حلقه سه نفره تئوریسین‌های دولت رئیسی از هم پاشید؛ چرا یاسر جبرائیلی از دولتمردان فاصله گرفت؟

حالا از حلقه سه نفره دیزی‌خوری که روزگاری تئوریسین‌های دولت رییسی خوانده می‌شدند، وحید یامین‌پور در ساختار قدرت قرار گرفته و صدای نقدی ندارد، اما یاران جوان رییسی همچون جبراییلی و رائفی‌پور اندک اندک و بی‌صدا جمع را ترک می‌کنند و جبهه جدیدی را برای خود راه می‌اندازند.

به گزارش اعتماد، سیدیاسر جبراییلی، فعال سیاسی اصولگرا و رئیس مرکز نظارت راهبردی مجمع تشخیص مصلحت با دو توییت در روز‌های اخیر نشان داده است که قرار است از این پس با زبان تند نقد و لحن کنایه با رییس دولت سخن بگوید و تنها به تایید اقداماتی می‌پردازد که نسخه‌های آن را خودشان پیچیده باشند. او هفته گذشته در یک توییت نوشته است که «آقای رییسی بزرگوار وعده نصف شدن نرخ تورم خاطرتان هست؟ نصف عمر دولت شما گذشت و رکورد ۳۰ ساله تورم در سال مهار تورم شکست. این وضع برخلاف ادعای حسن روحانی نتیجه بی‌برجامی نیست. ما در تجارت خارجی که موضوع تحریم است رکورد زدیم. ریلِ اقتصاد را عوض نکنید، روز‌های تلخی در پیش است».

اردیبهشت سال جاری نیز جبراییلی در واکنش به نقش ناکارآمدی دولت در راه افتادن موج اعتراض‌ها به گرانی، از رییسی خواست یک هفته فعالیت‌های خود را تعطیل کند و کتاب پیشنهادی او را بخواند و در توییتی نوشت: «برادر گرانقدر آقای رییسی بزرگوار و عزیز ما! تمنا دارم یک هفته سفر تشریف نبرید، جلسات هیات دولت را به معاون اول بسپارید، کارتابل نبینید.... این کتاب را مطالعه بفرمایید».

جبراییلی ذیل این توییت تصویری از کتاب «دکترین شوک: ظهور سرمایه‌داری فاجعه» نوشته نائومی کلاین را منتشر کرده بود. کتابی که در آن دو مرحله شوک توضیح داده شده است و احتمالا تمرکز جبراییلی بر مرحله دوم شوک بوده است. جایی که به روایت کتاب «بنگاه‌ها و شرکت‌های بزرگ با استفاده از قدرت سیاسی و سیاست‌مداران وابسته به خود، با انجام طرحی برنامه‌ریزی شده و با کاشتن بذر ترس، از بُهت و پریشانی و سردرگمی مردم در آن لحظات استفاده کرده و شوک دومی را که چیزی جز تغییرات رادیکال اقتصادی و سیاسی نیست به وجود می‌آورند».

کمتر از ۴۸ ساعت پس از این توییت، اما جبراییلی از اقدامی در بودجه ۱۴۰۳ که صدای همه را درآورده است، استقبال کرده است. تصمیمی که در لایحه ارسالی دولت به مجلس اجرایی شده و به نظر می‌رسد نسخه آن را نیز همین تئوریسین‌های جوان حامی دولت پیچیده باشند؛ دلارزدایی!

او به سرعت بعد از توییت انتقادی قبلی نوشت: «برخی دوستان سوال می‌کنند که آیا آقای رییسی از اقتصاد ایران دلارزدایی خواهد کرد؟ پاسخم این است که من به رییسی امیدوارم. چون او دلسوز مردم است و وامدار جریان‌های قدرت و ثروت نیست.»

جبراییلی همچنین در مجموعه‌ای از توییت‌های خود از مساله دلارزدایی دفاع کرده است. به‌طور مثال در یک مورد در توییتی نوشته است که «کشاورزان را ذینفع گرانی دلار نکنید. با نام سفره مردم بازی نکنید. قیمت غذای مردمی که حقوق ریالی می‌گیرند را دلاری نکنید. برای دولت کسری بودجه ایجاد نکنید». این توییت جبراییلی البته در اعتراض به این موضوع بود که کمیسیون تلفیق برنامه هفتم توسعه تصویب کرده بود که نرخ خرید تضمینی محصولات استراتژیک کشاورزی از جمله گندم بر اساس نرخ مرکز مبادله محاسبه شود.

او همچنین هفته گذشته از مطلبی منتشر شده در خبرگزاری تسنیم در این باره استقبال کرد و با عنوان «هشدار درباره دلاریزه شدن کشاورزی ایران در برنامه هفتم» این مطلب را بازنشر داده است.

جبراییلی در دو سال اخیر به اندازه‌ای مدافع موضوع دلارزدایی از اقتصاد ایران شده که در رسانه‌ها به عنوان شمایل مدافع این مساله تلقی می‌شود تا جایی که انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه علامه طباطبایی از یاسر جبراییلی، رییس مرکز ارزیابی و نظارت راهبردی اجرای سیاست‌های کلی نظام و علی مروی، رییس اندیشکده حکمرانی شریف به منظور برگزاری مناظره با موضوع دلار‌زدایی از اقتصاد ایران دعوت به عمل آورد. در متن دعوتنامه انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه علامه طباطبایی خطاب به کارشناسان اقتصادی تصریح شده که با توجه به مواضع اخیرشان در خصوص دلار زدایی از اقتصاد ایران در مناظره‌ای با همین موضوع شرکت کنند. متنی در ارتباط با این مناظره و برگزاری آن البته منتشر نشده است.

دست‌فرمان نقد اقتصادی دولت رییسی، اما به یک توییت و دوباره بازگشت به مدار حمایت از سیاست‌های اقتصادی دولت محدود نشد. جبراییلی تنها چند روز بعد از این اظهارات دوباره در توییتی با انتشار آمار‌هایی اقتصادی از عملکرد دولت نوشت: «آقای رییسی عزیز ما باید از خود سوال کنند که در ۲۷ ماه گذشته، دولت سیزدهم در سیطره کدام تفکر و کدام جریان فکری بوده که این نتیجه حاصل شده است؟ باید به‌خود جرات داد که این نوع جنگیدن به‌درد نمی‌خورد و لازم است که استراتژی این جنگ عوض شود».

نسخه ارز و اقتصادی چهره‌هایی همچون جبراییلی البته محدود به مساله حذف دلار نیست. او اخیرا درباره حذف ارز ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی نیز انتقادات جدی را بیان کرده است. به‌طور مثال در صفحه توییتر خود نوشت: «تجویز و تحمیل‌کنندگان سیاست تعدیل به افکار عمومی توضیح دهند که اینک پس از حذف ارز ۴۲۰۰، دقیقا کدام مشکل از مردم حل شده است؟ مردم امروز از کدام مواهب بهره‌مند هستند که پیش از حذف ۴۲۰۰ بهره‌مند نبودند؟ دیروز کدام مشکل معیشتی گریبانگیرشان بود که امروز با حذف ۴۲۰۰ از آن خلاص شده‌اند؟»

نکته عجیب‌تر اینکه پیش از این یاسر جبراییلی در نشست «دلارزدایی از اقتصاد ایران» در دانشگاه یاسوج گفته بود که «بانک مرکزی ۳۵۰ همت برای پرداخت مابه‌التفاوت خرید دلار از سامانه نیما و پرداخت دلار ۴۲۰۰ تومانی پول چاپ کرده و دولت روحانی ذخایر ارزی کشور را با دلار ۴۲۰۰ تومانی تمام کرد و کم آورده است. او همچنین در این سخنرانی اگرچه ریشه تورم را حذف ارز ترجیحی می‌خواند، اما تاکید می‌کند که «روحانی جرات حذف ارز ترجیحی را نداشت».

مساله تقابل دیدگاه‌های چهره‌هایی همچون جبراییلی با تصمیمات دولت رییسی از چشم رسانه‌ها نیز پنهان نمانده است. تا جایی که برخی سایت‌های خبری دو برش از اظهارات جبراییلی را در کنار اظهارات رییسی قرار دادند: «یاسر جبراییلی: ارز ۴۲۰۰ رانت و فساد نداشت / ابراهیم رییسی: ارز ۴۲۰۰ منشأ فساد و پرونده‌های زیاد در قوه قضاییه بوده است»

این دست از اظهارات جبراییلی البته در ماه‌های بعد از حذف ارز ترجیحی منتشر شد و در زمان اصرار دولت رییسی برای راضی کردن و گرفتن مجوز برای این تصمیم خبری از این دست اظهارات نبود. حالا، اما جبراییلی در حال تبدیل شدن به یکی از منتقدان انتقادی سرسخت دولت رییسی در زمینه وضعیت معیشتی و اقتصاد است.

محتمل‌ترین گزینه این است که چهره‌هایی، چون جبراییلی نمی‌خواهند در کارنامه اقتصادی دولت رییسی سهیم باشند. آن‌ها که حامیان پر و پا قرص ابراهیم رییسی در آغاز به کار بوده‌اند حالا با دریایی از وعده‌های تحقق نیافته و افول شاخص‌های اقتصادی در دولت ابراهیم رییسی رو به رو هستند و تمایلی ندارند با سکوت و ادامه حمایت نام‌شان با کارنامه و عملکرد دولت رییسی گره بخورد.

فضای فعلی کشور در آستانه برگزاری انتخابات البته این دست از حساسیت‌ها را بیش از پیش تشدید می‌کند.

از منتقد سخت دولت روحانی تا منتقد نرم دولت رییسی

جبراییلی در دولت قبل بدون شک در بین ۵ منتقد سرسخت دولت روحانی و سیاست‌های اقتصادی و روابط خارجی‌اش بود. غیر ممکن بود بحثی در فضای مجازی یا رسانه‌ای طرح شود و جبراییلی واکنشی حاکی از خیانتکار بودن دولت روحانی یا غرب‌زده بودن وزرای وی را منتشر نکند.

به‌طور مثال در ماه‌های آخر کار دولت قبل؛ وقتی حسن روحانی دوباره تلویحا به اهمیت مساله مذاکره اشاره و تاکید داشت جبراییلی واکنش‌هایی توطئه‌گونه را نسبت به این اظهارات نشان داد.

وقتی احمد امیرآبادی فراهانی، نماینده قم و عضو هیات رییسه مجلس شورای اسلامی در حساب توییتر خود نوشت «اون‌هایی که با رها کردن بازار ارز، مسکن و اقلام اساسی مردم فکر می‌کنند می‌توانند بار دیگر افکار عمومی را برای مذاکره با قاتلان سلیمانی سوق دهند، سخت در اشتباهند. با استفاده از توان ملت و جوانان جلوی گرانی را بگیرید. مجلس یازدهم به‌جای پذیرش ‎برجام شمارا برکنار می‌کند»، سید یاسر جبراییلی نیز با سمت «محقق اقتصاد سیاسی» در حساب توییتر خود نوشت: «هم‌زمانی گرانی‌ها با بلند شدن بانگ مذاکره، از هماهنگی حکایت نمی‌کند؟!»

جبراییلی عادت داشت در مناظره با چهره‌های دولت روحانی «با برداشتن تک جمله‌هایی از دیگران» ساختار انتقادی ادبیات خود را تیز و برنده کند. مثلا به نقل از محمد قوچانی دولت روحانی را دولت لیبرال نامید و تعداد هشتک‌هایی که در این رابطه زد از دست خارج شده است. یا در یک مناظره در سال ۱۳۹۸ با موضوع بررسی عملکرد دولت حسن روحانی، جبراییلی در مقابل مرحوم اکبر ترکان مهمان برنامه تلویزیونی میدان انقلاب شد و به نقل از وزیر نفت مدعی شد که رویکرد دولت‌های وابسته به خارج موجب شده اطلاعات پارس جنوبی را به خارجی‌ها (توتال) بدهند و پس از آن توتال قطع همکاری کرده است. این سخن او مقابل ترکان البته با جواب‌های تاریخی ترکان همراه شد، وقتی جبراییلی را دعوت به سکوت و یادگیری کرد و روایت کامل ماجرای توتال را توضیح داد.

با این وجود جبراییلی تا پایان کار دولت روحانی در صدر منتقدان مجازی و حقیقی روحانی و وزرایش بود. برای جبراییلی دولت رییسی دولت موعود بود. دولتی که قرار است با غرب قطع ارتباط کامل کند و با شکوفایی اقتصادی از درون رویای حاکمیت یکدست اصولگرایان را تجلی بخشد. غافل از اینکه این رویا برای این دولت ابراهیم رییسی، «خوش درخشید، ولی دولت مستعجل بود».

راه طولانی تا دولت رییسی

جبراییلی برخلاف دوستش که در عکس معروف دیزی خوری با هم هستند یعنی علی اکبر رائفی‌پور، رزومه شغلی و تحصیلی روشنی را از خود منتشر کرده است. در بازخوانی راه طولانی او تا جایگاهی که امروز در مجمع دارد مقطع حضور و رفتنش به نشریه کیهان برجسته است. بعد از آن نامش در میان اسامی که بعد‌ها خبرساز شدند نیز قرار گرفت.

سال ۸۸ بیانیه چند چهره رسانه‌ای در دفاع از محمود احمدی‌نژاد منتشر شد. بسیاری از چهره‌هایی که آن زمان نامه را امضا کرده بودند، افراد شناخته شده‌ای نبودند، اما حالا بعد از بیش از یک دهه این اسامی تقریبا شناخته شده هستند؛ مقداد نیلی، تقی دژکام، سیدنظام الدین موسوی (نماینده فعلی مجلس که رکورددار بیشترین غیبت در مجلس است) آمنه السادات ذبیح‌پور (خبرنگار پرحاشیه بخش خبری ۲۰:۳۰ شبکه ۲ صدا و سیما)، پیام فضلی نژاد، عباس درویش توانگر (که در ماجرای افشای بولتن‌های خبرگزاری فارس بازداشت شد)، حامد طالبی و مهدی فضائلی و ... حالا بدل به چهره‌های اثرگذاری در سیاست ایران شده‌اند و برخی از آن‌ها آشکارا و برخی هم پشت پرده نقش آفرینی می‌کنند. یکی از این چهره‌ها، یاسر جبراییلی بود.

حمایت از احمدی‌نژاد، اما مشی دایمی او باقی نماند و مثل بسیاری که در قبال رفتار‌های احمدی‌نژاد مجبور به سکوت شدند، جبراییلی نیز از احمدی‌نژاد فاصله گرفت و به محسن رضایی نزدیک شد و در مقطعی از خبرگزاری فارس به مجمع تشخیص رفت و در سال ۹۸ با حکم محسن رضایی مسوولیت جانشینی دبیرمجمع تشخیص مصلحت نظام در مرکز ارزیابی و نظارت راهبردی اجرای سیاست‌های کلی را برعهده گرفت و دیماه ۹۸ با حکم دبیر مجمع، به ریاست این مرکز منصوب شد. او در زمان انتخابات مجلس سال ۹۸ هم گرچه نامزد انتخابات نشد، اما یکی از چهره‌هایی بود که در تدوین لیست نهایی اصولگرایان، نقش‌آفرینی داشت. در انتخابات ۱۴۰۰ نیز، در یک برنامه تلویزیونی، کنایه تندی به سعید جلیلی زد و گفت «اینکه مدام بگوییم برنامه داریم که نمی‌شود! من سایت یک آقایی را دیدم ایشان فقط جلسه می‌گذارد!». این اظهارات جبراییلی کنایه‌ای به تشکیل جلسات مکرر سعید جلیلی در قالب پروژه دولت سایه بود.

او همچنین از جمله افرادی بود که از شورای نگهبان خواسته بود صلاحیت اسحاق جهانگیری را برای انتخابات رد کنند. بعد از حضور در ستاد انتخاباتی ابراهیم رییسی و پیروزی او، جبراییلی در جلسات تعیین کابینه شرکت می‌کرد و بسیاری او را گزینه یکی از وزارت‌خانه‌های مهم اقتصادی می‌دانستند. علاوه بر نقش پررنگ جبراییلی در حمایت‌های رسانه‌ای و ستادی از رییسی در زمان انتخابات، اینکه او در دوره‌ای که سید ابراهیم رییسی تولیت آستان قدس رضوی (ع) را بر عهده داشت، مرکز مطالعات اقتصادی سازمان اقتصادی رضوی را تأسیس کرده بود، این گمانه‌زنی‌ها را تقویت کرد.

همچنین وی عضویت در هیات‌مدیره موسسه قدس آستان قدس رضوی را نیز در کارنامه دارد.

جبراییلی به کابینه راه نیافت، اما در میان اصولگرایان، جایگاه رفیع خود را حفظ کرد. تا جایی که انتقاد او به پخش برنامه‌های تلویزیونی در زمان اذان، موجب شد تا کنداکتور برنامه‌های صدا و سیما تغییر کند و مدیران شبکه مدنظر از او عذرخواهی کند.

پاییز سال ۱۴۰۰ بود که محسن رضایی در خبری اعلام کرد که «طبق لایحه بودجه قرار بود یارانه‌ها را برای سال آینده دو برابر کنیم، اما آقای رییس‌جمهور تاکید کرد که افزایش یارانه‌ها برای سه ماه باقی مانده سال نیز اعمال شود؛ ضمن اینکه هر خانوار ۴ نفره ۸۰۰ هزار تومان کالا و پول دریافت خواهند کرد.» به گفته رضایی «قرار بود این طرح از آذر اجرا شود، اما به علت بروز مشکلی به دی موکول شد و طبق این طرح بن کارتی در اختیار خانوار‌ها قرار می‌گیرد که بخشی از یارانه‌ها به شکل کالا به مردم ارایه می‌شود.» بلافاصله پس از این سخنان سیداحسان خاندوزی وزیر اقتصاد، اظهارات محسن رضایی را تکذیب و اعلام کرد که «در خصوص زمان تغییر یارانه‌ها و افزایش میزان پرداخت یارانه‌ها، هیچ تاریخ دقیقی تعیین نشده است.» میرکاظمی در سازمان برنامه و بودجه هم اظهارات رضایی را تایید نکرد.

چند روز بعد یاسر جبراییلی در توییتر نوشت «حذف ارز ۴۲۰۰ و افزایش قیمت بنزین را یک توطئه تمام‌عیار علیه آیت‌الله رییسی می‌دانم. چنان‌که فردای فاجعه آبان ۹۸ خبری و سخنی از بچه‌های شیکاگو که اردیبهشت ۹۸ باتفاق IMF شوک‌درمانی را طراحی کردند نبود، این‌بار نیز چنین خواهد شد و انگشت اتهام به سمت رییس‌جمهور نشانه خواهد رفت.» مالک شریعتی نماینده مجلس البته جواب تندی به اظهارات جبراییلی داده است و نوشته اینکه با حذف دلار جهانگیری مخالفید و دلیل هم دارید، اصلا ایرادی ندارد، اما اینکه برای فرو کردن حرفت به ذهن مخاطب، با تکرار دروغ گران شدن بنزین، دارید با آبان ۹۸، «این‌همانی» درست می‌کنید، اگر نامردی نباشد، حتما با نظر کارشناسی و عدالتخواهی فرسنگ‌ها فاصله دارد. حالا هر جور صلاح می‌دانید!»

خروج رضایی؛ اوج‌گیری جبراییلی

بعد از این موضوع وقتی محسن رضایی از دولت کنار گذاشته شد لحن و ادبیات انتقادات جبراییلی قوت گرفت. دعوایی که در سطح رضایی و خاندوزی شکل گرفته بود و ترکش‌های آن در توییت‌های یاسرجبراییلی و مالک شریعتی دیده می‌شد مقدمه‌ای برای شروع انتقادات یاسر جبراییلی از دولت شد. انتقاداتی که اندک اندک شکل تندتری به خود گرفت و حتی باعث حرف و حدیث‌های عجیبی پشت سر جبراییلی نیز شد مثل اینکه فرزند الیاس نادران مدعی شد جبراییلی با اکانت‌های غیررسمی در حال تهدید دوستان سابق خود در دولت مطبوع‌شان است! ادعایی که البته سندی نیز درباره آن منتشر نشد.

با مرور توییت‌ها و سخنرانی‌ها و اظهارات جبراییلی مشخصا می‌توان نقطه اوج و قوت این مساله را «خروج محسن رضایی، از دولت» تعیین کرد همان زمان که در نقد افزایش قیمت نان می‌نوشت: «همچنان به جمله‌سازی با عبارات یارانه پنهان، ارز ترجیحی، قاچاق، رانت، فساد و ... ادامه دهید تا مردمی که سفره‌شان را کوچک کردید، به تدبیرتان تکبیر بگویند! هدف تحریم‌ها، تقابل مردم و حاکمیت بود؛ تحریم نتوانست، تعدیل نشان داده که می‌تواند/ خدایا تو شاهدی که در انذار، کوتاهی نکردیم ...»

از حمایت همه‌جانبه رییسی تا منتقدی که می‌خواهد دلسوز باشد

در فضای مجازی جبراییلی را با اظهارنظر‌های جنجالی می‌شناسند چه در دولت روحانی و چه در دولت رییسی. از مخالفت با خرید واکسن خارجی، مخالفت با برجام و اف‌ای تی اف (FATF) تا ربط دادن قطعی برق در ایران به توافق زیست محیطی پاریس. چند هفته پیش جبراییلی در صفحه شخصی خود در توییتر نوشت: «عامل اصلی تورم در ایران افزایش نرخ انرژی و نرخ ارز است». جبراییلی معتقد است افزایش نقدینگی عامل تورم نیست. این اظهارنظر مورد انتقاد اقتصاددانان قرار گرفت و بار دیگر بحث‌هایی درباره علل تورم در اقتصاد ایران ایجاد کرد. علاوه بر این او در میانه توییت‌ها و هشتک‌ها برای دولت رییسی یک جریان نفوذ نیز ساخته است؛ نئو لیبرال‌های ریش دار.

برای امثال جبراییلی دولت رییسی باید تراز دولت‌های جمهوری اسلامی باشد چرا که آن‌ها اعتبار و نام خود را پای آن گذاشته‌اند. البته از نگاه کارشناسان اقتصادی، نسخه‌های اقتصادی و ارزی جبراییلی برای دولت همان جنس نسخه‌های محسن رضایی است. اینکه جبراییلی ادبیاتش علیه رییسی و دولتش نسبت به گذشته تغییر کرد هم می‌تواند در چند دلیل خلاصه شود؛ هم به دلیل موسم انتخابات؛ هم به دلیل فرار از بار مسوولیت رییس‌جمهور کردن مردی که حالا هیچ‌کس نمی‌خواهد مسوولیت تصمیمات اقتصادی‌اش را بر عهده بگیرد و هم به دلیل اخراج مرادش از دولت.

جبراییلی که یک‌بار از احمدی‌نژاد به سمت رضایی چرخیده حالا نیز سعی دارد گره زلف کارنامه‌اش را از زلف دولت رییسی باز کند. او آینده‌ای طولانی‌تر از قربانی شدن پای کارنامه ابراهیم رییسی را برای خود تصور کرده است.

او در عین حال که در حلقه داماد رییسی چهره مهمی است تا جایی که کاظم دلخوش نماینده مجلس درباره اثرگذاری آن‌ها در تصمیمات از واژه مقدادیسم استفاده کرد، جایگاه خود در کنار محسن رضایی را نیز حفظ کرده است. کنار رفتن او از دولت و آغاز نقد‌های تندش به رییسی البته برای رییسی هزینه بیشتری می‌سازد تا برای خودش. حالا از حلقه سه نفره دیزی‌خوری که روزگاری تئوریسین‌های دولت رییسی خوانده می‌شدند، وحید یامین‌پور در ساختار قدرت قرار گرفته و صدای نقدی ندارد، اما یاران جوان رییسی همچون جبراییلی و رائفی‌پور اندک اندک و بی‌صدا جمع را ترک می‌کنند و جبهه جدیدی را برای خود راه می‌اندازند.