امپراتوری اردوغان بر پرده نمایش

بیشتر تاریخ عثمانی شبیه سریال‌های «سوآپ اپرایی» (معروف به اپرای صابونی) است. در قرن شانزدهم «سلطان سلیمان اعظم» هر کسی را که مظنون به تلاش برای رقابت با او بود، از جمله دو برادر همسر، دو پسر و تعداد انگشت‌شماری از نوه‌ها را کشت. (و بعد شما فکر می‌کردید که خانواده شما دارای مشکل هستند.)

به گزارش دنیای اقتصاد، به نقل از اکونومیست، سریال درباره سلیمان، «محتشم یوز ییل» (قرن باشکوه- به فارسی حریم سلطان)، اولین‌بار در سال۲۰۱۱ پخش شد و بخشی از اولین موج درام‌های ترکی بود که جهانی شد. از طرفداران این برنامه می‌توان به «کاردی بی» خواننده رپ آمریکایی اشاره کرد.

امروز که نمایش‌های محبوب ترکی زیاد می‌شود، سلیمان مجبور است تاج و تخت را با دیگر سریال‌های حاکم تقسیم کند. آخرین مورد «غدار» (بی‌رحم) است که درباره سربازی است که از جنگ برمی‌گردد و مجبور می‌شود برای محافظت از خانواده‌اش قاتل شود. ترکیه در حال حاضر پس از آمریکا و بریتانیا سومین صادرکننده بزرگ سریال‌های درام در جهان است. به گفته شرکت داده «Parrot Analytics» بین سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۳، تقاضای جهانی برای سریال‌های ترکی ۱۸۴درصد در مقایسه با ۷۳درصد برای سریال‌های کره‌ای افزایش یافته است.

نمایش‌های ترکی نه تنها در خاورمیانه بلکه در اروپا و آمریکای لاتین نیز محبوب هستند. در سال گذشته، سه واردکننده بزرگ سریال‌های جدید ترکیه، اسپانیا، عربستان سعودی و مصر بودند. اتاق بازرگانی استانبول تخمین می‌زند که صادرات تلویزیون ترکیه در سال۲۰۲۲، در حدود ۶۰۰میلیون دلار بوده است.

برخی از تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند که فروش آن‌ها به زودی به میلیاردهادلار خواهد رسید. اما چه چیزی باعث می‌شود نمایش‌ها یا سریال‌های ترکی تا این حد ارزش‌مند، سودآور باشند؟ یکی اینکه چشم‌نواز هستند. آن‌ها متکی به مناظر پر زرق و برق، لباس‌های مجلل و بازیگران خوش‌تیپ هستند. «اوزلم اوزسومبول» رئیس فروش موسسه «سرگرمی ماد» می‌گوید: «بیشترشان داستان‌های عاشقانه هستند.

سریال‌های علمی-تخیلی به ندرت ساخته می‌شوند. نمایش‌ها، از جمله درام‌های مبتنی بر داستان‌های قضایی و دورهمی، عاشقانه و انتقام‌جویانه را با هم ترکیب می‌کنند.» در سال۲۰۲۳، «یارگی» (قضاوت) که به دنبال وکلای رقیب هستند که مدام عاشق می‌شوند، برنده جایزه بین‌المللی امی برای بهترین «سریال‌های ساده یا عامه‌پسند» (telenovela) شد.

مخاطبان عرب قدردانی می‌کنند که نمایش‌های ترکی، مسلمانان را به‌عنوان قهرمان نشان می‌دهند، نه تروریست یا راننده تاکسی همان‌طور که هالیوود اغلب انجام می‌دهد. سریال‌ها همچنین مطابق با انتظارات کشور‌های عربی است. ناظران رسانه‌های ترکیه بطری‌های الکل را تار می‌کنند، صحنه‌های جنسی را ممنوع می‌کنند و برای شخصیت‌هایی که صحنه‌های نامناسب خلق می‌کنند، جریمه تعیین می‌کنند.

سانسور، کارگردانان را مجبور به خلاقیت کرده است و حتی می‌توانند تنش‌ها را با خلاقیت برای بینندگان افزایش دهند. رمان‌نویسان آمریکایی در حال برداشت نکته از راهنمای تولید درام‌های ترکیه‌ای هستند. ابی جیمنز که اخیرا رمان «ارادتمند شما» را نوشته است، داستان را با الهام از قهرمان مرد رمانی به نام «تو در خانه مرا بزن» نوشته است، داستان مرد و زنی که دشمن هم هستند؛ اما مجبور هستند که نامزد هم شوند و در نهایت نیز عاشق همدیگر می‌شوند.

به گفته یک شرکت داده تلویزیونی «Glance»، در نیمه اول سال۲۰۲۳، سه برنامه محبوب در اسپانیا، ترکی بودند. اسپانیایی‌ها و آمریکایی‌های لاتین تبار سابقه تماشای درام‌های طولانی تلویزیونی ترکیه‌ای را دارند، بنابراین به برنامه‌ها و سریال‌های ترکی عادت کرده‌اند. به نظر می‌رسد که برخی از بینندگان در حال فاصله گرفتن از سریال‌های غربی هستند. مخاطبان اسپانیایی‌زبان به شکل روز افزون در حال جذب درام‌های ترکی هستند.

یکی از تامین‌کنندگان نمایش‌ها می‌گوید که در مقایسه با سریال‌های آمریکای لاتین «ارزان به نظر می‌رسند.» کارولینا آکوستا آلزورو از دانشگاه جورجیا می‌گوید مردم ترکیه و آمریکای لاتین «احساسات خود را بدون خجالت و ترس بیان می‌کنند: به همین دلیل است که ملودرام در هر دو فرهنگ یکسان کار می‌کند.»

تلویزیون‌های دنیا نیز از طرفداران این نوع نمایش‌ها هستند. در ترکیه، برنامه‌ها هفته‌ای یک‌بار پخش می‌شوند و می‌توانند تا سه ساعت ادامه داشته باشند؛ اما زمانی که به کشور‌های خارجی فروخته می‌شوند، بیشتر کات می‌خورند و تبدیل به سریال‌های روزانه یا هر شبی می‌شوند.

کانال‌های تلویزیونی می‌توانند سریال را در صد‌ها قسمت بسط و گسترش دهند. ایزت پینتو، توزیع‌کننده برنامه‌های تلویزیونی می‌گوید درام‌های کره‌ای خوب هستند؛ اما تنها تا ۱۳ساعت تبلیغاتی دوام می‌آورند. ترکیه‌ای‌ها می‌توانند تا حدود ۲۰۰ساعت افزایش یابند.

در این میان برخی از بینندگان شکایت دارند که نمی‌توانند محتوای کافی، به زبان خود دریافت کنند. دوبله کردن برنامه‌ها به زبان اسپانیایی کار ساده‌ای نیست؛ زیرا یک نسخه می‌تواند در سراسر اسپانیا و بیشتر آمریکای لاتین توزیع شود. برای زبان‌هایی که گویشوران کمتری دارند، مانند لهستانی یا یونانی، کانال‌های تلویزیونی به راه‌حل‌های ارزان‌تری از جمله زیرنویس متوسل می‌شوند.

«یاسمین چلیک‌کول» از دانشگاه نورث‌وسترن قطر می‌گوید برخی از بینندگان حتی سعی می‌کنند کمی زبان ترکی یاد بگیرند تا بتوانند بدون منتظر ماندن برای انتشار نسخه‌های دوبله‌شده، درام تماشا کنند. حتی طرفداران سرسخت و فداکار برای یکدیگر در شبکه‌های اجتماعی دوبله می‌کنند. نمایش‌ها به تقویت وجهه ترکیه، به ویژه در سرزمین‌های عثمانی سابق کمک کرده است.

خانم چلیک‌کول در بلغارستان با شنیدن اینکه ترک‌ها «ترسناک» هستند، بزرگ شد؛ اما فکر می‌کند درام‌های ترکی به تغییر این درک کمک کرده است. او می‌گوید که بلغار‌ها قبلا در یونان تعطیلات می‌رفتند؛ اما اکنون بیشتر از قبل به ترکیه می‌روند.

دولت نیز وارد عمل شده است. در سال۲۰۱۲، رجب طیب‌اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه «قرن باشکوه» را به‌دلیل اختصاص زمان بیش از حد به دسیسه‌های کاخ و نه کافی برای فتوحات سلیمان مورد انتقاد قرار داد. در پاسخ، یک برنامه تلویزیونی دولتی ترکیه درام تاریخی خود را با نام «دیریلیش: ارطغرول» («رستاخیز: ارطغرول») درباره یک جنگجوی ترک در قرن سیزدهم ساخت. طبق گفته «Parrot Analytics»، در ماه مه ۲۰۲۰، زمانی که بسیاری از جمعیت جهان به‌دلیل کووید-۱۹ در قرنطینه بودند، این سریال چهارمین سریال تلویزیونی پرتقاضا در سراسر جهان بود. در آن سال، عمران خان، نخست‌وزیر وقت پاکستان این برنامه را به خاطر «ارزش‌های اسلامی» آن تمجید کرد و مجسمه ارطغرول در لاهور نصب شد. دوبله اردو از قسمت اول آن، ۱۵۳میلیون بازدید در یوتیوب به‌دست آورده است.

شبکه‌های اینترنتی و استریم، برنامه‌های جسورانه‌تری را دنبال می‌کنند. شبکه‌ای مثل نتفلیکس موضوعات تابویی را که ساخت ترکیه هستند، پخش می‌کند. مثلا در سریال «کلوپ» یک بوکسور سابق به دنبال به‌دست آوردن دل دختر خود است و در این راه چالش‌های زیادی دارد. اما این نمایش قتل عام علیه اقلیت‌ها در استانبول در دهه۱۹۵۰ را به تصویر می‌کشد؛ موضوعی که حداقل از نظر سیاسی حساس است.

درام‌های پخش‌کننده‌ها معمولا کوتاه‌تر هستند: مثلا برای سریال کلوپ تاکنون ۲۰قسمت پخش شده است که در مقایسه با ۱۳۹قسمت «قرن باشکوه» بسیار ناچیز است. همچنین سریال «بیهتر» در شبکه آمازون سانسور‌های تلویزیونی را دور می‌زند و سریال را مجددا پخش می‌کند. آرامش و سادگی موجود در این سریال‌ها می‌تواند شانس ترکیه را حتی برای مخاطبان انگلیسی زبان افزایش دهد؛ مخاطبانی که عمدتا نسبت به سریال‌های دوبله یا زیرنویس‌دار مقاومت بیشتری به خرج می‌دهند.

بر خلاف اسپانیا (با سریال سرقت پول) یا کره‌جنوبی (اسکویید گیم)، ترکیه در آمریکا و بریتانیا موفقیت چشم‌گیری نداشته است. برای مثال، «کارا پارا آشک» (عشق پول کثیف) هرگز در آمریکا چندان مورد علاقه قرار نگرفت، حتی اگر لیونل مسی، فوتبالیست آرژانتینی که در میامی بازی می‌کند و باربارا استرایسند، خواننده آمریکایی به‌عنوان طرفدارانش در نظر گرفته شوند؛ اما جهان بزرگ است و نمایش‌های ترکیه برای اینکه ارزش تماشا را داشته باشند نیازی به تسخیر بریتانیا و آمریکا ندارند. حتی سلطان سلیمان که بخش‌هایی از شمال آفریقا و اروپا را به امپراتوری عثمانی اضافه کرد، نتوانست آن‌قدر پیشرفت کند.