سیگنال منفی در مذاکرات؟

هم‌میهن نوشت: با روی کارآمدن دولت سیزدهم و تیم سیاست خارجی که در دوران احمدی‌نژاد سکاندار سیاست خارجی ایران بود، امید‌ها برای گشایش بین‌المللی و احیای توافق هسته‌ای برجام کاهش یافت؛ هرچند در آن سوی دریا‌ها دولت جو بایدن می‌توانست اشتباه ترامپ را جبران کرده و به توافق برگردد، اما ایران نیز به درستی بر عدم تعهد دولت‌های بعدی واشنگتن بی‌اعتماد شده بود.

اما بار دیگر همسایه مورد اعتماد ایران، دولت سلطنتی عمان همچنان که در سال ۹۱ واسطه مذاکرات مخفی میان ایران و آمریکا شده بود پیام‌آور رابطه دوباره میان دو کشور شد. مذاکرات مخفی که در ابتدا توسط ایران و آمریکا تکذیب شد، اما به زودی جزئیات آن به رسانه‌ها درز کرد و تاثیر خود را در بازار ایران با کاهش ارزش دلار برجای گذاشت.

آنچه در این مذاکرات مخفی مورد بحث قرار گرفته بود یک توافق موقت بدون امضای قرارداد یا توافق بلندمدت بود که به آمریکا اجازه می‌داد در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری پیش رو به مشکلات بین‌المللی دیگر خود بپردازد و از سوی دیگر اطمینان داشته باشد پرونده هسته‌ای ایران از خطوط قرمز تعریف‌شده‌اش رد نخواهد شد؛ آنچه که بلینکن دو روز پیش آن را «اهداف امنیتی» واشنگتن معرفی کرد.

از نگاه غرب و آمریکا خط قرمز فعالیت هسته‌ای ایران که به آن نقطه فرار می‌گویند مرحله‌ای است که تهران بتواند در فرصت کوتاهی دست به ساخت سلاح هسته‌ای بزند و غرب و آمریکا و متحدین منطقه‌ای‌اش، چون اسرائیل و عربستان فرصت واکنش و ممانعت از آن را نداشته باشند. از نگاه غربی‌ها این نقطه فرار با انباشت اورانیوم غنی شده با درصد بالا محقق خواهد شد و به همین دلیل ممانعت از سرعت و گسترش غنی‌سازی اورانیوم در ایران نقطه محوری مذاکرات هسته‌ای بوده است. درحالی‌که قطعنامه‌های پیشین سازمان ملل از ایران خواسته بود هرگونه غنی‌سازی را کنار بگذارد در توافق برجام ضمن پذیرش این حق از سوی غربی‌ها، ایران پذیرفت که میزان غنی‌سازی خود را به ۶۷/۳ درصد محدود کند، اما با خروج آمریکا از توافق و عدم تعهد اروپایی‌ها به رفع تحریم‌ها، ایران هم از تعهدات برجامی خود عدول کرد و تا نزدیک به ۶۰ درصد به غنی‌سازی اورانیوم دست یافت امری که تا پیش از آن خط قرمز طرف غربی شمرده می‌شد با این حال براساس آنچه از مذاکرات مخفی در عمان به بیرون درز کرد آمریکایی‌ها تا این میزان غنی‌سازی را پذیرفته‌اند و از ایران درخواست کرده‌اند از این درصد فراتر نرود.

با این حال بخش‌های دیگر توافق ضمنی که شامل تبادل زندانیان و آزادسازی منابع ارزی ایران در کشور‌های دیگر و تعهد طرفین به عدم درگیری نظامی در منطقه غرب آسیا موضوعات پیچیده‌ای بود که توافق درباره آن‌ها موضوع را پیچیده کرده بود. در حالی که برخی رسانه‌های آمریکایی و اسرائیلی در هفته‌های گذشته از دستیابی به توافق کلی خبر داده بودند اخبار روز‌های گذشته نشان داد که به قول ضرب‌المثل انگلیسی «شیطان در جزئیات خفته است».

چهارمین زندانی آمریکایی

وقتی آنتونی بلینکن، یکشنبه ضمن اینکه دیپلماسی را بهترین راه‌حل دانست اعلام کرد «ما تلاش زیادی کردیم تا ببینیم آیا می‌توانیم به توافق هسته‌ای بازگردیم، اما ایران تصمیم خود را نگرفته است. هر توافقی که با ایران امضا کنیم باید به اهداف امنیتی ما دست یابد و منافع ما را تامین کند»؛ در عین حال گزاره تکراری گزینه‌های دیگر نیز وجود دارد را هم مطرح کرد. این خبر همزمان با آن بود که برخی رسانه‌ها گزارش‌هایی از بن بست در مذاکرات تهران و واشنگتن به دلیل به نتیجه نرسیدن آزادی چهارمین زندانی آمریکایی در ایران که هویت او فاش نشده است، خبر دادند. روز جمعه دو رسانه نوشتند که مذاکره درباره این شهروند آمریکایی در کانون گفتگو‌های تهران و واشنگتن قرار دارد، با این حال این مسئله روند مذاکرات را پیچیده‌تر می‌کند. ناصر کنعانی در واکنش به این اخبار به خبرنگاران گفت: «ایران به تبادل زندانیان و آزادی شهروندان ایرانی که به‌صورت غیرقانونی در آمریکا زندانی هستند تاکید دارد و در این زمینه جدی است. در مقاطعی در این زمینه به توافق رسیدیم. علت طولانی شدن این موضوع عدم وجود اراده لازم در دولت آمریکا است.

در مرحله‌ای قرار داریم که می‌توانیم بگوییم انجام این تبادل در صورت وجود اراده در طرف آمریکایی میسر است. برخی از کشور‌هایی که دارای روابط خوبی با دو طرف هستند، در این زمینه ایفای نقش می‌کنند و ما از نقش‌آفرینی آن‌ها استقبال می‌کنیم. امیدواریم این موضوع در فاصله زمانی کوتاهی رخ دهد. آنچه برای ما مهم است، اظهارنظر‌های رسمی است نه تحلیل‌ها و گمانه‌زنی رسانه‌ها.» سخنگوی وزارت خارجه در ارتباط با اظهارنظر اخیر وزیر خارجه آمریکا مبنی بر اینکه ایران مسئول عدم احیای برجام است و اینکه ایران باید تنش‌هایش را با کشور‌های منطقه کاهش دهد و باعث ایجاد تنش در منطقه نشود، اظهار کرد: «موضع ما در مورد این سخنان کاملا واضح است. دولت آمریکا به‌صورت غیرقانونی از برجام خارج شد و در واقع مسئول تخریب این توافق است. در واقع آمریکایی‌ها مرتکب نقض برجام شده‌اند و مسئول تخریب یک روند چندجانبه هستند. آمریکایی‌ها مسئول وضعیت کنونی برجام و ایجاد خلل در اجرای این توافقنامه بین‌المللی هستند. اکنون نیز چنان‌که اراده سیاسی در نزد دولت آمریکا وجود داشته باشد امکان بازگشت طرف‌ها به روند مذاکرات و جمع‌بندی مذاکرات وجود دارد.»

کنعانی همچنین با رد اتهام‌زنی مقامات وزارت خارجه آمریکا به ایران در ارتباط با مسائل منطقه گفت: «این اتهامات مردود است. ما شاهد روند مثبتی در ارتباط با مسائل منطقه هستیم و دولت آمریکا با اقدامات و اظهارات تحریک‌آمیز به دنبال ایجاد خلل در روند مثبت شکل گرفته در فضای منطقه است و این موضوع در راستای استمرار سیاست‌های گذشته آمریکا انجام می‌شود. آن‌ها با این سیاست‌ها و اتهام‌زنی‌ها به دنبال تقویت حضور نظامی خود در منطقه و پیش بردن اهداف نامشروع‌شان در منطقه هستند و همانطور که گفتم ما این اتهام‌زنی‌ها را مردود می‌دانیم.» وب‌سایت سِمافور در گزارشی به نقل از سه منبع مطلع درباره وجود چهارمین زندانی آمریکایی در تهران نوشت که بازداشت این شهروند آمریکایی در ایران، تلاش‌های دولت بایدن برای آزادی زندانیان آمریکایی در ایران و کاهش تنش با تهران را «پیچیده‌تر کرده» است.

سمافور می‌نویسد: دستگیری این شهروند آمریکایی «اکنون بخش محوری مذاکرات فشرده» میان دو کشور بر سر مبادله ایرانیان بازداشت شده در غرب با اتباع آمریکایی است. این وب‌سایت خبری اضافه کرد مشاور امنیت ملی کاخ سفید به‌تازگی در یک مصاحبه به طور گذرا از وجود چهارمین زندانی آمریکایی در ایران سخن گفت، اما نام او را ذکر نکرد. جیک سالیوان به شبکه تلویزیونی سی بی اس گفت که دولت آمریکا «از روز نخست کار خود، بسیار تلاش کرده تا چهار آمریکایی را که در ایران بازداشت شده ‎اند، آزاد کند.» او افزود: «در این زمینه با ایران تماس غیرمستقیم داشته ایم، اما این مرحله به تفاهم نرسیده و کار روی آن ادامه دارد.» المانیتور نیز دومین رسانه‌ای است که به مسئله بازداشت نفر چهارم اشاره کرده است.

المانیتور در گزارشی به تاریخ ۲۱ ژوئیه به نقل از چند منبع آگاه نوشت: ممکن است مسیر تفاهم پسابرجام با ایران این هفته با انتشار اخباری مبنی بر بازداشت چهارمین شهروند آمریکایی در ایران دشوارتر شود. پنج منبع آگاه به المانیتور گفتند که ایالات متحده به دنبال آزادی چهارمین فرد بازداشت‌شده توسط تهران است. چند منبع گفتند که فرد بازداشت‌شده مرد دوتابعیتی ایرانی-آمریکایی است و یک منبع گفته است که وی در اواخر سال ۲۰۲۲ دستگیر شده است. المانیتور مدعی است: مذاکره‌کنندگان ایرانی پس از آزادی چهارمین زندانی آمریکایی به نام باقر نمازی که در اکتبر ۲۰۲۲ به دلایل بشردوستانه آزاد شد، به‌دنبال بازداشت یک شهروند آمریکایی دیگر برای بازگرداندن تعادل به مذاکرات بوده‌اند.

در اواخر ماه مه، ایران و بلژیک در توافقی با میانجی‌گری عمان، زندانیان را مبادله کردند. یک هفته بعد، تهران سه زندانی دانمارکی- اتریشی را آزاد کرد. با این حال خبر سمافور و المانیتور چندان جدید به نظر نمی‌رسد، چراکه پیش‌تر میدل ایست‌آی اشاره کرده بود که مقامات آمریکایی به‌طور غیرمنتظره‌ای به‌دنبال اضافه کردن نام چهارمین فرد زندانی به فهرست افرادی بودند که می‌خواهند به‌عنوان بخشی از توافق هسته‌ای موقت آزاد شود. سایت میدل ایست‌آی ۷ تیرماه ادعا کرد، مذاکرات میان ایران و آمریکا بر سر توافق موقت هسته‌ای به دلیل اختلاف‌نظر بر سر آزادی زندانیان دوتابعیتی عقب افتاده است. میدل ایست‌آی به نقل از منابع ایرانی خود مدعی شد مقامات آمریکایی خواهان آزادی چهارمین زندانی هستند و نهاد‌های ایران در مورد موافقت با این مسئله اختلاف‌نظر دارند. این گزارش پس از آن منتشر شد که وزیر امور خارجه عمان گفته بود، ایران و آمریکا به نهایی کردن توافقی برای آزادی زندانیان دوتابعیتی آمریکایی در ایران، نزدیک هستند.

ایران ترتیبات منطقه‌ای توافق موقت را خواهد پذیرفت؟

هادی خسروشاهین، کارشناس مسائل بین‌الملل در رابطه با توافق موقت به روزنامه هم‌میهن گفت: توافق موقت یا توافق ضمنی نانوشته یکسری نکات و مسائلی دارد که می‌تواند برای ایران ایجاد حساسیت بکند و به همین دلیل ایران شاید آن را نپذیرد یا در موردش امتیازات بیشتری را از آمریکا طلب بکند آن هم این نکته است که محدودسازی تنش منطقه‌ای آن‌طور که آمریکایی‌ها تعریف کرده‌اند مقولات متعدد برنامه هسته‌ای و تبادل زندانیان و ترتیبات امنیتی در منطقه در یک مجموعه کنار هم قرار گرفته است. خسروشاهین با اشاره به هدف آمریکایی‌ها از این پیشنهاد افزود: واشنگتن برای اینکه بتواند تا انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا اوضاع را مدیریت بکند و متحمل هزینه در منطقه خاورمیانه نشود به‌دنبال این توافق است.

آمریکایی‌ها در اوکراین درگیر یک جنگ با روسیه هستند و روی رقابت بزرگی با چین هم تمرکز دارند و مایل نیستند مشغله دیگری در این یک سال به آمریکا اضافه شود. خسروشاهین با اشاره به پذیرش غنی‌سازی ۶۰ درصدی اورانیوم توسط آمریکایی‌ها افزود: ایران هم براساس شواهد و خبر‌های غیررسمی سرعت غنی‌سازی را تا حدودی کم کرده است، اما در حوزه منطقه‌ای و ترتیبات منطقه‌ای به مثابه یک اهرم فشار نگاه می‌کند و در ازای آن احتمالاً مطالبه امتیاز بیشتری را می‌کند. یعنی ایران حاضر به واگذاری نقش منطقه‌ا‌ی‌اش نخواهد شد و در قبال محدود سازی تنش یا استفاده مدیریت‌شده از اهرم منطقه‌ای خواهان امتیازات بیشتری خواهد شد؛ یک احتمال این است. یک احتمال دیگر این است که به‌طور کلی ایران چنین چیدمانی را مورد پذیرش قرار نمی‌دهد، چون ممکن است که به‌عنوان مبنایی برای مذاکرات جامع‌تر در آینده قرار بگیرد یعنی آمریکایی‌ها با ادعای اینکه ایران یک مجموعه توافقی را تحت عنوان توافق ضمنی یا توافق موقت پذیرفته و در مذاکراتی که بعد از آن آغاز می‌شود حالا می‌تواند این مذاکرات بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا آغاز بشود مطالبه بکند که مذاکرات جامع‌تری را فراتر از موضوع هسته‌ای دنبال می‌کند و یک سابقه‌ای هم درباره این موضوع در این توافق موقت یا ضمنی ایجاد شده است.

خسروشاهین با اشاره به اخبار اخیر در زمینه بن‌بست مذاکرات بر سر چهارمین زندانی آمریکایی در ایران افزود: از این حیث فکر می‌کنم که بن‌بست کنونی فقط بر سر نفر چهارم و اختلافات در این حوزه نیست و شاید مقوله مهم‌تری است؛ بنابراین احتمال اول این است که ایران به‌دنبال کسب امتیازات بیشتری است و احتمال دوم اساساً زیر سوال بردن فلسفه چنین چیدمانی از طرف ایران است. خسروشاهین درباره سرنوشت اموال بلوکه‌شده ایران گفت: گفته می‌شود ایران رقمی در حدود ۲۰ میلیارد دلار در عراق، کره‌جنوبی، هند و چین اموال مسدودشده دارد که تا الان اتفاق خاصی به جز مهلت ۱۲۰ روزه برای پرداخت بدهی‌ها داده نشده است.

در مورد کره‌جنوبی هنوز گشایشی ایجاد نشده. در مورد دارایی‌هایی که ما در هند و چین داریم هم این اتفاق نیفتاده است. به نظر می‌آید که آمریکایی‌ها آزادسازی این ۲۰ میلیارد دلار را به پذیرفتن کل این پیشنهاد منوط کرده‌اند یعنی پذیرش ترتیبات امنیتی جدید در منطقه، تبادل زندانیان و حوزه هسته‌ای، ولی ایران احتمالاً یا با این مجموعه مخالف است و آن را نمی‌پذیرد و قبول ندارد و یا اینکه در حوزه ترتیبات امنیتی خواهان امتیازات بیشتر از ۲۰ میلیارد دلار اموال بلوکه‌شده است. نکته‌ی دیگری که وجود دارد و می‌شود به‌عنوان احتمال سوم مطرح کرد، این است که شاید ایران تمایل دارد به جای بحث توافق موقت یک نوع مذاکرات رفع تحریم‌ها را بر پایه برجام پیش ببرد. ایران مانند فشار‌هایی که در ماه می‌و ماه آوریل بر آمریکایی‌ها وارد کرد، خواهان مذاکرات رفع تحریم‌هاست.

با توجه به اینکه تاریخ انقضا‌های بند‌های برجام در مورد برنامه موشکی و به‌ویژه در ارتباط با پایان یافتن قطعنامه ۲۹۳۱، برای ایران مهم و دارای امتیاز است، ممکن است ایران به دلیل همین امتیازاتی که با انقضای این بند‌ها کسب می‌کند خواهان آغاز مذاکرات هسته‌ای بر پایه‌ی رفع تحریم‌ها باشد. این احتمال را هم می‌توان به عنوان احتمال سوم در نظر گرفت.