بحران هویت پایدار ترکیه

فرارو- "جغرافیا سرنوشت است" یا به ترکی Cografya kaderdir یک عبارت شناخته شده رایج در ترکیه است. این اصطلاح که به "ابن خلدون" مورخ عرب نسبت داده می‌شود جمله‌ای آشناست که ترک‌ها هنگام بررسی اوضاع کشورشان یا توصیف روابط ناآرام ترکیه با خود به زبان می‌آورند. به طور خلاصه، ترک‌ها فرصت زیادی برای استفاده از این عبارت دارند. از این گذشته، کمتر کشوری به اندازه ترکیه تحولات پویا و عقب گرد‌های مختلف را در طول قرن گذشته تجربه کرده است.

به گزارش فرارو به نقل از قنطره، جمهوری ترکیه قرن دوم خود را در روز ۲۹ اکتبر آغاز خواهد کرد در نتیجه بی مناسبت نخواهد بود اگر بازنگری‌ای در مورد تاریخ معاصر آن کشور صورت گیرد. "چیگدم آکیول" روزنامه نگار در کتاب خود به زبان آلمانی تحت عنوان "جمهوری تقسیم شده؛ ترکیه از آتاترک تا اردوغان" Die gespaltene Republik. Die Tuerkei von Ataturk bis Erdogan چاپ شده در آوریل سال جاری میلادی در ۴۰۰ صفحه و پنج فصل مسیر پر فراز و نشیب توسعه ترکیه را به شکلی آگاهانه توضیح داده است.

همان گونه که انتظار می‌رود فصل اول کتاب به "مصطفی کمال آتاترک" بنیانگذار جمهوری مدرن ترکیه شخصیت و ایدئولوژی سیاسی او اختصاص دارد که طی چندین دهه ترکیه را شکل داده است. آکیول از معاهده لوزان که استقلال ترکیه را در ژوئیه ۱۹۲۳ میلادی برسمیت شناخت به عنوان مسیری برای اعلام جمهوریت  یاد کرده و می‌نویسد: "آتاترک یک دولت مسلمان کاملا مستقل را در جهانی عمدتا مسیحی تاسیس کرد و با موفقیت قدرت‌های پیروز جنگ جهانی اول را به چالش کشید. در نیمه شب ۱۰۱ گلوله توپ به صدا درآمد که تولد دولت جدید را نوید می‌داد. بنابراین، ترکیه اولین کشور اسلامی بود که به جمهوری تبدیل شد".

همه چیز را روی سر می‌چرخاند

آکیول توضیح می‌دهد که چگونه آتاتورک فورا تصمیم گرفت کشور را برگردانده و زیر و رو کند و آن را براساس ایده خود شکل دهد. او در این باره می‌نویسد: "در حالی که سکولاریزاسیون در اروپای غربی فرآیندی طولانی و با فراز و نشیب بود آتاتورک بی حوصله و به شکلی بی‌رحمانه تغییرات را در عرض چند سال پیش برد. با این وجود، در حالی که تحولات در اروپای غربی یک تحول از پایین به بالا بود تغییر در ترکیه از بالا به پایین تحمیل شد".

او اشاره می‌کند در نهایت دیدگاه آتاتورک از کشوری در شرایط برابر با اروپا ارتباط چندانی با واقعیت‌های زندگی بسیاری از جمعیت ترکیه نداشت. او در کتاب اشاره می‌کند که سبک زندگی غرب زده مدنظر آتاترک با ارزش‌های مذهبی اکثریت ترک‌ها در تضاد بود. هم چنین، تغییرات شدیدی مانند اصلاح زبان در ترکیه با خشونت از بالا تحمیل شد. آکیول معتقد است این اصلاحات از منطق نژادپرستانه‌ای پیروی کرد که صراحتا برای بسیاری از ترک‌ها آسیب زا بود و به باعث تعمیق اختلافات فرهنگی شد. او می‌نویسد: "جمهوری ترکیه براساس اجبار بنا شد و اجبار پس از تاسیس آن به پایان نرسید. ریشه‌های عربی - اسلامی کشور به طور ناگهانی قطع شد. در عوض، شهروندان قرار بود طوری زندگی کنند که گویی در پاریس هستند در حالتی ایده آل بدون نگاه کردن به گذشته و بدون طرح هر گونه پرسشی درباره هر چیزی".

بار‌ها در حین خواندن کتاب مشخص می‌شود که چگونه تلاش نخبگان کمالیست برای متوقف کردن یا سرکوب اعمال مذهبی به واکنش‌های متقابل منجر شد چه در قالب "عدنان مندرس" نخست وزیر اسبق ترکیه که به مردم نزدیک بود و تمایلات مذهبی داشت و به چوبه دار محکوم شد و چه در قالب ظهور احزاب اسلام گرا در دهه ۱۹۹۰ میلادی و یا در نهایت با موفقیت بی نظیر "رجب طیب اردوغان" در کسب قدرت.

بدین ترتیب خواندگان کتاب که با نوعی تقلیل گرایی ترکیه به سیاست اردوغان در رسانه‌های غربی مواجه هستند با تصویر گسترده تری از ترکیه مواجه خواهند شد. اگر بخواهیم از نتیجه گیری سریع خودداری کنیم چنین درک دقیقی از آن کشور که خود را در بحران هویتی مداوم می‌بیند حیاتی به نظر می‌رسد.

دانشی جامع از منابع

علاوه بر روایت زمانی که از دانش جامع آکیول از منابع ناشی می‌شود هر فصل کتاب شامل یک بخش "پیش زمینه" است که به موضوعات تکراری در تاریخ جمهوری ترکیه می‌پردازد. در فصل اول این بخش پیش زمینه به "مسئله کرد" اختصاص داده شده مشکل حل نشده‌ای که ناشی از درک رادیکال آتاترک از ترک بودن بود. از همان ابتدا ایدئولوژی دولتی او فضای اندکی را در اختیار اقلیت‌ها قرار می‌داد.

آکیول در اینجا اطلاعات تاریخی را با حکایات زندگی نامه‌ای از آثار خوانندگان کرد "احمد کایا" و "آینور دوغان" غنی می‌کند. ارجاع به چنین روایت‌های شخصی‌ای باعث تغییر منظم سرعت کتاب می‌شود که به طور کلی خواندن و دنبال کردن آن را راحت‌تر می‌سازد. آکیول خود در مصاحبه‌ای توضیح داده که انجام چنین مصاحبه‌هایی تا چه اندازه چالش برانگیز بود نه تنها به دلیل غیرقابل اعتماد بودن مصاحبه شوندگان بلکه به دلیل مشکلاتی که در صحبت کردن درباره موضوعات حساس در فضای ترس وجود دارد.

چیگدم آکیول، روزنامه نگار و نویسنده کتاب

تعادل و توازن باعث ایجاد اعتبار می‌شود

آکیول هم چنین در کتابش بخشی را به بیان صدا‌هایی از افرادی که با دولت اردوغان ارتباط نزدیک دارند مانند "کاهرامان هالیسچلیک" کارشناس مسائل سیاست هارجی اختصاص داده است. همین توازن و تعادل در بازتاب صدا‌های مختلف است که کتاب او را نه تنها معتبر می‌سازد بلکه آن را از گزارش‌های عمومی در مورد ترکیه به ویژه گزارش‌های منتشر شده در آلمان متمایز می‌سازد. با این وجود، باید گفت که آکیول از بیرون و از منظر آلمان به ترکیه نگاه می‌کند. او در مصاحبه با تلویزیون سوئیس انتصاب خود به عنوان خبرنگار در استانبول را "تصادف محض" توصیف می‌کند به ویژه آن که تمرکز حرفه‌ای او در ابتدا بر اروپای شرقی، چین و بعدا لبنان بود.

چیگدم آکیول به عنوان فرزند دو کارگر مهمان در منطقه صنعتی رور آلمان بزرگ شد در رشته‌های تاریخ اروپای شرقی و حقوق بین الملل در برلین و مسکو تحصیل کرد و به عنوان خبرنگار در استانبول مشغول به کار شد. اولین کتاب او با عنوان "اردوغان: بیوگرافی" در سال ۲۰۱۶ میلادی چاپ شد. آکیول اکنون در سوئیس زندگی می‌کند و به عنوان خبرنگار متخصص در مسائل بین المللی مشغول به کار است. گاهی این نگاه از خارج قابل توجه است. آکیول بخش کاملی از پیش زمینه را به تفسیر تا حدی خرافی و ارتدوکس از اسلام توسط اداره امور دینی ترکیه (دیانت) اختصاص می‌دهد، اما برای مثال گروه‌های منتقد فزاینده‌ای از مسلمانان در ترکیه وجود دارند که به میراث علم و عرفان اسلامی توجه دارند.

تصوف که به شدت تحت تاثیر ممنوعیت فرقه‌های عرفانی توسط آتاتورک قرار گرفت تنها در یادداشتی حاشیه‌ای درباره اسلام روستایی در کتاب ذکر شده این در حالیست که به یک نیروی فکری و معنوی مهم در جمهوری امروز ترکیه تبدیل شده است. بنابراین، در حالی که خط گسل بین امر سکولار و دینی واقعا مهم است سایه‌های مختلفی که وجود دارند گهگاه در روایت گم شده اند. گفتنی است که آکیول به خوبی در بخش بحث درباره حجاب که اغلب براساس کلیشه‌ها در ترکیه و آلمان صورت می‌گیرد به خوبی چنین تفاوت‌هایی را به تصویر می‌کشد. برای این بخش او با دو فمینیست صحبت کرده است: یکی که از تقسیم بندی به ستوه آمده بود و به همین دلیل تصمیم گرفت حجاب را کنار بگذارد و دیگری که هنوز حجاب بر سر دارد، اما در برابر تمام ادعا‌های دولت ترکیه درباره حجاب زنان مقاومت می‌کند.

در نهایت، خواننده با تصور ملتی بسیار پیچیده که استقامتش مکررا مورد آزمایش قرار می‌گیرد باقی می‌ماند. خواننده هم چنین با تحسین خاصی از مقاومت و اعتماد به نفس کشوری مواجه می‌شود که با وجود تمام عیوب ذاتی که تا به امروز گریبانگیر آن شده راه خود را در حاشیه اروپا دنبال کرده است. کتاب آکیول کمک ارزشمندی برای درک نه تنها ترکیه، بلکه هم چنین زمینه‌های تنش اعم از داخلی و خارجی است که توسط انسان‌ها از زمان‌های بسیار قدیم ایجاد شده و مسیر تاریخ شان را شکل داده است.