چرا سرگیجه هنوز یک راز است

فرارو- به گفته پزشکان تشخیص علت سرگیجه در بسیاری از موارد دشوار است زیرا سرگیجه یک احساس است و نه یک بیماری. بسیاری از شرایط و عوامل مختلف می توانند باعث ایجاد سرگیجه شوند از جمله برای مثال، لابیرنتیت یا التهاب گوش داخلی*.

به گزارش فرارو به نقل از نیویورکر، متخصصان مغز و اعصاب می گویند سرگیجه چیزی بیش از یک پدیده صرفا فیزیکی است. خبرنگار "نیویورکر" درباره تجربه شخصی خود پیرامون سرگیجه می نویسد: "نمی توانستم به صفحه نمایشگر رایانه نگاه کنم. برای ویزیت نزد متخصصان مختلفی رفتم. متخصص گوش شنوایی من را مورد بررسی قرار دارد. حتی نزد متخصص حلق و بینی رفتم. متخصصان مغز و اعصاب حرکت چشمان ام را بررسی کردند. یک فیزیوتراپیست که در مسائل تعادلی تخصص دارد از من خواست چشمان ام را ببندم و روی یک پا بایستم. به سادگی ویزیت این همه پزشک سرگیجه آور بود. زمانی که در خیابان های شهر قدم می زدنم مجبور بودم بر روی هر قدمی تمرکز کنم تا تعادل خود را از دست ندهم. با این وجود، نتیجه آزمایش های مخنلف وضعیت ام را عادی نشان می دادند. تصاویر تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی) واضح بود و شنوایی و بینایی خوبی داشتم. طی یکی از ویزیت ها پرسش های متخصص مغز و اعصاب پرسش هایی متفاوت از پرسش های معمول را طرح کرد. او پرسید: "در کودکی چه بیماری هایی داشته ام؟ آیا از ترن هوایی لذت می بردم؟ در مورد قایق سواری وضعیت ام چطور بوده است؟ اخیرا تغییرات بزرگی در زندگی ام رخ داده است؟ در نهایت، به نظر می رسید که ما در حال پیشرفت هستیم: من از ترن هوایی متنفر هستم و زندگی ام به طرز چشمگیری تغییر کرده زیرا از یک رابطه طولانی مدت خارج شده ام و برای اولین بار در ده سال گذشته تنها و بدون هیچ گونه شریک جنسی و عاطفی ای زندگی می کردم. با ادامه سرگیجه به این فکر افتادم که شغل ام را برای همیشه ترک کنم تا آن که یک متخصص مغز و اعصاب با توجه به پاسخ هایم درباره حساسیت به نور بیماری ام را این گونه تشخیص داد: میگرن دهلیزی. علائم میگرن دهلیزی این موارد هستند: جهان مانند یک کره زمین دور سرتان می چرخد و روزها سرگیجه بدون درد دارید. با این وجود، این تشخیص نیز من را ناامید کرد. تا آن زمان در مورد میگرن دهلیزی چیزی نشنیده بود. نام آن نشان می داد که یک بیماری عصبی است که می تواند به نوعی با سیستم دهلیزی گره بخورد سیستمی که به شکل گیری حس تعادل ما کمک می کند".

او می افزاید: "سرگیجه ام باعث شد احساس کنم جمجمه ام شبیه یک ماشین لباسشویی است که در چرخه ای در حال چرخش است یا زمین زیر پاهایم به سمت بالا برآمده است. گاهی اوقات احساس می ‌کردم بدن ام در معرض نیروی گرانشی متفاوتی نسبت به اطراف ام قرار دارد. برای بیش از ده سال آزمایش های پزشکی من بی نتیجه بود. وضعیت من غیر قابل کشف و به نوعی نامرئی به نظر می رسید".

تجربه سرگیجه هزاران سال است که مستند شده و این یکی از شایع ترین گلایه های بیماران است که آنان را به رفتن نزد پزشک وادار می سازد. با این وجود، سرگیجه مانند درد چیزی نیست که بتوان مستقیما در عکس برداری با اشعه ایکس یا از طریق ام آر ای مشاهده کرد. سرگیجه باید توسط شخصی که آن را احساس می کند توصیف شود و به نظر نمی رسد واژگان مانند سرگیجه و سبک شدن سر هرگز قادر به تشریح تجربه سرگیجه توسط فرد باشند و نمی توانند نشان دهند آن حس تا چه اندازه می تواند عمیقا ما را آزرده خاطر سازد. حتی پزشکان نیز علل احتمالی سرگیج را به تعدادی از دسته های افسانه تقسیم کرده اند که بسیاری از آن ها هنوز به خوبی شناخته نشده اند از جمله لابیرنتیت، سرگیجه موضعی حمله ای خوش خیم، بیماری منیر*، نوریت دهلیزی*، میگرن دهلیزی.

بسیاری از افراد دچار سرگیجه برای توصیف علائم خود تلاش می کنند." سو ویتنی" پروفسور فیزیوتراپی در دانشگاه پیتسبرگ که به افراد برای توانبخشی دهلیزی کمک می کند می گوید از بیماران اش بیان عبارت "احساس سبک شدن سر" را زیاد می شنود. بیماران اش اغلب می گویند که احساس می کنند در حالت شناور شدن قرار دارند. یکی از بیمارانی که در مورد او تشخیص ابتلا به میگرن دهلیزی داده شده می گوید دوره های او زمانی آغاز می شوند که چشمان اش به سمت چپ حرکت می کنند. او اشاره کرد که زندگی با سرگیجه مانند تلاش برای راه رفتن روی یک قایق است.

از نظر بیولوژیکی سیستم دهلیزی در گوش داخلی در کنار حفره مارپیچی شکل معروف به حلزون قرار دارد. اندام های دهلیزی به شکل پیچشی قرار گرفته اند که به هزارتو معروف هستند. کانال‌ ها در زوایای تقریبا قائم در کنار یکدیگر قرار گرفته ‌اند و هنگامی که مایع در آن کانال ها حرکت می‌ کند می ‌توانند تشخیص دهند که آیا سر به سمت بالا و پایین حرکت می‌کند یا از چپ به راست. اندام های دهلیزی در اوایل تاریخ تکامل ظاهر شدند و کلیدی برای بقا هستند و در اکثر حیوانات زمینی وجود دارند. در یکی از کتب درسی پزشکی اشاره شده که چگونه سیستم دهلیزی "نقش ظریف و تقریبا پنهانی" را در تجربه حسی ما ایفا می کند. "مایکل گلدبرگ" متخصص مغز و اعصاب دانشگاه کلمبیا می‌ گوید که سیستم دهلیزی به بدن ما کمک می‌ کند تا به دو پرسش اساسی در مورد وضعیت انسان پاسخ دهد:"کجا می ‌روم؟ کدام جهت به سمت بالاست"؟ با این وجود، راه های زیادی وجود دارد که سیستم دهلیزی می تواند نادرست عمل کند.

شما می توانید با ایستادن خیلی سریع، ناهار نخوردن، چرخیدن در یک دایره، یا نوشیدن زیاد مشروبات الکلی باعث ایجاد طلسم سرگیجه شوید. سرگیجه می تواند به گوش، مغز، قلب یا سیستم متابولیک فرد مرتبط باشد. درمان ها نیز ناهمگن هستند. در سرگیجه موضعی حمله ای خوش خیم کریستال* ها در کانال های گوش داخلی شل می شوند. تغییر موقعیت فیزیکی که به عنوان مانور شناخته می شود معمولا می تواند آن را درمان کند. برای شرایط سرگیجه مزمن به نام سرگیجه مداوم وضعیتی – ادراکی* (P.P.P.D.) توانبخشی دهلیزی و مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین* (S.S.R.I.s) که به طور معمول افسردگی و اضطراب را درمان می کنند به نظر می رسد بهتر عمل کنند. میگرن دهلیزی با استفاده از مکمل‌ ها یا داروهای خاص میگرن درمان می‌شود که برای افرادی که در آنان مایع گوش داخلی موسوم به بیماری منیر(Ménière’s)  تجمع یافته توصیه نمی ‌شود.

احساسی که ما آن را سرگیجه می نامیم نوعی سیستم هشدار عمومی برای بدن است اما همان طور که یک زنگ خطر نمی تواند به شما بگوید آتش در کجا در حال سوزاندن است یا این که آیا شخصی به اشتباه از خروجی اضطراری عبور کرده لزوما نمی تواند جزئیات و علل را بیان کند. تشخیص علل سرگیجه نیازمند هنر بالینی گمشده ای است که به عنوان آنامنز شناخته می شود یا مصاحبه ای جامع درباره علائم بیمار و شرایط و زمینه های بروز آن که از طریق گفتگو با بیمار و اطرافیان او برای کمک به تشخیص بیماری صورت می گیرد.

"دیگو کاسکی" متخصص مغز و اعصاب مشاور در بیمارستان ملی مغز و اعصاب و جراحی مغز و اعصاب بریتانیا می گوید این کار همانند عملکرد یک کارآگاه است. او که بیماران دهلیزی را درمان می کند می گوید اغلب به حرکات تکیه می کند. او می گوید:"اگر افراد سرگیجه داشته باشند که شامل توهم حرکت است این احتمال وجود دارد که انگشت یا دست خود را به اطراف بچرخانند. برخی دیگر سر خود را نگه می دارند یا بالاتنه خود را از یک سمت به سمت دیگر تکان می دهند. در آن صورت شما کنترل کاری را که بدن تان انجام می ‌دهد از دست می ‌دهید و این می ‌تواند تجربه ‌ای بسیار ترسناک باشد. بسیاری از افراد دچار سرگیجه نمی ‌دانند که آیا در حال مرگ هستند یا خیر".

خبرنگار "نیویورکر" می نویسد: "در حین مراجعه به پزشکان متعدد از طریق جستجو در گوگل به جایی برخورد کردم که آرمانشهر سرگیجه به نظر می رسد: مرکز آلمان برای سرگیجه و اختلالات تعادل یا ((D.S.G.Z در مونیخ. آن مرکز در ابتدا توسط دولت فدرال آلمان تامین مالی شد و از سال 2019 به عنوان یک مرکز بین رشته ای بیمارستان دانشگاه مونیخ فعالیت می کند. برای بازدید از آنحا به مونیخ رفتم. آن مرکز پزشکی حدود نیم ساعت از مرکز شهر فاصله داشت. در داخل مرکز از پیچ و خم راهروها و راه پله ها گذشتم تا به دری رسیدم که تصویری از مغز و هزار توی گوش داخلی بر روی آن وجود داشت. "آندریاس زورگال" متخصص مغز و اعصاب و مدیر مرکز آلمان برای سرگیجه و اختلالات تعادل در مطب اش بود. زورگال قصد نداشت پزشک متخصص سرگیجه شود اما در بخش عمده ای از عمر خود با این بیماری ارتباط شخصی داشته است. پدرش در اواخر پنجاه سالگی دچار سرگیجه شد و مجبور شد زودتر از موعد تدریس در دبیرستان بازنشسته شود. اخیرا همسر زورگال یک روز صبح با سرگیجه از خواب بیدار شد. در واقع، او اولین پزشکی بود که همسرش را معاینه کرد. او به این نتیجه رسید که همسرش دچار میگرن دهلیزی بوده است. زورگال به من گفت ده ها بیماری باعث سرگیجه می شوند از لابیرنتیت گرفته تا فشار خون پایین. او به من گفت:"امیدوارم که شما از نظر شرایط روانی جان سالم به در برده باشید چرا که بسیاری از بیماران دچار سرگیجه افسرده یا ناامید می شوند". برای برخی از افراد اختلالات دهلیزی بر تعادل و راه رفتن فرد تاثیر می گذارد از جمله تلوتلو خوردن یا به سمت کج حرکت کردن و برای برخی دیگر که مبتلا به سرگیجه مداوم وضعیتی – ادراکی یا بیماری مِنیر هستند سرگیجه به سر و ادراک فرد محدود می شود. او گفت که سرگیجه مزمن جدی تر از آن چیزی است که اکثر افراد تصور کنند. نیمی از بیماران به قدری مشکل دارند که به مشاغل پاره وقت می پردازند یا به طور کلی شغل شان را ترک می کنند. زورگال برای بیان جدی بودن موضوع می گوید:"اگر آنان مجبور بودند شدت اختلال سرگیجه موضعی حمله ای خوش خیم را در برابر حمله قلبی ارزیابی کنند اکثرشان می گفتند که سرگیجه بدترین احساس زندگی شان بوده است. آن مرکز کلینیکی شبیه حلقه دایره و متشکل از اتاق های معاینه است که هر یک دارای ابزارهای مختلفی برای ارزیابی جنبه های مختلف سرگیجه هستند. او می گوید:"ما همه مسائل  و موارد مرتبط با سرگیجه را در یک مکان گردهم آورده ایم". اکثر بیماران از راه های دور برای معاینه به آن مرکز می آیند. یکی از اهداف آن مرکز ایجاد یک طبقه بندی از هر نوع سرگیجه است که می تواند دوره جدیدی از تشخیص را برای بیمارانی مانند من ایجاد کند. مرکز آلمان برای سرگیجه و اختلالات تعادل از پزشکان سرتاسر جهان خواسته تا ویدئوهای بیماران مبتلا به سرگیجه خود را به آن مرکز ارسال کنند و هم چنین یک ابتکار عمل آنلاین به نام DIZZYNET ایجاد کرده که در آن پزشکان و محققان می توانند با یکدیگر همکاری کنند. در نتیجه، در آن مرکز برخی پزشکان بر روی حرکات چشم، الگوهای راه رفتن و اختلالات بینایی یا شنوایی بیمار و مقایسه آن با داده های موجود در آن مرکز کار می کنند و دانشمندان دیگری روی تجزیه و تحلیل حرکات چشم کار می کند و دیگران در حال مطالعه پوسچروگرافی یا نحوه ایستادن افراد هستند. دکتر زورگال می گوید:"چشم ها پنجره ای به سوی مغز هستند و می توان از روی آن به تشخیص رسید".

آناتومیست ‌های پزشکی در قرن شانزدهم کانال ‌های نیم ‌دایره ‌ای را از طریق مطالعه بر روی اجساد کشف کردند اما پزشکان تا قرن نوزدهم به درک عمیق‌ تری از سیستم دهلیزی دست نیافتند. هنگامی که یک دانشمند فرانسوی به نام "ژان پیر فلورنس" مجرای گوش داخلی کبوترها را برداشت نشان داد که سر کبوترها شروع به حرکت کرد و پرندگان تعادل خود را از دست دادند. در واقع، او با حذف یا تخریب نواحی مشخصی از مغز تاثیر تغییرات اعمال شده در رفتار جانوران را مورد مطالعه قرار داد.

خبرنگار "نیویورکر" می افزاید: "هنوز چیزهای زیادی برای کشف باقی مانده اند. زورگال به من گفت که آن مرکز آلمانی در حال بررسی یک آزمایش بیولوژیکی برای میگرن دهلیزی است. بیماران مبتلا به میگرن سنتی اغلب سطوح بالایی از پروتئینی به نام پپتید مرتبط با ژن کلسی تونین یا C.G.R.P دارند. آیا همین پروتئین می تواند به عنوان نشانگر زیستی برای میگرن دهلیزی عمل کند؟ زورگال گفت این پروتئین در چشمان فرد بیمار از طریق بررسی قطرات اشک او شناسایی شده است. زورگال پس از بررسی متوجه شد که قطرات اشک من حاوی سطوح بالای غیر عادی نام پپتید مرتبط با ژن کلسی تونین بودند. کشف پروتئین در اشک های من زندگی را تغییر نمی دهد و درمانی برای آن وجود ندارد. با این وجود، دست کم باعث شد تا اولین شواهد فیزیکی را برای علت سرگیجه ام را پیدا کنم. من شروع به مصرف مکمل هایی کردم که به میگرن کمک می کنند و به تدریج حال ام بهتر شد. اخیرا زود از خواب بیدار شدم و به این فکر کردم که آیا حاضرم برای دویدن بیرون بروم. از تابستان گذشته از دویدن اجتناب ورزیده بودم. من این کار را انجام داد. هنگام دویدن می دیدم که اطراف ام آب در حرکت بود و من بی حرکت بودم و توانستم مسیر قدیمی را بدوم".

* دو عصب دهلیزی درون گوش داخلی اطلاعات مربوط به تمرکز فضایی و کنترل تعادل را به مغز می ‌فرستند. تورم یکی از این اعصاب باعث بیماری التهاب گوش داخلی یا آماس گوش درونی می‌شود. از جمله علائم لابیرنتیت سرگیجه، حالت تهوع و کاهش شنوایی را شامل می ‌شوند.

* بیماری منیر یکی از اختلالات مربوط به گوش داخلی است که در اغلب موارد تنها یک گوش را درگیر می ‌کند. این بیماری روی حس تعادل و شنوایی تاثیر می ‌گذارد و در صورت درمان نشدن به از دست دادن شنوایی و مشکلات تعادلی منجر می ‌شود.

* نوریت دهلیزی یا نوریت وستیبولار علائمی مانند سرگیجه و حالت تهوع ایجاد می کند. التهاب یا تحریک عصب دهلیزی که پیام ‌هایی از گوش به مغز می‌فرستد باعث این بیماری می ‌شود. پزشکان و محققان معتقدند که نوریت دهلیزی به ‌دنبال یا همراه عفونت ویروسی یا باکتریایی است.

* از علل شایع سرگیجه می توان به سرگیجه موضعی حمله ‌ای خوش خیم اشاره کرد که توسط ذرات (کریستال) کلسیم رخ می دهد که در گوش داخلی ایجاد می‌شود. این عارضه کوتاه و آزاردهنده است و با تغییر در وضعیت سر ایجاد می‌ شود. هم چنین، این عارضه می ‌تواند ناگهانی، شدید و گاهی با حالت تهوع نیز همراه است.

*سرگیجه مداوم وضعیتی – ادراکی یک اختلال تعاملی مزمن است که که با بی ‌ثباتی سابجکتیو یا سرگیجه مشخص می ‌شود که در حالت ایستادن و با تحریک بینایی بدتر می ‌شود. این وضعیت اخیرا تعریف شده و بنابراین شیوع آن در حال حاضر ناشناخته است.

* مهارکننده‌ های انتخابی بازجذب سروتونین دسته ‌ای از داروهای ضد افسردگی هستند که برای درمان افسردگی و برخی از انواع اختلالات اضطرابی و اختلالات شخصیتی کاربرد دارند.