سبقت کوچک‌تر‌های بازار سهام طی یک دهه اخیر

بررسی بازدهی شاخص کل و شاخص هموزن از ابتدای سال۹۳ نشان می‏دهد شاخص کل با رشد ۲۳۶۳درصدی همراه شده و شاخص هموزن نیز ۶۵۷۸درصد رشد کرده است. در همین راستا نسبت شاخص کل به هموزن از سطح ۹/ ۷درصدی در ابتدای سال۹۳، به سطح ۹۱/ ۲درصدی تا ابتدای شهریور۱۴۰۲ رسیده است. این ارقام ارزش سهم‌های کوچک بازار را متفاوت نشان می‌دهد.

به گزارش دنیای اقتصاد، همواره در محافل بورسی و درمیان اهالی بورس تهران، انتقاداتی وجود داشته با این مضمون که شاخص‌کل بورس آینه تمام نمای وضعیت بازار سهام نیست. به بیانی ساده تر، چون مبنای محاسبات شاخص‌کل، وزن و ارزش بازار شرکت‌ها است، مثبت‌بودن چند نماد با ارزش بازار بالا می‌تواند چهره و رخسار بازار سرمایه را سبزپوش نشان دهد، درحالی‌که در واقعیت اکثر نماد‌های بازار در محدوده سرخ تابلو، معامله می‌شوند.

در همین راستا و با توجه به چنین ضعف‌ها و کاستی‌هایی که در نماگر اصلی بازار سهام موجود بود، از ابتدای سال‌۹۳، شاخص دیگری در بازار سهام تحت‌عنوان شاخص هم وزن معرفی شد که در فرمول محاسبه آن سعی شده‌بود تا نقصان موجود در فرمول شاخص‌کل پوشش داده شود. این شاخص با توجه به اینکه وزن و ارزش بازار شرکت‌ها را یکسان درنظر می‌گرفت، نماگر بهتری برای بیان اوضاع و احوال و شمای کلی حاکم بر صحنه معاملات بورس تهران بود و چهره و سیمای بازار را به نحو مطلوب‌تر و بهتری از شاخص‌کل نمایش می‌داد.

واکاوی تفاوت شاخص‌کل و هم وزن

همان‌طور که اشاره شد در فرمول محاسبه شاخص‌کل، وزن و ارزش بازار شرکت‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. به‌عنوان مثال اگر در یک روز معاملاتی نماد فولاد با ارزش بازار فرضی ۳۰۰ همت (هزار میلیارد‌تومان) با ۵‌درصد افزایش قیمت مواجه شود و در مقابل ۹ نماد دیگر در بازار سهام موجود باشد که مجموع ارزش بازار آن‌ها ۵۰ همت باشد و در آن روز این نماد‌ها در دامنه منفی معامله شوند، با وجود اینکه به لحاظ تعداد ۹۰‌درصد بازار در محدوده منفی معامله می‌شود، رنگی که شاخص‌کل برای اهالی بازار سهام نمایش خواهد داد، رنگ سبز خواهد بود، زیرا همان‌طور که ذکر شد شاخص‌کل، به وزن و ارزش بازار شرکت‌ها اهمیت می‌دهد و به تعداد نماد‌های مثبت و منفی توجهی نمی‌کند.

در نقطه مقابل، اما شاخص هموزن این ضعف شاخص‌کل را جبران می‌کند؛ مثلا اگر در همان روز معاملاتی به سراغ شاخص هموزن برویم، خواهیم دید که این شاخص با کاهش ارتفاع همراه شده‌است، زیرا با توجه به وزن یکسان نمادها، طبیعتا، چون در این روز، ۹۰‌درصد بازار به لحاظ تعداد در محدوده سرخ تابلو معامله شده‌است، این شاخص نیز در مدار نزولی قرار خواهد گرفت.

نسبت شاخص‌کل به هم وزن

بیش از سه دهه‌است که شاخص‌کل بورس تهران محاسبه و برای بیان اوضاع و احوال بازار سهام و مقایسه بازدهی سایر بازار‌ها با بازار سهام از این شاخص استفاده می‌شود، اما همان‌طور که گفته شد، از ابتدای سال‌۹۳ محاسبه و اعلام شاخص هم وزن نیز در دستور کار قرارگرفت. شاخص هم وزن از سطح مبدا ۱۰‌هزار‌واحدی آغاز به‌کار کرده است؛ در واقع مبنای شروع محاسبه این شاخص از سطح ۱۰‌هزار‌واحدی بوده‌است، این در حالی است که در همین تاریخ، شاخص‌کل بورس تهران در سطح ۷۹‌هزار و ۱۵‌واحدی قرار داشته‌است. با تقسیم عدد شاخص‌کل بر شاخص هم وزن به نسبت شاخص‌کل به شاخص هم وزن می‌رسیم که در آخرین روز معاملاتی اسفند سال‌۹۲، در سطح ۹/ ۷ واحد قرار داشته‌است.

طبیعتا با توجه به اثرگذاری بیشتر نماد‌های شاخص ساز در شاخص‌کل و نمود عینی نوسان نماد‌های کوچک در شاخص هم وزن، از تاریخ مذکور به بعد، اگر عملکرد شاخص‌کل بهتر باشد، با توجه به بزرگ شدن صورت کسر، نسبت شاخص‌کل به هم وزن عدد بیشتری را نمایش خواهد داد. افزون بر این اگر نماد‌های کوچک‌تر بازار، عملکرد بهتری نسبت به نماد‌های بزرگ و باارزش بازار بالا داشته باشند، با توجه به رشد بیشتر مخرج کسر نسبت به‌صورت آن، این نسبت عدد کوچک‌تری را به نمایش خواهد گذاشت.

بررسی سابقه تاریخی

اما در واقعیت و بعد از گذشت نزدیک به یک دهه‌از تاریخ شروع محاسبه شاخص هم وزن، این نسبت اکنون در چه سطحی قرار دارد؟ در جریان معاملات آخرین روز از هفته گذشته، شاخص‌کل بورس تهران در سطح یک‌میلیون و ۹۴۶‌هزار‌واحدی قرارگرفت و شاخص هم وزن نیز در نزدیکی‌های کانال ۶۶۸‌هزار‌واحدی آرام گرفت. با تقسیم دو عدد مذکور بر یکدیگر به عدد ۹۱/ ۲ به‌عنوان نسبت شاخص‌کل به هم وزن می‌رسیم. همان‌طور که مشاهده می‌شود، این نسبت افت ۷۳‌درصدی را تجربه کرده‌است. چنین افتی در این نسبت بدین معناست که در حد فاصل سال‌های ۹۳ تا به حال، نماد‌های کوچک و باارزش بازار پایین در بستر بازار سهام، عملکرد بهتری را به نمایش گذاشته‌اند.

این نسبت از ابتدای شروع محاسبه نماگر هم وزن همواره در مسیر نزولی قرار داشته‌است و در این اثنا، بازه‌هایی وجود داشته که به دلیل استقبال از نماد‌های شاخص ساز در بازار سهام و عملکرد بهتر شاخص‌کل نسبت به شاخص هم وزن، این نسبت در مسیر افزایشی قرارگرفته‌است؛ مثلا این نسبت با عملکرد بهتر شاخص ساز‌ها نسبت به نماد‌های کوچک در سال‌۹۹ تا نزدیکی‌های سقف تاریخی خود افزایش پیدا کرد، اما با شروع ریزش قیمت‌ها در مرداد و با توجه به اینکه شاخص‌ساز‌های بازار سهام دچار اضافه جهش شده‌بودند، شاهد تعدیل این نسبت بودیم.

مقایسه بازدهی دو نماگر اصلی

مقایسه بازدهی شاخص‌کل بورس تهران و شاخص هم وزن در یک دهه‌اخیر و از انتهای اسفند سال‌۹۲ تا پایان معاملات هفته گذشته گویای این نکته است که در این برش زمانی شاخص‌کل با رشد ۲۳۶۳‌درصدی همراه بوده‌است، این در حالی است که در همین بازه زمانی شاخص هم وزن رشد ۶۵۷۸‌درصدی را برجای گذاشته است. در واقع همین رشد بیشتر شاخص هم وزن نسبت به شاخص‌کل است که سبب‌شده نسبت شاخص‌کل به هم وزن با افت ۷۳‌درصدی از سطح ۹/ ۷‌درصدی تا سطح ۹۱/ ۲‌درصد عقب‌نشینی داشته‌باشد، پس در یک دهه‌اخیر نماد‌های کوچک‌تر در بستر بازار سهام عملکرد به‌مراتب بهتری از نماد‌های بزرگ داشته اند.

اینکه آیا در آینده نیز چنین سناریویی محقق خواهد شد یا نه، به‌هزار و یک عامل بستگی دارد که در این مقال مجال پرداختن به آن نیست، اما می‌توان گفت که در بلندمدت سلسله‌ای از عوامل موجب می‌شوند که روند خاصی در بطن بازار‌های مالی حادث شود که این عوامل در آینده نیز ممکن است به‌عنوان یک فاکتور اثرگذار بر بازار موجود باشند. موضوعی که در این اثنا به اذهان خطور می‌کند این است که با توجه به اینکه برای مقاصدی مانند شاخص سازی می‌توان از نماد‌های بزرگ بازار استفاده کرد.

بسیاری از سهامداران برای اینکه از شر دخالت‌های دولتی در امان بمانند، راهی نماد‌های کوچک بازار شده‌اند. افزون بر این برای اهدافی مانند سفته بازی نیز نماد‌های کوچک‌تر بازار، گذرگاه‌های بهتری نسبت به نماد‌های بزرگ هستند و با نقدینگی کمتر می‌توان روند معاملات این نماد‌ها را تحت‌تاثیر قرار داد.