نقد حکم شروین

دیروز محسنی‌اژه‌ای، رئیس قوه قضائیه ضمن اشاره تلویحی به حکم شروین حاجی‌پور به مقامات قضایی ذی‌ربط در محاکم دستور داد که در تعیین مجازات برای مجرمین به نکاتی مهم نظیر «تعیین کیفر متناسب از همه جهات»، «بازدارنده بودن و موثر بودن مجازات»، «قابلیت اجرا داشتن آن» و «موهِن نبودن آن» توجه ویژه داشته باشند.

به گزارش سازندگی، او گفت که قضات در تعیین مجازات به مندرجات ماده ۱۳ قانون مجازات اسلامی و مفاد مندرج در قانون آیین دادرسی کیفری در این خصوص اهتمام داشته باشند و در موعد استفاده از مقولاتی نظیر «تبدیل مجازات» باز هم به قاعده متناسب بودن، توجه و عنایت کنند تا خدای ناکرده، مجازات نتیجه عکس نداشته باشد و مسائلی در حاشیه به وجود نیاید.

اژه‌ای چندی پیش هم همزمان با انتشار حکم قضایی برای چند متهم در پرونده‌های مربوط به کشف حجاب که انتقادات زیادی را از سوی مردم و حتی حقوقدانان برانگیخت، رئیس قوه قضائیه بدون اشاره مستقیم به این احکام، تاکید کرده که مجازات باید متناسب و عاقلانه باشد و حکم‌هایی که موجب وهن دستگاه قضایی باشد، اثرگذاری نخواهند داشت. شروین حاجی‌پور، خواننده و موسیقدان جوان که با ترانه اعتراضی «برای» به شهرتی جهانی دست یافت و یک جایزه گرمی هم برد، روز جمعه ۱۱ اسفند ۱۴۰۲ در پستی اینستاگرامی تصویری از حکم صادره علیه خود را منتشر کرد.

بر این اساس، او باید به جز سه سال و هشت ماه زندان و دو سال ممنوعیت خروج برای خواندن این ترانه، دو کتاب «حقوق زن در اسلام» نوشته مرتضی مطهری و کتاب «زن در آیینه جلال و جمال» نوشته آیت‌الله جوادی‌آملی از مراجع تقلید کشور را بخواند و خلاصه‌نویسی کند. شروین حاجی‌پور محکوم شده است که ۳۰ صفحه خلاصه از هر یک از این دو کتاب را برای درج در پرونده ارائه دهد و این متن را در اکانت‌های خود در شبکه‌های اجتماعی منتشر کند.

حکم صادره برای شروین حاجی‌پور، خواننده علاوه بر اژه‌ای واکنش‌های زیاد دیگری ازجمله اعتراض نوه مرتضی مطهری و پسر عبدالله جوادی‌آملی و ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی و گردشگری را در پی داشته است.

ضرغامی دیروز در سخنرانی‌ای گفته که؛ «یک کتاب خوب مثل کتاب آقای مطهری وجود دارد به جای آنکه به صورت طبیعی شرایطی را فراهم کنیم تا آن را مطالعه کنند به صورت مجازات و تنبیه مطرح می‌کنیم و می‌گوییم فلان خواننده خطا کرده باید تنبیه شود و مجازات آن این است که کتاب «حقوق زن در اسلام» را بخواند و خلاصه کند و تحویل دهد. خوب است شهید مطهری امروز در بین ما نیست که ما الان راحت این حرف‌ها را می‌زنیم، این نگاه درست نیست».

همچنین آیت‌الله کاظم قاضی‌زاده از اساتید درس حوزه علمیه قم در واکنش به مجازات تبعی برای شروین حاجی‌پور مبنی بر تلخیص آثار شهید مطهری و آیت‌الله جوادی‌آملی در یادداشتی با عنوان «احکام قضایی غیرقابل دفاع» نوشت: اصولاً اصرار به صدور احکامی که به ظاهر هدایت به اندیشه‌های ناب اسلامی و در واقع ایجاد نفرت از دین است، حرام شرعی است و حضور چنین قضات ساده‌انگار در مسند قضاوت مخرب دین و مذهب حق است.

در ادامه حسین مطهری در واکنش در اینستاگرام خود نوشت: «من کاری در برابر این حکم از دستم برنمی‌آید جز اینکه می‌توانم نوشتن خلاصه دو کتاب حقوق زن در اسلام و زن در آیینه جلال و جمال را برای آقای حاجی‌پور به عهده بگیرم تا روزی که خواندن کتاب شهید مطهری مجازات تلقی نشود».

مرتضی مطهری از یاران نزدیک امام خمینی و از اعضای شورای انقلاب بود که در اردیبهشت ۱۳۵۸ و چند ماه پس از استقرار جمهوری اسلامی در ایران به دست گروه فرقان ترور شد. مرتضی جوادی‌آملی، مدرس حوزه علمیه قم و پسر آیت‌الله جوادی‌آملی هم این پیشنهاد نوه آقای مطهری را «اقدامی شایسته» توصیف کرد.

جوادی‌آملی در نامه‌ای خطاب به محمد مطهری، پدر حسین مطهری، این دو کتاب را «دو اثر فرهنگی» خواند و تاکید کرد که «هرگز مطالعه آن به منظور یک اقدام مجازاتی مورد نظر نبوده بلکه خود حرکتی ضد فرهنگی تلقی می‌شود».

«ساخت موسیقی درباره جنایات آمریکا علیه بشریت و انتشار آن در فضای مجازی، جمع‌آوری (موارد) نقض حقوق بشر از سوی دولت آمریکا در یک سال اخیر و انتشار آن در فضای مجازی و شرکت در دوره آموزشی مهارت رفتار و دانش در حوزه هنر» از دیگر مجازات‌های تعیین شده برای خالق ترانه «برای» است.

محکومیت شروین حاجی‌پور، بازتابی جهانی داشت و انجمن قلم آمریکا صدور این حکم را محکوم کرد و خواستار لغو تمامی مجازات‌های تعیین شده و پاک شدن کلیه اتهامات علیه این خواننده شد.

صادق زیباکلام، استاد سابق دانشگاه تهران و تحلیل‌گر مسائل سیاسی هم در شبکه ایکس (توئیتر سابق) نوشت: «همه عقوبت‌های شروین حاجی‌پور یک طرف، مجازات «ساخت موسیقی در باره جنایات آمریکا علیه بشریت» یک طرف.‌ای کاش قاضی محترم دادگاه یک مقداری شروین را راهنمایی می‌کردند، موسیقی‌ای که بیانگر جنایت است چگونه ساخته می‌شود؟ آیا کلاسیک، جاز، سنتی، رو حوضی، پاپ، رپ یا در دستگاه ماهور، ترک، چهارگاه یا اصفهان است؟»

محمد فاضلی، جامعه‌شناس هم این حکم را با یک پرونده فساد مالی که به تازگی مطرح شده، مقایسه کرد و در شبکه ایکس نوشت: «حالا که با دقت و وسواس به اتهامات شروین حاجی‌پور رسیدگی کردید و از او خواستید علیه آمریکا بخواند (گزارش موسیقایی بدهد)، با همین دقت و وسواس هم گزارش دقیق تخلف چای را بدهید». او در ادامه نوشته: «آنچه از شروین خواسته‌اید کلا اثر معکوس دارد، مگر هدفتان خرد کردن شخصی باشد، به این هم نمی‌رسید».

خود شروین حاجی‌پور با انتشار بخشی از حکم صادره علیه خود بدون اشاره به نام قاضی صادرکننده این حکم از وکلای خود قدردانی کرد و نوشت: «فدای یه تار موتون».

رای یا انتقام

به اعتقاد حقوقدانان، رای دادگاه و مجازات باید با شخصیت متهم و مصلحت اجتماعی سازگار باشد. تولید خشونت ولو خشونت قانونی الزاماً به معنای آن نیست که قانون درست اجرا شده است. به ویژه در ماجرای پرونده‌هایی که جنبه سیاسی دارد، صدور حکم به درستی صورت نمی‌گیرد و به نوعی حس انتقام و ارعاب را القا می‌کند. درحالی که در قانون مجازات‌های جدید، انتقام و ارعاب جزو اهداف مجازات نیست.

حدود مجازات در یک دامنه اقل و اکثر است. وقتی که متهم شخص سابقه‌داری نیست و شخصیت مجرمانه ندارد و جامعه اقدام او را غیراخلاقی و غیرقانونی تلقی نمی‌کند اقتضای القای عدالت این است که تمام اصول رعایت شود.

علیزاده‌طباطبایی، حقوقدان نیز در این باره به «سازندگی» می‌گوید: هدف از مجازات اصلاح مجرم است، هدف انتقام گرفتن از مجرم نیست و مجازات باید نتیجه داشته باشد که آن بازگشت مجرم به جامعه است. درحال حاضر جرم‌انگاری‌ها راه افراط‌وتفریط را پیش گرفته است. قضات گویی شبیه تکنسین کامپیوتر عمل می‌کنند، جرم را گذاشته و مطابق با آن مجازات در نظر می‌گیرند، کاری که کامپیوتر هم می‌تواند انجام دهد، اما قاضی انسان است و مجرم هم انسان است و باید شخصیت او لحاظ شود.

او ادامه می‌دهد: در قانون مجازات جدید شخصیت فرد هم در نظر گرفته می‌شود، اگر دو نفر یک جرم را مرتکب شده باشند به یک شکل مجازات نمی‌شوند، یکی با تذکر اصلاح می‌شود و دیگری با مجازات سنگین‌تر. این موضوع از زمان آیت‌الله شاهرودی مطرح بود و بعد از اینکه خود من به زندان رفتم شخصاً این موضوع را با ایشان مطرح کردم.

این وکیل پایه یک دادگستری تاکید کرد که به اعتقاد بنده باید قضات پیش از قضاوت یک بار از زندان بازدید کنند و شرایط را ببینند. اگرچه اصل شخصی بودن جرم مطرح است، اما برخی احکام بیش از شخص را درگیر می‌کند، از جامعه گرفته تا خانواده شخص.

هرچند معتقدم قضات انگیزه کافی ندارند، آقای اژه‌ای می‌دانند میانگین اجاره‌خانه در تهران چقدر است؟ خود قضات به نوعی درگیر و بیمار هستند، حال‌شان با زندگی بد است، درحالی که باید تامین باشند و به همین دلیل است که برخی از آن‌ها در احکام انتقام می‌گیرند. با تذکرات آقای اژه‌ای موضوعی حل نمی‌شود و نیاز به اقدامات جدی‌تری داریم.