«شبکه مخفی زنان»؛ بنگاه تئاترال از دل تاریخ

از زمان شروع موج سریال‌سازی در شبکه نمایش‌خانگی، مجموعه‌های متفاوتی در ژانر‌های مختلف در این رسانه ساخته و پخش شده‌اند. اما می‌توان گفت تاکنون «شبکه مخفی زنان» سعی داشت مسیری متفاوت نسبت به آثار تولید شده در پیش بگیرد.

به گزارش فیلم نیوز، افشین هاشمی با بهره‌مندی از فیلمنامه‌ای به قلم محمد رحمانیان یک کمدی تاریخی به سبک تئاتر‌های قدیمی بود که توانست علاوه بر روایت یک قصه، بخشی از تاریخ را هم برای مخاطب بازگو کند. داستان درباره مردی بود که ۴ همسر داشت و به دلایلی مامور تشکیل کانون بانوان ایران هم شده بود. البته استفاده از یک ژانر خاص، دلیل بر بی‌نقص بودن این سریال نیست.

با وجود اینکه این سریال از همان ابتدا با جمعی از مخالفان و موافقان روبرو بود، اما به هر حال افشین هاشمی در اولین تجربه سریال‌سازی خود، با وجود ناملایماتی که در طی پخش «شبکه مخفی زنان» با آن روبرو بود، تا حدودی نمره قبولی از مخاطب گرفت. با تمام شدن پخش «شبکه مخفی زنان»، این سریال در چند بخش قابل بررسی است که به آن‌ها خواهیم پرداخت.

فیلمنامه | زمانی که نام محمد رحمانیان به عنوان نویسنده فیلمنامه این مجموعه منتشر شد، می‌شد حدس زد که با چه شکلی از روایت روبرو هستیم. رحمانیان امضای مخصوص به خود را در آثار تئاتری دارد. وفاداری به تاریخ معاصر، پرداختن به موضوعات و افرادی که در دل تاریخ هستند و کمتر کسی به سراغ آن‌ها می‌رود و بیان روایت‌ها با لحنی کمدی و با ادبیاتی شعرگونه، ویژگی‌های آثار رحمانیان هستند که با خود به «شبکه مخفی زنان» هم آورده بود. علاقمندان به این شکل روایت و افرادی که به ارجاعات تاریخی علاقه دارند احتمالا از این ویژگی این سریال بسیار لذت برده‌اند. اما شاید نقد بزرگ به «شبکه مخفی زنان» همین بود، آنقدر قصه در عرض پهن شده بود که مخاطب برای باز شدن گره‌ها و به نتیجه رسیدن قصه اصلی باید قسمت‌های زیادی صبر می‌کرد. این کندی پیشرفت داستان، جذابیت قصه که در برخی از قسمت‌ها بسیار افت می‌کرد و کاهش محسوس کمدی به دلیل استفاده از دیالوگ‌های پر طمطراق، گاهی از حوصله برخی از مخاطبان شبکه نمایش خانگی خارج بود.

شبکه مخفی زنان با اتکا به فیلمنامه محمد رحمانیان با فاصله بهترین کار کارنامه افشین هاشمی است.

کارگردانی | افشین هاشمی حالا پس از سه دهه بازی در تئاتر، تلویزیون و سینما به چهره‌ای شناخته شده تبدیل شده. اما او همیشه دغدغه کارگردانی داشته و همین مسیر او را پس از ساخت سه فیلم سینمایی به تولید یک سریال تاریخی کمدی در شبکه نمایش خانگی رساند. هاشمی خودش را شاگرد بهرام بیضایی می‌داند و همیشه در آثار محمد رحمانیان در کنار او بوده. این همنشینی باعث شده که رگه‌هایی از شیوه کار بیضایی و رحمانیان در آثار کارگردانی شده هاشمی دیده شود. «شبکه مخفی زنان» هم که دیگر محصول مشترک او با رحمانیان است. افشین هاشمی در مقام کارگردان در «شبکه مخفی زنان» به یک فیلمنامه کامل، بازی بازیگرانش و فیلمبرداری حرفه‌ای علیرضا زرین‌دست متکی بود. این موضوع باعث شد که اولین کارگردانی او در حوزه سریال‌سازی موفق به نظر بیاید. در واقع مشکل از جایی شروع شد که هنوز «شبکه مخفی زنان» تمام نشده سریال «داوینچیز» از این کارگردان منتشر شد و نشان داد اگر فیلمنامه و قدرت بازی بازیگران نباشد، هاشمی هنوز برای رسیدن به جایگاه واقعی کارگردانی باید مسیری طولانی را طی کند.

سیامک انصاری در نقش میزا محمود زنبورکچی و لیلا حاتمی در نقش دلبر جان تاجرباشی شخصیت‌های محوری سریال بودند.

بازیگری | بازیگران اصلی: به سبک همه آثار بکه نمایش خانگی، سریال «شبکه مخفی زنان» هم یک مجموعه پر بازیگر بود و در کنار دو نقش اصلی، بیش از ۱۰ کاراکتر مکمل در قصه وجود داشت. به دلیل ساختار فیلمنامه و شیوه کارگردانی افشین هاشمی، اکثر بازیگران هم کسانی بودند که در تئاتر فعال‌تر از سینما و نمایش خانگی هستند. سیامک انصاری به عنوان بازیگر نقش میرزامحمود زنبورکچی، کاراکتر اصلی این سریال را بر عهده داشت. در واقع این مجموعه فرصتی بود برای این بازیگر که پس از سال‌ها از سایه کمدی‌های همیشگی که بازی می‌کرد بیرون بیاید. لیلا حاتمی با بازی در نقش دلبرجان پس از سه دهه، خاطره سریال «کیف انگلیسی» را برای مخاطب زنده می‌کرد و بازی‌اش هرچند کوتاه از نقاط قوت سریال بود.

شبنم مقدمی در نقش «سلطان خانوم» حضور متفاوت و البته درخشانی در سریال «شبکه مخفی زنان» داشت.

بازیگری | بازیگران مکمل: ۳ زن میرزا محمود با بازی شبنم مقدمی، شقایق دهقان و مونا فرجاد هرکدام شخصیت تعریف شده‌ای داشتند که با سابقه تئاتری‌شان تلاش کردند تیپ نباشد و تا حدودی هم موفق بودند. اما دلیل اینکه نقش زن چهارم میرزا محمود به بازیگری کم سابقه‌تر و از نظر بازی ضعیف‌تر از ۳ زن دیگر سپرده شده بود، مشخص نیست. سریال شبکه مخفی زنان سه شخصیت منفی داشت، مدبرالملک؛ ژنرال آیرم و خانم خانما. مهدی هاشمی، در نقش مدبرالملک بازی شیرین و قابل قبولی داشت که نقش‌های موفق دهه شصت و هفتاد او را تداعی می‌کرد. اما شاید یکی از بزرگترین ضعف‌های سریال «شبکه مخفی زنان» سپردن دو نقش منفی دیگر به بازیگران اشتباهی بود. حمید فرخ‌نژاد عملا چند خط دیالوگ حفظ کرده بود که با یک تغییر صدای تصنعی آن‌ها را بیان می‌کرد و کاملا واضح بود که هیچ شناختی از شخصیت تاریخی که بازی می‌کند، ندارد. لیلی رشیدی هم که در انتهای سریال در نقش خانم خانوما به مجموعه اضافه شد، بیشتر از اینکه یک زن خبیث باشد همان مامان زی‌زیگولو بود.

طراحی صحنه و لباس | داستان سریال «شبکه مخفی زنان» در سال ۱۳۱۰ شمسی می‌گذرد. زمانی که ایران پر شده بود از مستشاران انگلیسی و آلمانی و رضا شاه پهلوی اصرار زیادی به غرب‌گرایی داشت. هنوز کشف حجاب نشده بود، اما وسایل و شکل زندگی غربی به خانه‌های مردم پایتخت راه پیدا کرده بود. از طرفی معمولا وقتی قراراست اثر نمایشی به پهلوی اول و اواخر قاجار بپردازد، عوامل تولید اول از همه سراغ شهرک سینمایی غزالی و خیابان لاله‌زار آنجا می‌روند. اما یکی از نقاط قوت و تمایز سریال «شبکه مخفی زنان» دقیقا در همین بحث طراحی صحنه و لباس بود. مجید لیلاجی و آذر نجیبی به عنوان طراحان صحنه و لباس سریال، اصلا سراغ ساختار‌های همیشگی سریال‌های تاریخ معاصر نرفتند. مخاطب در خانه هر زن میرزا محمود با سبک‌های مختلف طبقات شهری تهران در آن دهه تاریخی به درستی روبرو می‌شود و در فضا‌های اداری هم دکور و لباس به منزله یک کاراکتر مهم به چشم می‌آید و به باورپذیری کمک می‌کند.

فیلمبرداری و نورپردازی ویژه محمود کلاری یکی از ویژگی‌های بارز سریال «شبکه مخفی زنان» بود.

فیلمبرداری | علیرضا زرین‌دست نیاز به معرفی یا بررسی کارنامه ندارد. او یکی از مهم‌ترین فیلمبرداران سینمای ایران است. اما حضور او در پشت دوربین یک سریال تاریخی کمدی، یکی از اتفاقات نادر کارنامه کاری زرین‌دست است. هنر این فیلمبردار در پلان به پلان این سریال سی قسمتی دیده می‌شود، اما شاید بتوان از بخش‌های مهم فیلمبداری زرین‌دست در «شبکه مخفی زنان» به سکانس‌هایی اشاره کرد که در آن برای القای تاریکی درون وزراتخانه‌ها و بخش‌های اداری مملکت، تصاویر ضدنور گرفته شده. یعنی اتاق‌ها تاریک و مخوف است و نوری به زور سعی می‌کند خود را از پنجره‌ها به داخل بتاباند، اما بازهم در از بین بردن تاریکی موفق نیست. کادربندی‌های بی نقص و حفظ آن‌ها در تمام طول سریال هم از دیگر ویژگی‌های مهم حضور علیرضا زرین‌دست در این پروژه بود.

تیتراژ متفاوت سریال یکی از اتفاقات جالی «شبکه مخفی زنان» بود.

تیتراژ | معمولا توجه زیادی به تیتراژ ابتدایی سریال‌های شبکه نمایش‌خانگی نمی‌شود. چون حتی گزینه رد کردن تیتراژ در پلتفرم‌ها تعریف شده. اما یکی از ویژگی‌های سریال «شبکه مخفی زنان» تیتراژ خلاقانه آن بود. برای هر یک بازیگران به جز عنوان نقش، توضیحی هم داده شده بود و در کنار این، عوامل هم هرکدام با لقب و عنوان خاصی در تیتراژ آمده بودند. در هر قسمت هم یک آنچه گذشت با لحن طنز توسط خود افشین هاشمی خوانده می‌شد و این باعث جذابیت تیتراژ شده بود. البته برخی منتقدان و کاربران فضای مجازی نسبت به این رویگرد به تیتراژ معترض بودند و آن را اشغال کننده بخش زیادی از زمان هر قسمت، یعنی نزدیک به ده دقیقه ابتدایی می‌دانستند.

باران کوثری در سریال «شبکه مخفی زنان» در قامت چند کاراکتر واقعی ظاهر شد که یکی از آن زنده یاد پروین اعتصامی بود.

معرفی چهره‌های تاریخی | محمد رحمانیان در تئاتر‌های خود هم معمولا در میان کاراکتر‌های قصه، یک یا چند شخصیت واقعی هم قرار می‌داد. او این شیوه را در فیلمنامه سریال «شبکه مخفی زنان» هم انجام داده. چون در بازه تاریخی که در سریال روایت می‌شود، ایران پر از آدم‌های مهم در زمینه سینما، موسیقی، پزشکی و ادبیات بوده، پای این چهره‌ها به «شبکه مخفی زنان» هم باز شده. افشین هاشمی سه بازیگر یعنی باران کوثری، رضا بهبودی و احسان کرمی را برای برعهده گرفتن این نقش‌ها در نظر گرفته بود و اتفاق متفاوتی را در زمینه معرفی این چهره‌ها رقم زده بود. در قسمت‌های ابتدایی بازی باران کوثری در نقش پروین اعتصامی و احسان کرمی در نقش کلنل وزیری، بسیار مورد توجه قرار گرفت. اما از نیمه‌های سریال انگار دیگر شباهت و گریم چندان مهم نبود و این باعث می‌شد مخاطب به سختی آن شخصیت واقعی را باور کند. مثل بازی باران کوثری در نقش لالا طریان و ایران تیمورتاش یا قرارگرفتن رضا بهبودی به جای شکسپیر و کیسخرو شاهرخ و…

حاشیه‌ها | سریال «شبکه مخفی زنان» چندماه پس از شروع پخش به دلیل شباهت برخی از پیام‌های حمایتی از زنان در سریال و همچنین حضور برخی چهره‌هایی که پس از اعتراضات سال گذشته در خارج از کشور مشغول فعالیت سیاسی شده بودند، توقیف شد. تا بیستم دی ۱۴۰۱ بیست قسمت از سریال منتشر شد، اما پس از آن و تا آبان ۱۴۰۲ بار‌ها خبر از سرگیری انتشارش به گوش می‌رسید، اما بازهم از پخش آن جلوگیری می‌شد. در این میان افشین هاشمی هم یکبار درباره اصلاحیه‌های عجیبی که از سوی ساترا برای سریال در نظر گرفته شده مصابحه کرد، اما بعد از آن بیشتر عوامل سکوت کرده بودند. تا اینکه بالاخره ۱۰ قسمت پایانی سریال با اصلاحیه‌های فراوان و حذف شعار‌ها و برخی شخصیت‌ها و تغییر دیالوگ‌ها، از پاییز در پلتفرم نماوا قرار گرفت.