دوباره آژانس، دوباره تهران

طبق روند مرسوم در آستانه نشست فصلی شورای حکام، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش خود درباره پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران را آماده کرده است. کما‌فی‌السابق برخی رسانه‌ها مدعی هستند که نسخه‌ای از گزارش مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برنامه هسته‌ای ایران را رؤیت کرده‌اند. در‌این‌باره خبرگزاری رویترز با استناد به مفاد گزارش مدعی است که همچنان اختلافات قدیمی بین ایران و بازرسان آژانس باقی است.

به گزارش شرق، به نقل از رویترز و بر مبنای آنچه در گزارش اخیر آژانس رؤیت کرده است، «ایران نزدیک به ۳۲ کیلوگرم از اورانیوم ۶۰ درصد غنی‌شده خود را برای تولید حدود ۹۸ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده با خلوص ۲۰ درصد، رقیق کرده است». به نوشته انتخاب، رویترز می‌گوید که تخمین زده می‌شود کل ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد غنی‌شده ایران با کاهش شش کیلو و ۸۰۰ گرم به ۱۲۱ کیلو و ۵۰۰ گرم رسیده باشد.

درعین‌حال آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرده که ذخایر اورانیوم غنی‌سازی‌شده ایران با افزایش ۱۰۳۸.۷ کیلوگرمی از زمان گزارش قبلی به ۵۵۲۵.۵ کیلوگرم رسیده است. در این گزارش همچنین آمده است که ذخایر اورانیوم غنی‌سازی‌شده ایران با خلوص ۲۰ درصد با افزایشی به ۷۱۲.۲ کیلوگرم رسیده است.

به دنبال انتشار گزارش فصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، در پاسخ به سؤالی درباره ادعای خبرگزاری رویترز درباره رؤیت گزارش جدید آژانس درباره برنامه هسته‌ای ایران، مبنی بر اینکه چه واکنشی به کاهش سطح «اورانیوم» ایران دارد که در این گزارش به آن اشاره شده، پاسخ محتاطانه‌ای داد و گفت «تا جایی که می‌دانم، این گزارش هنوز علنی نشده است و من درباره گزارشی که هنوز منتشر نشده، نظری نمی‌دهم.

میلر در بخشی از این نشست خبری که مشروح آن در وبگاه وزارت امور خارجه آمریکا منتشر شده، به نگرانی‌های جدی واشنگتن درباره تداوم گسترش برنامه هسته‌ای ایران، ازجمله تولید مداوم اورانیوم با خلوص بالا اشاره داشت که به گفته او، «هیچ دلیل غیرنظامی موثقی ندارد».

در مقابل، محمد اسلامی در گفت‌وگویی با ایسنا درباره تأثیر گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از فعالیت هسته‌ای ایران بر همکاری کشورمان با این نهاد، اظهار کرد که، «گزارش آژانس انرژی اتمی معمولا در شرایط عادی به شورای حکام و شورای امنیت سازمان ملل ارائه می‌شود و چیزی به اسم گزارش نوبه‌ای درباره فعالیت ایران نداریم. این همان مطلبی بود که آژانس به شورای حکام گزارش داده بود». معاون رئیس‌جمهور ادامه داد که «ما ظرفیت غنی‌سازی ۶۰درصدی را ادامه داده و ظرفیت جدیدی ایجاد نکرده‌ایم.

این فضاسازی رسانه‌ای و سیاسی سه کشور اروپایی و آمریکا برای فضاسازی از طریق رسانه‌های خود است». اسلامی در پایان متذکر شد که، «همکاری ما با آژانس برقرار است و در چارچوب کار کرده و مشکلی نداریم».

البته خبرگزاری داخلی (ایسنا) در ادامه می‌نویسد که یک منبع آگاه خبر داده در نشست آتی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، قطع‌نامه‌ای علیه ایران تصویب نخواهد شد؛ در‌عین‌حال اذعان دارد که به نظر می‌رسد کشور‌های اروپایی و اسرائیل تلاش دارند فشار بر ایران را به شکل‌های مختلف حفظ کنند؛ ولی دولت آمریکا که درگیر بحران غزه و اوکراین و انتخابات آتی ریاست‌جمهوری است، چندان به تشدید فضا درباره ایران تمایلی ندارد و از هرگونه تنش نظامی، دیپلماتیک و هسته‌ای با تهران اجتناب می‌کند؛ بنابراین این احتمال می‌رود که سه کشور اروپایی و آمریکا در نشست هفته آینده با بیانیه‌ای غیرالزام‌آور، همانند گذشته ادعا‌های خود علیه برنامه هسته‌ای ایران را تکرار کنند.

پارامتر‌های مؤثر در ترسیم فضای نشست شورای حکام

با توجه به مجموعه بند‌های گزارش فصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و نیز گمانه‌زنی‌هایی هم که ایسنا مطرح کرده است، جلال خوش‌چهره از دو منظر به تحلیل موضوع می‌پردازد و معتقد است که نتایج انتخابات ۱۱ اسفند و به‌ویژه میزان مشارکت در این انتخابات و همچنین پیوستار و در‌هم‌تنیدگی تحولات منطقه و جهان با پرونده هسته‌ای ایران و به دنبالش، تأثیر و تأثراتی که از همدیگر می‌گیرند و بر همدیگر می‌گذارند، دو عامل عمده در ترسیم فضای نشست فصلی شورای حکام درباره پرونده ایران خواهند بود.

در باب نخست این تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل یادآور می‌شود که تمام تحولات و اتفاقات حوزه سیاست و مناسبات جهانی به صورت مستقل عمل نمی‌کنند و با دیگر اتفاقات ارتباط دارند؛ کمااینکه به گفته او، «جنگ اوکراین، جنگ غزه، تنش حزب‌الله و اسرائیل در لبنان، اقدامات حوثی‌ها در خلیج عدن، تنگه باب‌المندب و دریای سرخ، اقدامات گروه‌های مسلح در سوریه و عراق در کنار روند پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران را باید یک مجموعه در نظر گرفت که هرکدام به سهم خود بر دیگر موضوعات تأثیرگذارند».

خوش‌چهره در تبیین بیشتر گفته خود یادآور می‌شود که ناآرامی‌های دریای سرخ و تنگه باب‌المندب به شکل مستقیم از روند جنگ غزه تأثیر گرفته و تنش‌های حزب‌الله و اسرائیل با سیاست‌های تهران ارتباط دارد»؛ بنابراین او تأکید دارد که، «همه این اتفاقات باید به صورت یک منظومه در نظر گرفته شود که غرب و به‌ویژه دولت بایدن برای مواجهه با هرکدام از آن‌ها موضع خاص خود را دارد». دراین‌بین مفسر حوزه بین‌الملل متذکر می‌شود که پس از وقوع عملیات طوفان‌الاقصی در هفتم اکتبر سال گذشته میلادی و روند طی‌شده در جنگ غزه، یک نگاه امنیتی به ایران شکل گرفته است که پس از ژانویه سال جاری این نگاه امنیتی علیه تهران پررنگ‌تر از سابق شده است.

با این خوانش، کارشناس مسائل بین‌الملل معتقد است دامنه چنین نگاه امنیتی احتمالا به پرونده هسته‌ای ایران در نشست فصلی پیش‌روی شورای حکام کشیده خواهد شد. خوش‌چهره با استناد به گزارش فصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و رافائل گروسی باور دارد این نگاه امنیتی می‌تواند برای کل موضوع ایران که پرونده هسته‌ای هم بخشی از آن را شامل می‌شود، چالش‌هایی شکل دهد.

خوش‌چهره در ادامه گپ‌وگفتش با «شرق» از منظر میزان مشارکت در انتخابات ۱۱ اسفند به ترسیم فضای نشست فصلی شورای حکام هم می‌پردازد و معتقد است «در شرایطی که تنش غرب و ایران یک روند فزاینده به خود گرفته است، میزان مشارکت در انتخابات یک پارامتر و متغیر در مواجهه با تهران از جانب غربی‌ها عمل می‌کند».

به این معنا از منظر تحلیلگر حوزه بین‌الملل، «اگر انتخابات جمعه پیش رو با مشارکت بالایی همراه نباشد، می‌تواند این برآورد و بهانه را در غرب به دنبال داشته باشد که مقبولیت چندان جدی از سیستم سیاسی در ایران وجود ندارد و به دنبال آن، فشار بر تهران ذیل همان نگاه امنیتی به شکل پررنگی در دستور کار غرب خواهد بود».

در مجموع خوش‌چهره این ارزیابی را دارد که «اختلافات تهران و آژانس در قالب پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران و نیز روند تحولات منطقه در یک کلیت، موجب آن شده است که نگاه امنیتی بی سابقه‌ای از جانب غربی‌ها علیه ایران شکل بگیرد؛ پس قطعا میزان مشارکت در انتخابات ۱۱ اسفند به‌عنوان یک متغیر لازم و نه کافی، می‌تواند نوع رفتار غرب در قبال کشور را تعریف و تنظیم کند».

لحن ملایم و نشستی نه‌چندان سخت

بهروز طریقت هم دیگر کارشناسی بود که در گفت‌وگویش با «شرق»، گفته‌های خوش‌چهره را چندان نزدیک به واقعیت نمی‌داند و در کل لحن این گزارش و به تبع آن فضای نشست پیش‌روی شورای حکام را ملایم ارزیابی می‌کند؛ چون از دید او، تصور بر این بود که نشست فصلی این شورا (حکام) در اسفند ماه فضایی تندتر از گذشته پیدا خواهد کرد، تا جایی که حتی احتمال صدور قطع‌نامه و ارسال پرونده به شورای امنیت مطرح بود. با این حال و به نظر این تحلیلگر، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ضمن اذعان به افزایش میزان غنی‌سازی ایران از تند‌کردن لحن گزارش خودداری کرده است.

‌با استناد به همین ارزیابی‌ها، مفسر حوزه برجامی معتقد است که نشست هفته آینده شورای حکام آژانس هم اگرچه با اتهاماتی علیه تهران یا صدور بیانیه‌هایی همراه خواهد بود، اما در نهایت طریقت بعید می‌داند اقدام عملی علیه تهران در دستور کار قرار گیرد؛ چراکه از منظر او، با توجه به شرایط کنونی در منطقه، غربی‌ها و به‌خصوص دولت بایدن اجازه باز‌شدن بحران هسته‌ای ایران را نخواهند داد.

طریقت در ادامه گپ‌و‌گفت خود با «شرق» این نکته مهم را یادآور می‌شود که «اتفاقا تهران با علم و آگاهی به وضعیت حساس جاری در منطقه و جهان به‌واسطه دو جنگ «حماس و اسرائیل» و جنگ «اوکراین»، فضای حال حاضر را به گونه‌ای مدیریت خواهد کرد. به گفته او، در‌عین‌حال تهران از رسیدن به نقطه گریز هسته‌ای هم خودداری خواهد کرد تا بتواند یک وضعیت مدیریت‌شده را پیش ببرد.

با در‌نظر‌گرفتن این نکته، طریقت انتقاد جدی به عملکرد سازمان انرژی اتمی در رد درخواست رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای سفر به تهران دارد که به گفته او، می‌توانست یک اقدام مثبت و سازنده در جهت کنترل و مدیریت اختلافات بین تهران و آژانس باشد. اگرچه «شرق» در گزارش‌های پیشین خود و در گفتگو با کارشناسان به این جمع‌بندی رسیده بود که سفر رافائل گروسی به تهران در کل چندان راهگشا نیست، اما بهروز طریقت تأکید دارد که صرف حضور مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تهران با هر نیتی، سازنده خواهد بود.

در راستای گفته‌های این کارشناس، رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، هفته گذشته برای سفر به ایران تا پیش از پایان سال جاری خورشیدی ابراز علاقه کرده بود؛ اما محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، احتمال این سفر در اسفندماه را رد کرد و گفت که برای شرکت در برنامه ۵۰‌سالگی برنامه اتمی ایران در اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳ از مدیر کل آژانس برای سفر به ایران دعوت خواهد شد.

سایه توافق در پاریس بر نشست شورای حکام

علی زارع هم دیگر کارشناسی بود که در گفت‌وگویش با «شرق» و با اذعان به ارزیابی بهروز طریقت، تمرکز جدی روی احتمال توافق میان اسرائیل و حماس در سایه نشست پاریس دارد و با استناد به این موضوع، معتقد است «دولت جو بایدن در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده آمریکا از ایجاد جبهه جدید بحران در منطقه و جهان خودداری می‌کند، بنابراین با توجه به آنکه جو بایدن دیروز (سه‌شنبه) اظهار امیدواری کرده است که مذاکرات پاریس تا دوشنبه هفته پیش‌رو به نتیجه برسد، سعی خواهد شد نشست فصلی شورای حکام و پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران با کمترین چالش مدیریت شود».

البته به اذعان این مفسر حوزه بین‌الملل، «قرار نیست این رفتار آمریکا، ترویکای اروپایی و همچنین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به معنای یک فضای بدون دردسر در هفته آینده باشد». با‌این‌حال جلال خوش‌چهره برخلاف آنچه علی زارع عنوان کرد، دست به تحلیل روند مذاکرات غیرمستقیم حماس و اسرائیل در پاریس و دیگر مذاکرات در دوحه و قاهره می‌زند و به «شرق» می‌گوید: «با وجود آنکه اخبار حکایت از توافق احتمالی در فرانسه دارد، اما باید در نظر گرفت که اولا تهران به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای، هم در مذاکرات پاریس و هم در مذاکرات دوحه و قاهره یک بازیگر غایب بود و عملا نقشی در ترسیم و تعریف روند مذاکرات نداشت».

از طرف دیگر به گفته این کارشناس «حتی اگر مذاکرات پاریس به آتش‌بس موقت در جنگ غزه منجر شود تأثیری روی روند تنش فزاینده اسرائیل و حماس در لبنان ندارد. ضمن آنکه به گفته او موضوع درگیری و حملات آمریکا و انگلستان با حوثی‌ها هم مطرح است. در نتیجه پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران هم به تأسی از این اتفاقات می‌تواند یک روند پرتنش را پیش‌رو داشته باشد. اگرچه این کارشناس خاطرنشان می‌کند که در نشست‌های قبلی شورای حکام سعی شده است از صدور قطع‌نامه و اقدامات عملی علیه تهران خودداری شود.

باوجود آنچه جلال خوش‌چهره مطرح کرد، علی زارع از منظر سفر گروسی به تهران دست به ارزیابی می‌زند که در تقابل با تحلیل بهروز طریقت قرار دارد؛ چرا‌که زارع یقین دارد «حضور رافائل گروسی در مقام مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، آن‌هم در شرایط کنونی منطقه و جهان، نه‌تن‌ها راهگشا و سازنده نیست بلکه می‌تواند به افزایش اختلافات تهران و آژانس منجر شود». چون به زعم او «اکنون دو طرف (تهران و آژانس) با اتهام‌زنی به همدیگر درباره چرایی عدم رعایت مفاد توافق سال گذشته ایران و آژانس، عملا خود را متعهد به هیچ‌گونه امتیازدهی به طرف مقابل نمی‌داند. یعنی نه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از مواضع خود علیه تهران کوتاه می‌آید و نه در وضعیت کنونی ایران حاضر است از خطوط ترسیمی خود عدول کند.

با این خوانش، زارع تأکید می‌کند حتی اگر رافائل گروسی به تهران سفر می‌کرد، نتیجه آن جز موج‌سواری رسانه‌ای و سیاسی علیه تهران در وین نبود. به همین دلیل و به زعم این تحلیلگر رد درخواست برای حضور مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با توجه به وضعیت جاری منطقه و جهان باعث می‌شود اختلافات در نقطه فعلی فریز شود و ثابت بماند.

فضای نشست لزوما بی‌دردسر نیست

در مقابل آنچه بهروز طریقت و علی زارع عنوان کردند، محمدمهدی سبحان‌نیا به‌عنوان کارشناس دیگر در گفتگو با «شرق» و هم‌سو با نگاه جلال خوش‌چهره معتقد است «نه لحن ملایم گزارش فصلی شورای حکام و نه شرایط منطقه‌ای و جهان به تأسی از دو جنگ اوکراین و جنگ حماس و اسرائیل، لزوما این تضمین را نمی‌دهد که نشست پیش‌روی شورای حکام یک نشست بدون دردسر باشد».

این تحلیلگر با استناد به روند اتفاقات نشست پیشین شورای حکام معتقد است که حتی اگر اقدامات عملی مانند ارجاع پرونده به شورای امنیت، فعال‌شدن مکانیسم ماشه یا حتی صدور قطع‌نامه در دستور کار غربی‌ها نباشد، صرف انتشار و صدور بیانیه‌های ضدایرانی هم می‌تواند تبعات خاص خود را به دنبال داشته باشد، کما‌اینکه در همین راستا سبحان‌نیا یادآور می‌شود تنها به صرف صدور بیانیه‌های ضدایرانی تروئیکای اروپایی‌ها و آمریکا، سازمان انرژی اتمی ایران اقدام به لغو روادید بازرسان اروپایی آژانس کرد که اختلافات بین دو طرف (تهران و آژانس) را بیش‌از‌پیش تعمیق بخشید؛ بنابراین به زعم این کارشناس نمی‌توان پیشاپیش یک ارزیابی صددرصدی داشت.

کارشناس ارشد حوزه بین‌الملل در ادامه گپ‌و‌گفت خود با «شرق» این نکته مهم را هم متذکر می‌شود که اگرچه اروپایی‌ها و آمریکا به دنبال باز‌کردن بحران هسته‌ای ایران در کنار جنگ اوکراین و جنگ حماس و اسرائیل نیستند، اما در ماه‌های اخیر دیپلماسی تهدید از جانب غربی‌ها پررنگ‌تر از هر زمان دیگری شده است؛ بنابراین این احتمال وجود دارد که واشنگتن و اروپایی‌ها بخواهند از کارت آژانس هم در جهت تشدید فشار علیه تهران استفاده کنند». با استناد به آنچه گفته شد، سبحان‌نیا این باور را هم دارد که «غربی‌ها و به‌خصوص دولت بایدن در تلاش هستند اهرم فشار تهران در قالب پرونده هسته‌ای را از آن‌ها بگیرد، کما‌اینکه سعی شده است دیگر کارت‌های بازی تهران هم تحت‌الشعاع قرار بگیرند».

ذیل نکات مذکور، مفسر حوزه برجامی این تلقی را دارد که غربی‌ها سعی می‌کنند یک ریل‌گذاری و مسیر دقیق و در‌عین‌حال هوشمند را در نشست فصلی شورای حکام تعریف کنند که از یک‌سو مانع از باز‌شدن بحران هسته‌ای ایران در کنار دو جنگ فعلی شود و از سوی دیگر تهران را از رسیدن به نقطه گریز هسته‌ای هم باز بدارد؛ چرا‌که سبحان‌نیا معتقد است «اکنون اروپا و آمریکا یقین دارند به‌واسطه تداوم جنگ اوکراین و فرسایشی‌شدن جنگ حماس و اسرائیل فضای مناسبی در جهت به‌حاشیه‌رفتن پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران و رسیدن تهران به نقطه گریز هسته‌ای فراهم شده است. در نتیجه غرب از کارت آژانس و نشست فصلی شورای حکام نهایت استفاده را خواهد کرد».

همچنین سبحان‌نیا «رفتار و سیاست عقلانی و در‌عین‌حال محتاطانه غربی‌ها در مقابل پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران را مترادف با برگزاری نشستی بدون دردسر در شورای حکام نمی‌داند».