در سفر نخست وزیر عراق به واشنگتن چه گذشت؟

دیداری مهم در روز‌هایی پرهیاهو؛ سفر محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق به ایالات متحده از مدت‌ها پیش برنامه ریزی شده بود، اما درست در روز‌هایی انجام شد که خاورمیانه در آستانه یک تنش بی سابقه میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم اسرائیل قرار داشت. ایران حمله روز اول آوریل رژیم اسرائیل به بخش کنسولی سفارتخانه خود در دمشق را که از مصونیت دیپلماتیک برخوردار است سیزده روز بعد با بارانی از پهپاد و موشک‌های متفاوت به داخل سرزمین‌های اشغالی پاسخ داد.

به گزارش جماران، نخستین حمله مستقیم نظامی ایران به اسرائیل از چند روز قبل که ظاهرا اطلاع رسانی‌هایی درباره آن صورت گرفته بود به تیتر یک اخبار بین المللی تبدیل شده بود و هیاهوی سیاسی و رسانه‌ای در تل آویو، تهران، واشنگتن و البته پایتخت‌های کشور‌های عربی منطقه به راه انداخته بود. دولت جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده تلاش برای فاصله گرفتن از این معرکه را از نخستین ساعات حمله اسرائیل به مقر دیپلماتیک ایران در دمشق آغاز و تاکید کرده بود که در جریان این حمله قرار نداشته است.

اظهاراتی که به گفته وزیر خارجه ایران، حسین امیرعبداللهیان مورد قبول و پسند تهران قرار نگرفته و ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه آن را غیرقابل پذیرش می‌داند و تاکید دارد که به باور مقام‌های جمهوری اسلامی ایران، اسرائیل بدون چراغ سبز آمریکا از عهده این حمله بر نمی‌آمد. با اینهمه درست در ساعاتی که پهپاد‌های ایران از آسمان عراق گذشته و نخست وزیر عراق در راه واشنگتن برای رایزنی‌های سیاسی، اقتصادی، امنیتی و نظامی بود، آنتونی بلینکن، وزیر خارجه و جو بایدن در اتاق عملیات کاخ سفید نشسته و رسیدن موجی از پهپاد‌ها و موشک‌های ایرانی به آسمان اسرائیل را نظاره می‌کردند.

در حالی که طبق گمانه زنی‌های رسانه‌ای یکی از مهم‌ترین سرفصل‌های گفتگو‌های مقام‌های ارشد عراقی و امریکایی، نهایی سازی برنامه جدول زمانی برای خروج نیرو‌های امریکایی از عراق بود، همزمان با حضور السودانی در واشنگتن، سکاندار کاخ سفید و مقام‌های پنتاگون به این فرضیه فکر می‌کردند که در صورت گسترش دامنه جنگ باید حضور فیزیکی خود در منطقه غرب آسیا را قدرت بیشتری ببخشند. ناگفته نماند که طبق گزارش‌های رسانه‌ای بخش زیادی از پهپاد‌های پرتاب شده از سوی ایران نیز توسط رهگیر‌های آمریکایی و متحدان آن‌ها در منطقه رهگیری شده بود. اقدامی که مقام‌های آمریکایی با تفاخر و تمسک به آن در گفتگو با همتا‌های اسرائیلی، سعی به متقاعد کردن اسرائیل به عدم پاسخگویی به حمله ایران داشتند.

سفر نخست وزیر عراق به ایالات متحده در روز‌هایی انجام شده که جنگ غزه هفتمین ماه پیاپی خود را تجربه می‌کند و در این بازه زمانی عراق شاهد درگیری میان نیرو‌های مقاومت عراق در حمایت از فلسطین با نیرو‌هایی آمریکایی مستقر در پایگاه‌های این کشور بوده که به گفته بغداد برای کمک به مبارزه این کشور با داعش و گروه‌های تروریستی در عراق حضور دارند. البته پس از کشته شدن سه سرباز امریکایی در پایگاهی در مرز سوریه و اردن، تهران و واشنگتن در تفاهمی نانوشته به این درگیری‌های غیرمستقیم پایان دادند.

السودانی در شش ماه گذشته بار‌ها تاکید کرده بود که بغداد نباید به زمینی برای رویارویی بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تبدیل شود، کنایه‌ای نه چندان غیرمستقیم به ایران همسایه و ایالات متحده دوست. او همچنین سه روز قبل از حضور در واشنگتن در مقاله‌ای در نشریه فارین افرز نوشت کشورش به همکاری تازه‌ای با ایالات متحده آمریکا «نیاز دارد» و به‌دنبال «گرفتارشدن» در درگیری میان ایران و آمریکا نیست. او در بخش‌هایی از این مقاله نوشت بغداد از فرصت همکاری مشترک و پایدار برای کاهش تنش‌ها در خاورمیانه استقبال می‌کند، اما نمی‌خواهد در درگیری بین ایران و آمریکا گرفتار شود. او در اشاره تلویحی به حملات گروه‌های وفادار به ایران در عراق علیه آمریکا و متحدین واشنگتن، نوشت حمله به منافع آمریکا در عراق قابل قبول نیست و حکومت بغداد تلاش خواهد کرد تا تسلیحاتی را که خارج از کنترل حکومت و نهاد‌های رسمی است، برچیند و تصمیم درباره جنگ و صلح باید منحصراً در اختیار حکومت مرکزی باشد.

در واشنگتن نخست وزیر عراق در حالی زنجیره‌ای از دیدار‌ها با وزیر خارجه، وزیر دفاع و رئیس جمهور ایالات متحده را پیش برد که کمترین اظهار نظر را درباره پاسخ تهران به حمله اسرائیل در رسانه‌ها داشته و تنها در یک نشست خبری مشترک با رئیس جمهور بر لزوم حفظ ثبات و امنیت منطقه تاکید کرده است. به نظر می‌رسد که با توجه به همزمانی سفر السودانی به واشنگتن با حمله مستقیم ایران به اسرائیل، نخست وزیر عراق ترجیح داد با اظهارنظر رسمی در این باره نه چالشی برای بایدن و نه خطری برای توافق‌های در دست امضا ایجاد کند.

السودانی که به چشم بسیاری از جمهوری خواهان آمریکایی مهره جمهوری اسلامی ایران در ساختار سیاسی عراق محسوب می‌شود از اظهار نظر درباره حمله مستقیم ایران به اسرائیل هم تا لحظه تنظیم این گزارش سرباز زده است.

اما در مجموعه دیدار‌های السودانی و مقام‌های آمریکایی چه گذشت؟ آیا آنطور که پیش بینی شده بود دو طرف رایزنی جدی درباره رسیدن به یک برنامه زمانی مشخص برای خروج نیرو‌های آمریکایی از عراق داشتند؟

تاکید السودانی بر توسعه روابط اقتصادی با واشنگتن

محمد شیاع السودانی و آنتونی بلینکن عصر دوشنبه در محل اقامت السودانی در واشنگتن دیدار کردند. براساس بیانیه‌های صادر شده، راه‌های تحکیم پایه‌های روابط مشترک بلندمدت و فعال‌سازی توافقنامه چارچوب استراتژیک و کمیته عالی هماهنگی مشترک بین دو کشور سوژه اصلی رایزنی‌های چندساعته این دو مقام بود. یکی از مهم‌ترین اهداف السودانی در این سفر توسعه روابط اقتصادی بغداد با واشنگتن به موازات رابطه سیاسی است. بر همین اساس نخست وزیر عراق و وزیر خارجه امریکا به بررسی شماری از مسائل اقتصادی و فرصت‌های سرمایه گذاری برای شرکت‌های آمریکایی به خصوص در حوزه انرژی و امکان گسترش مشارکت با بخش خصوصی عراق در زمینه‌های مهم برای بازار عراق و همکاری در سطوح مختلف پرداختند. السودانی در این گفتگو تاکید کرد که توافقنامه چارچوب استراتژیک، نقشه راهی برای گسترش روابط آتی عراق و امریکا است.

عراق و آمریکا

نخست وزیر عراق در این دیدار گریزی هم به مسائل منطقه‌ای زده و بر موضع واضح عراق در برابر حملات به غزه و مسئولیت مشترک حقوقی و اخلاقی برای حفاظت از غیرنظامیان بی دفاع و اهمیت حمایت از تلاش‌ها با هدف جلوگیری از گسترش درگیری و قربانی شدن بیشتر ملت فلسطین تاکید کرد.

آنتونی بلینکن نیز در این گفتگو تاکید کرد که امریکا از وجود عراقی قوی و دموکراتیک که از تلاش‌ها برای ثبات منطقه‌ای و بین المللی حمایت می‌کند و گام‌های عراق برای توسعه روابط با کشور‌های همجوار پشتیبانی و حمایت می‌کند.

بغداد به دنبال افزایش همکاری‌های امنیتی با واشنگتن

شامگاه دوشنبه محمد شیاع السودانی در مقر وزارت دفاع امریکا (پنتاگون) در واشنگتن مهمان لوید آستین وزیر دفاع امریکا بود. السودانی در دیدار با آستین، بر اهتمام دولت به تداوم روابط بین دو کشور تاکید و به گذشت ۱۰ سال از تشکیل ائتلاف بین المللی برای جنگ علیه داعش که ملت عراق در این راستا فداکاری‌های زیادی کردند، اشاره کرد. وی همچنین از تلاش‌های جامعه جهانی و کشور‌های دوست برای همکاری با عراق و مقابله با تروریسم قدردانی کرد. نخست وزیر عراق تاکید کرد که امروزه دستگاه امنیتی کشور در سطح عالی و بسیار خوبی از آمادگی قرار دارد. السودانی همچنین بر آغاز کار در راستای یک رابطه مشارکتی از طریق کمیته عالی هماهنگی برای ارزیابی مواضع نظامی و خطرات داعش و توانمندی‌های دستگاه امنیتی عراق برای رسیدن به پیشنهاد‌های مربوط به جدول زمانبندی برای پایان دادن به ماموریت ائتلاف بین المللی تاکید کرد.

عراق و آمریکا

وی همچنین اشاره کرد که کمیته مربوطه، دومین نشست خود را برای همکاری دوجانبه مطابق با قانون اساسی عراق و توافق‌نامه‌های راهبردی در ماه ژوئیه آتی برگزار می‌کند. نخست وزیر عراق در ادامه اهتمام عراق نسبت به دستیابی به تسلیحات، تجارب و نیز همکاری‌های امنیتی به‌ویژه در شرایط کنونی منطقه که همه کشور‌ها بر اهمیت ثبات و جلوگیری از تشدید تنش‌ها تأکید دارند، ابراز کرد. السودانی در پایان بر اطمینان خود نسبت به تداوم مشارکت عراق و امریکا تاکید کرد.

آستین در ادامه ضمن ابراز خشنودی کشورش نسبت به ایجاد روابط امنیتی پایدار بین دو کشور و توافق همکاری امنیتی مشترک در ماه اوت سال گذشته که منجر به تشکیل کمیته عالی امنیتی شد، بر عمق روابط مشترک از جمله همکاری امنیتی و تمایل به گفتگو درباره روابط راهبردی در چارچوب توافق‌نامه‌های بین دو کشور، تاکید کرد.

همچنین در این گفتگو همکاری مداوم بین وزارت دفاع امریکا و وزارت دفاع عراق برای ایمن سازی مکان‌های کلیدی، از جمله در منطقه کردستان عراق، در برابر تهدیدات هوایی مورد تاکید قرار گرفت. دومین گفت‌وگوی همکاری امنیتی مشترک آتی در اواخر سال جاری نیز به عنوان فرصتی برای گفتگو‌های راهبردی در مورد آینده روابط امنیتی ایالات متحده و عراق، در راستای توافق چارچوب استراتژیک ایالات متحده و عراق در سال ۲۰۰۸ ذکر شد.

قرارداد نظامی ۱۴۰ میلیون دلاری ایالات متحده و عراق نهایی شد

پس از دیدار‌های السودانی با وزرای خارجه و دفاع عراق، وزارت دفاع امریکا (پنتاگون) اعلام کرد که وزارت خارجه ایالات متحده قرارداد ۱۴۰ میلیون دلاری فروش پشتیبانی لجستیک هواپیما و آموزش نیرو‌های هوایی عراق را تصویب کرده است.

به گزارش میدل ایست نیوز به نقل از «الشرق»، این آموزش و پشتیبانی لجستیکی شامل ناوگان هوایی سی-۱۷۲ و ای‌سی/آرسی-۲۰۸ عراق می‌شود. این اطلاعیه می‌گوید که پیمانکار اصلی این قرارداد «شرکت نورثروپ گرومن» (Northrop Grumman Corporation) خواهد بود.

به گزارش برخی رسانه ها، در یک تحول مهم، عراق قرار است اولین کشوری باشد که از مکانیسم تامین مالی «برنامه پرداخت تضمین شده اعتباری» (CAPS) در قالب خرید نظامی خارجی به ارزش نزدیک به ۵۵۰ میلیون دلار استفاده کند، اقدامی که نمادی از قدرت و طول عمر مشارکت استراتژیک بین دو کشور است.

حرکت عراق از رابطه نظامی به شراکت کامل با آمریکا

نقطه عطف رایزنی‌های السودانی در واشنگتن دیدار با جو بایدن در کاخ سفید بود. به گزارش خبرگزاری رسمی عراق، السودانی در این دیدار با اشاره به اینکه عراق در راستای انتقال از روابط نظامی به شراکت کامل با امریکا تلاش می‌کند، گفت که سفرش به واشنگتن در شرایط حساسی انجام شده و این سفر در تاریخ روابط دو کشور اهمیت دارد. نخست وزیر عراق بیان کرد که جنگ با داعش، اساس همکاری عراق و آمریکا بود. وی با اشاره به اینکه پیروزی بر داعش مهم است و با فداکاری عراقی‌ها و حمایت دوستان محقق می‌شود، گفت که عراق در حال بهبود و شاهد توسعه پروژه‌های خدماتی است. نخست وزیر عراق با بیان اینکه درباره شراکت پایدار بر اساس توافقنامه چارچوب استراتژیک رایزنی خواهند کرد، گفت که دولت عراق در اجرای این توافقنامه جدی است و به نتایج کمیته عالی هماهنگی میان دو کشور پایبند خواهد بود. وی گفت که حضورش در واشنگتن نشان دهنده تمایل برای بهبود وضعیت عراق و تامین خدمات است و عراق به مسائل مختلف به خصوص تحولات منطقه پایبند است.

عراق و آمریکا

السودانی گفت که خواستار توقف گسترش درگیری در منطقه هستیم و دیدگاه‌های عراق با واشنگتن ممکن است در خصوص حوادث منطقه مختلف باشد. السودانی با اشاره به مخالفت عراق با حمله به غیرنظامیان به خصوص کودکان و زنان، گفت که توقف جنگ ویرانگر در غزه بسیار مهم است. نخست وزیر عراق ضمن ابراز امیدواری نسبت به پایبندی همه طرف‌ها در منطقه به خویشتن داری، گفت که خواهان توقف گسترش درگیری در منطقه هستیم. السودانی بیان کرد که عراق به حفاظت از هیئت‌های دیپلماتیک در کشور پایبند است.

جو بایدن در این دیدار بر عزم خود برای جلوگیری از گسترش درگیری در خاورمیانه تاکید می‌کند. وی افزود که امریکا تلاش بی سابقه‌ای برای دفاع از اسرائیل در برابر حمله ایران کرد. بایدن گفت که امریکا به حفاظت از منافع خود و منافع شرکای خود در خاورمیانه از جمله عراق پایبند است.

بیانیه‌ای برای گسترش روابط سیاسی، اقتصادی و امنیتی دوجانبه

در پایان مذاکرات محمد شیاع السودانی با جو بایدن بیانیه مشترکی از جانب عراق و امریکا صادر شد که در آن به بخش‌های گوناگون همکاری دو کشور پرداخته شده است. در این بیانیه آمده که سران دو کشور بار دیگر بر پایبندی خود به شراکت راهبردی دائمی میان عراق و امریکا تاکید و دیدگاه‌هایشان درباره همکاری دوجانبه فراگیر به موجب توافق راهبردی امضا شده میان دو کشور در سال ۲۰۰۸ را در میان گذاشتند و بر اهمیت اقدام مشترک برای تقویت ثبات منطقه و احترام به حاکمیت ارضی و ثبات و امنیت عراق تأکید کردند.

نخست وزیر عراق و رئیس جمهور آمریکا همچنین تاکید کردند که اقتصاد متنوع و رو به رشد و هم‌افزا با کشور‌های منطقه و نظام اقتصادی جهان بنیان ثبات دائمی در منطقه و شکوفایی عراق را تشکیل می‌دهد و طرفین دیدگاه‌های خود را درباره راه‌های توسعه همکاری‌ها در بخش‌های سیاسی و اقتصادی و امنیتی به منظور تحقق اهداف مشترک از جمله تقویت عراق قدرتمند و با ثبات که برای تقویت صلح و پیشرفت در سراسر منطقه تلاش کند مطرح کردند.

انرژی و محیط زیست، همکاری سیاسی و هم‌افزایی منطقه‌ای، اصلاحات مالی، شکست دائمی داعش، همکاری امنیتی دائمی دوجانبه، شراکت راهبردی و دائمی از سرفصل‌های گفته شده در این بیانیه مشترک بود.

در بخش انرژی نکته قابل توجه تاکید بایدن بر تأمین پایدارتر برق و تکمیل اتصال عراق به شبکه برق کشور‌های منطقه به خصوص اردن و شورای همکاری بود. در این بخش السودانی و بایدن بر اهمیت تضمین ارسال نفت عراق به بازار‌های جهانی و بر تمایل خود به از سرگیری فعالیت خط لوله عراق و ترکیه تأکید کردند.

در بخش همکاری سیاسی و هم‌افزایی منطقه‌ای السودانی و بایدن همچنین درباره وضعیت اقلیم کردستان عراق به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از رفاه و ثبات فراگیر در عراق اتفاق نظر داشتند.

در بخش شکست دائمی داعش، جو بایدن و محمد شیاع السودانی اتفاق نظر داشتند که نیرو‌های امنیتی عراق باید به سطحی از توانایی برسند که ناتوانی داعش در بازسازی تشکیلاتش را تضمین کنند.

در بخش همکاری امنیتی دائمی دوجانبه، دو طرف تأکید کردند که برای تعیین زمان و نحوه پایان ماموریت نیرو‌های ائتلاف بین‌المللی در عراق و انتقال منظم به شراکت امنیتی دوجانبه دائمی بر اساس قانون اساسی عراق و توافق راهبردی دو کشور، همه این عوامل را در نظر خواهند گرفت.

در بخش شراکت راهبردی و دائمی، بایدن و السودانی بر پایبندی مشترک خود به شراکت دوجانبه در راستای منافع دو کشور تأکید و در این باره تصویب کردند که همکاری‌ها در همه بخش‌های مورد بحث در این دیدار و در نشست‌های کمیته‌های عالی هماهنگی دوجانبه که به ریاست وزیر خارجه امریکا و وزیر برنامه‌ریزی عراق برگزار می‌شود ادامه یابد.

از فحوای گزارش‌های منتشر شده درباره سوژه‌های مورد بحث در دیدار‌های السودانی با مقام‌های امریکایی می‌توان به این نتیجه رسید که دو طرف به گفتگو‌ها برای خروج نیرو‌های ائتلاف ضد داعش به رهبری امریکا از عراق ادامه خواهند داد. ائتلاف نظامی به رهبری ایالات متحده در سال ۲۰۱۴ برای مبارزه با گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) تشکیل شد. ایالات متحده و عراق مذاکرات رسمی را در ماه ژانویه درباره پایان دادن به ماموریت ائتلاف منطقه‌ای آغاز کردند. طبق توافق وقت میان امریکا با عراق، حدود ۲۰۰۰ نیروی آمریکایی در این کشور باقی ماندند.

حاشیه رسانه‌ای دیدار بایدن – السودانی

همزمان با دیدار جو بایدن با محمد شیاع السودانی در اتاق بیضی شکل کاخ سفید، خبرنگاران و تصویربرداران حاضر در جلسه متوجه برگه کاغذی شدند که جو بایدن مرتبا به آن نگاه کرده و به نوعی از روی آن روخوانی می‌کند. تصاویر نزدیک شده نشان می‌دهد که بر روی این تکه کاغذ در دست رئیس جمهور ۸۱ ساله ایالات متحده، نکات مدنظر مانند متن یک نمایشنامه نوشته شده و حتی برای او نوشته شده که پس از ادای کدام جملات باید مکث کند تا مترجم بتواند کارش را انجام دهد. السودانی در این جلسه برگه کاغذی در اختیار نداشت و چندبار هم روخوانی جو بایدن توجه او را به خود جلب کرد.

خشم جمهوری خواهان از حضور السودانی در کاخ سفید

در ایالات متحده همه از حضور محمد شیاع السودانی خرسند نبودند. پیش از حضور نخست وزیر عراق در کاخ سفید، اعضای حزب جمهوری خواه در نامه‌ای به جو بایدن نگرانی خود را از صد‌ها میلیارد دلار ارسال شده به این کشور و ارتباط آن با گروه‌های موجود در لیست گروه‌های تروریستی معرفی شده توسط آمریکا ابراز کردند. این نامه که توسط جو ویلسون، رئیس گروه ویژه امنیت ملی و رئیس کمیته مطالعات جمهوری خواهان، کوین هرن، امضا شد، روز دوشنبه برای بایدن ارسال شده بود. در این نامه آمده است: به عنوان اعضای کمیته مطالعات جمهوری خواهان، ما در این نامه نگرانی عمیق خود را از تصمیم شما برای میزبانی محمد شیعه السودانی، نخست وزیر عراق در کاخ سفید و سیاست کلی شما در عراق ابراز می‌کنیم. علیرغم صد‌ها میلیارد دلار هزینه شده در عراق طی دو دهه گذشته، عراق اکنون کاملاً در دستان ایران است.

در این نامه آمده است که عراق در حمله روز شنبه به اسرائیل به ایران ملحق شد و نوشته شده که السودانی دولتی را رهبری می‌کند که حدود ۲.۷ میلیارد دلار در سال به شبه نظامیان مورد حمایت ایران کمک مالی می‌کند. در این نامه توضیح داده شده که سه گروهی که دولت عراق به آن‌ها مجوز فعالیت داده از سوی ایالات متحده به عنوان گروه‌های تروریستی تعیین شده اند و و این گروه‌ها از زمان حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، حداقل ۱۸۰ بار به آمریکایی‌ها حمله کرده‌اند و سه آمریکایی را کشته و بیش از ۱۰۰ نفر دیگر را مجروح کرده‌اند.