امضاکنندگان این کارزار، درخواستهای دیگری نیز داشتهاند و کارزارهای مشابهی را امضا کردهاند و برای اولینبار در دو سال اخیر، بار دیگر یک کنشگری خرد مدنی شکل گرفته است، آنهم پس از تجربه کارزار مقابله با طرح صیانت که بیش از یک میلیون امضا داشت.
مرضیه ادهم، اجتماع ساز پلتفرم کارزار درباره کارزار مخالف با ساخت و ساز در پارک قیطریه میگوید: در ماجرای قطع شدن درختان، دو کارزار از بقیه بسیار بیشتر دیده شد که به پارک قیطریه و پارک لاله متعلق است که نامآشنا هستند و تعداد زیادی از مردم تهران از این دو پارک خاطره دارند و به همین دلیل همراهی و روایت همدلانه خوبی در این باره وجود دارد. اساسا سوال مردم این بود که چرا باید چنین اتفاقی برای درختان این دو پارک بیفتد. از طرف دیگر نهاد مسوول یعنی شهرداری نتوانست روایت همدلانهای را ایجاد کند یا توضیحاتی شفاف ارايه کند که علت این کار و ثمره آن چیست و این ناتوانی سبب شد حمایت محکمتری شکل بگیرد که این نکته در اذهان جا بیفتد که این کار (قطع درختان) غلط است و نباید اتفاق بیفتد و ضرورتی ندارد.
وی معتقد است: تجربه ثابت کرده کارزاری که روایت همدلانه بیشتری ایجاد کند، همراهی بیشتری هم ایجاد میکند. این یک خواسته محیطزیستی بود و پایگاه محکمی ایجاد کرد و طرف مقابل هم با رفتارهای غیرشفاف خود به روایت همدلانه کمک میکند و سبب امضای بیشتر میشود. مسائل دیگری مانند سیلابها و آلودگی هوا که مردم ریشه آن را در نبود درخت میدانند و بحث اقتصادی که زمینهای پارکها قیمت بالایی دارند، سبب توجه بیشتر و همراهی بیشتری شد.
در بحث کنشگری و اعتراضات مدنی، چیزی که در مدلهای خرد جامعه مدنی مانند پلتفرم کارزار، در حال وقوع است این است که در مسائل محلی، محیطزیستی و میراث فرهنگی و حتی در مسائل صنفی، نتایج خیلی بهتری گرفته میشود تا موضوعات کلانتر مثل اینترنت. مردم وقتی میبینند که با کنشگری صدای آنها شنیده میشود، تمایل بیشتری برای همراهی و کنشگری در این حوزهها پیدا میکنند، زیرا میبینند که نهادها و سازمانها مجبور به پاسخگویی شدهاند.
این کارشناس علوم ارتباطات دامنه اثرگذاری مخالفت با ساخت و ساز در پارک قیطریه را فراتر از اصل این موضوع میداند و میگوید: بعد از کارزار قطع درختان پارک قیطریه، کارزار دیگری برای استعفای شهردار تهران، آقای زاکانی ایجاد شد که عقبه آن همین کارزارهای مدنی خرد بود. کارزارهای مرتبط با شهر تهران قبل آن زیاد شده بود چه درباره زبالهها، چه قطع درختان، حمل و نقل عمومی و روشناییهای شهر و در این بستر کارزار استعفای آقای زاکانی هم شکل گرفت هر چند که این کارزار بار سیاسی هم داشت.
تجربه نشان داده است که جامعه مدنی خُرد و خواستههای محلی، خیلی خوب دیده میشود و به آن رسیدگی و توجه میشود. حتی گاهی اوقات خواسته از خود مردم است که آنهم در مدل خرد و مدنی بیشتر دیده میشود. گاهی فضای منفیای شکل میگیرد که از ما میپرسند مگر اعتراضات مدنی و امضا چه اثری دارد اما در مسائل محیطزیستی و مسائل صنفی وقتی افراد از این کنشگری جواب میگیرند، در شبکه ارتباطی خود از تجربه مثبت خود میگویند و سبب ایجاد کارزارهای جدیدی میشوند.
ادهم درباره تاثیر این کنشگریها در جامعه ایران میگوید: جامعه مدنی ایران شاید کشش یک درخواست بزرگ را نداشته باشد یا اتفاقات ملی آن سریعا دچار سوءگیری سیاسی شود اما در موضوعات محلی جواب خوبی میدهد و مسیر امیدوارانهای را طی میکند و به یک ساز و کار اعتباری رسیده است.
با وجود اینکه سرنوشت ساخت و ساز در پارک قیطریه همچنان مشخص نیست اما به نظر میرسد با اعتراض موثری که از سوی گروههای مختلف مردم صورت گرفت، پرونده قطع یا جابهجایی درخت در این مرحله از ساخت و ساز بسته شده است اما تضمینی برای در امان ماندن درختان قیطریه از تعدی در آینده نیز وجود ندارد.
نخستین روز اردیبهشت خبری درباره قطع درخت در ضلع شمال شرقی پارک ستارخان در مجاورت خیابان نازگل و تخریب محوطهای نزدیک به ۲۰۰ متر در یکی از کانالهای خبری منتشر شد. با حساسیتی که در مورد فعالیتهای شهرداری در پارکها به سبب ماجرای پارک قیطریه وجود داشت، این خبر نیز در رسانهها ضریب پیدا کرد و از این پارک به عنوان یکی دیگر از نقاطی که در آن فضای سبز مورد تعدی واقع شده است، نام برده شد.
با گسترش خبر، روابط عمومی شهرداری منطقه ۲ که پارک ستارخان در آن قرار داد، در اطلاعیهای اعلام کرد که پیرو پیام منتشر شده در شبکههای اجتماعی تحت عنوان قطع درختان بوستان ستارخان، ضمن تشکر از حساسیت و احساس مسوولیت شهروندان به اطلاع میرساند، اقدامات اجرایی در بوستان ستارخان به دنبال طرح مصوب احداث بوستان دوستدار کودک، با تغییر در طراحی و کارکرد المانهای موجود در حال انجام است.
بنابر اعلام روابط عمومی شهرداری منطقه ۲؛ در باز طراحی بوستان، احداث مخزن آب بتنی دفنی در بخشی از فضای مازاد بوستان پیشبینی شد که این طرح با هدف افزایش ایمنی بوستان برای گروه مخاطب و بهینه کردن مصارف منابع آبی با رعایت کلیه ضوابط اعم از حفظ و نگهداری درختان و عرصههای فضای سبز دردستور کار قرار گرفت. از این رو نصب حصار کارگاهی به منظور حفظ حریم کارگاه و جلوگیری از بروز حوادث ناگوار صورت گرفته و هیچ یک از درختان داخل حصار جابهجا یا قطع نمیشود و پس از احداث مخزن، حصار مربوطه جمعآوری و مجدد در فضای بوستان دراختیار شهروندان محترم قرار خواهد گرفت.
مهدی بابایی، عضو شورای شهر تهران نیز در این باره به رسانهها توضیح داد که شهرداری قصد دارد در این منطقه مخازن بتنی آب قطرهای نصب کند و به همین منظور در این بوستان حصارکشی شده و اطمینان داد که درختی قطع و جابهجا نشده است و بدین ترتیب ماجرای درختکُشی در پارک ستارخان، منتفی شد.
خبرهای مربوط به قطع درختان تنها به پارک قیطریه و ستارخان ختم نمیشود هر چند که مورد پارک قیطریه فراگیرتر از بقیه شد و در مورد ستارخان هم تکذیب، اما خبرهایی درباره احتمال قطع درختان در پارک لاله منتشر شد.
اوایل اردیبهشت، مرتضی هادی جابریمقدم، عضو هیات علمی دانشکده شهرسازی دانشگاه تهران با ضبط یک ویديو مقابل «حصارکشی وسط پارکلاله تهران» خبر از ساخت و ساز در این پارک قدیمی تهران میدهد. وی در ویدیویی منتشر شده، میگوید: هیچ منطقی از «ساخت و ساز با هر نوع کاربری» در پارک لاله تهران دفاع نمیکند. هر مترمربع از پارک لاله، بینهایت برای تفریح و نشاطآفرینی مردم شهر تهران ارزش دارد و نباید این شکلی تلف شود و تاکید میکند پارک لاله، حتی مسجد هم دارد و نیازی به ساخت و ساز نیست.
با انتشار این ویديو در فضای مجازی و رسانهها، واکنشها به ساخت و ساز دیگری در پارکهای تهران شکل میگیرد و در ۱۶ اردیبهشت، یکی از اعضای هیاتريیسه شورای اسلامی شهر تهران نسبت به این موضوع واکنش نشان داده و براساس ماده ۲۳ قانون وظایف شوراهای اسلامی به زاکانی تذکر میدهد.
خانم سوده نجفی در تذکر خود در صحن علنی شورای شهر میگوید: بخش قابل ملاحظهای از پارک لاله که گفته میشود سه هزار متر است، توسط شهرداری حصارکشی شده و براساس اخباری که به صورت غیررسمی از شهرداری شنیدهایم، قرار است در آن مجموعه فرهنگی ساخته شود و تاکید داشتند که ساخت این مجموعه بدون قطع درختان صورت خواهد گرفت.
عضو هیاتريیسه شورای شهر تهران از پیگیریهای خود در مورد ساخت و ساز در پارک لاله خبر میدهد و میگوید: شهرداری منطقه عنوان میکند که این اقدام توسط سازمان بوستانها صورت گرفته و ما نقشی نداشتیم اما دستور توقف دادهایم. سوال بنده این است وقتی گفته میشود بدون قطع درختان یعنی در این محوطه بزرگ حدود سه هزار متر که حصارکشی شده هیچ درختی وجود ندارد؟
نجفی در ادامه تذکر خود از نگرانی شهروندان برای پارکهای تهران میگوید و میافزاید: این با واقعیت تطابق ندارد و پارک لاله فاقد فضای اینچنینی است که در آن درختان تنومند وجود نداشته باشند. البته گویا ظاهرا با پیگیریهای اعضای شورا دستور توقف هرگونه اقدامی توسط معاون خدمات شهری صادر شده، اما وجود این حصار و اخباری که درخصوص ساخت و ساز در این پارک منتشر شده است نگرانیهایی برای شهروندان به وجود آورده است.
خبر قطعی درباره توقف ساخت و ساز در پارک لاله را مهدی عباسی ريیس کمیسیون شهرسازی شورای شهر تهران میدهد. وی که در تذکر ۱۶ اردیبهشت خود به شهردار تهران گفته بود «زمانی که از دانش افراد خبره بهرهمند نشوند، میشود وضعیت پارک لاله» و تاکید کرده بود که «شهرداری تهران لازم است که از افکار عمومی مراقبت کند»؛ در ۱۹ اردیبهشت در گفتوگو با ایسنا، در مورد سرانجام ساخت و ساز در پارک لاله با اشاره به برگزاری جلسه ای در کمیسیون شهرسازی شورای شهر تهران با موضوع پارک لاله از توقف ساخت و ساز در این پارک خبر میدهد و میگوید: در این جلسه معاون خدمات شهری، مدیرعامل سازمان بوستانها و شهردار منطقه حضور داشتند و قرار شد که ساخت و ساز را متوقف کنند.
عباسی با بیان اینکه فعلا ساخت و ساز در پارک لاله به دلیل حضور شورای شهر به موضوع متوقف شده است، میافزاید: همچنین مقرر شد که طرح ساخت و ساز برای جمعبندی به کمیسیون شهرسازی شورای شهر ارايه شود تا بررسیهای لازم صورت گیرد. به گفته ريیس کمیسیون شهرسازی شورای اسلامی شهر تهران، دو سناریو برای ساخت ساز جدید در پارک لاله در نظر گرفته شده است: یا اجرای طرح در پی توافق با دانشگاه تهران به اراضی روبهروی پارک منتقل خواهد شد یا پروژه در جای دیگری احداث میشود که البته باید این موضوعات بررسی شود. سرانهها به اندازه کافی در محدوده پارک لاله وجود دارد و زمین باز در اطراف دانشگاه تهران زیاد است و میتوان هر برنامهای که شهرداری تهران برای پارک لاله دارد، به آنجا منتقل شود. با این سخنان به نظر میرسد پروژهای که اجرای آن در پارک لاله به قطع شدن درختان منجر میشد یا کلا اجرا نمیشود یا در محل دیگری اجرا خواهد شد و پرونده قطع درختان در پارک لاله نیز بسته شده است.
در میان این اخبار ضد و نقیض از قطع درختان یا جابهجایی آنها، چیزی که به چشم میآید، آب رفتن درختان قدیمی تهران است و آن چیزی که به چشم نمیآید، اضافه شدن درختان اطراف تهران. شهردار تهران در ابتدای امسال گفته که بیش از ۴ هزار هکتار درخت در بوستانهای حاشیهای شهر تهران کاشته شده است، اما این درختان به هیچ وجه جای درختان قدیمی تهران را نمیگیرند و تنها میتوان از شهردار تهران خواست که جلوی قطع مجازی درختان تهران را بگیرد، یعنی ضوابط سفت و سختی برای اجرای پروژههای شهری و اطلاعرسانی آنها قبل از شروع وضع کند تا مردم از همان ابتدا در مورد هر پروژهای اطلاعات کافی داشته باشند و مطمئن باشند که در آن هیچ درختی قطع یا جابهجا نمیشود، بدین ترتیب اخبار مربوط به قطع درخت در هر پروژهای دیگر متولد نخواهد شد و هیچ درختی، نه به صورت حقیقی و نه مجازی قطع نمیشود.