چرا سوخو‌ها به آشیانه تهران نرسیدند؟

گمانه‌زنی‌های حاکی از این است که جنگنده‌های سوخو۳۵ که قرار بود ایران از روسیه دریافت کند، احتمالاً هرگز به دست تهران نرسند.

به گزارش اکوایران، در ژانویه امسال، مقامات ایرانی اعلام کردند که سفارش ۲۴ جنگنده روسی دو موتوره سوخو۳۵ را داده و پیش‌بینی می‌کنند ظرف سه ماه آینده آن‌ها را تحویل بگیرند. شهریار حیدری، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس گفت: «این جت‌ها در سال جدید وارد ایران می‌شوند».

به نوشته اوراسیا تایمز، با این حال و هفت ماه پس از این اعلامیه، جت‌های روسی هنوز به نیروی هوایی ایران تحویل داده نشده است. بر اساس گزارش‌ها، محمدرضا آشتیانی، وزیر دفاع کشور در پاسخ به این سؤال که ایران چه زمانی جنگنده‌های سوخو را دریافت خواهد کرد، گفت: «ایران می‌تواند هواپیما‌های جنگی را در داخل کشور بسازد».

به گفته کارشناسان ایرانی، این بیانیه حاکی از تغییری احتمالی در رویکرد ایران است. آشتیانی که به دلایل امنیتی تمایلی به ارائه جزئیات بیشتر نداشت، گفت: «در مقطعی برای خرید اقدام کردیم، اما به این نتیجه رسیدیم که می‌توانیم جنگنده‌ها را در داخل کشور تولید کنیم».

این اظهارات تأییدی ضمنی بر شکست قرارداد خرید هواپیمای سوخو۳۵ روسی بود. در حالی که هیچ خبر رسمی از سوی وزارت دفاع ایران و روسیه منتشر نشده، شبکه‌های اجتماعی مملو از این گمانه‌زنی‌ها است. با این حال، وزیر دفاع ایران افزود که مقامات در حال «بررسی وضعیت» بوده و در صورتی که لازم بدانند فرآیند خرید می‌تواند مجدداً بررسی شود».

پیش از این و حتی قبل از اظهارات آشتیانی، یک روزنامه‌نگار ایرانی در توییتی نوشت که سرتیپ واحدی، فرمانده نیروی هوایی ارتش ایران به یک منبع ناشناس ادعا کرده بود: «در حال حاضر، ستاد کل نیرو‌های مسلح با خرید جنگنده‌های چندمنظوره سوخو۳۵ مخالفت است. دولت روسیه نیز با انتقال تکنولوژی این هواپیما‌ها برای تولید قطعات آن در ایران و همچنین دانش نگهداری آن‌ها برای ۳۰ سال آینده مخالفت کرده است». در این توئیت اداعا شده بود: «واحدی معتقدست که روس‌ها صرفاً می‌خواهند ۲۵ فروند هواپیمای سوخو۳۵ را که مصر قبلاً سفارش داده بود، بدون ارائه خدمات تعمیر و نگهداری، تسلیحات یا قطعات یدکی کافی بفروشند. علاوه بر این، آن‌ها درخواست ایران برای ۱۲ شبیه‌ساز سوخو۳۵ و هواپیمای جنگنده چندمنظوره دو سرنشین سوخو۳۰ام‌ای۲ را رد کردند».

اظهارات اخیر وزیر دفاع ایران باعث شد تا ناظران و تحلیلگران نظامی به انبوهی از مسائل به عنوان دلایلی برای کنار گذاشتن این توافق اشاره کنند. به عنوان مثال، به گفته برخی از کارشناسان نظامی، شایعاتی وجود دارد مبنی بر اینکه ممکن است اسرائیل در عدم ارسال جت‌ها به ایران دست داشته باشد. با توجه به اینکه اسرائیل علی‌رغم درخواست‌های مداوم و فشار‌های دیپلماتیک ناتو به رهبری ایالات متحده، از ارسال هرگونه کمک نظامی به اوکراین خودداری کرده است، این احتمال قابل‌توجه‌تر به نظر می‌رسد.

ماه گذشته، گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه مقامات اسرائیلی با همتایان روس خود بر سر گسترش اتحاد نظامی روسیه با ایران و احتمال ارائه تسلیحات پیشرفته روسی به ایران بحث کردند. بنیامین نتانیاهو در نشستی با نمایندگان پارلمان اسرائیل در پشت در‌های بسته، این گفتگوی «رُک و صریح» با مقامات روسیه را فاش کرد.

اگرچه هنوز تأییدی مبنی بر عدم تحویل جت‌های روس به ایران وجود ندارد، اما به نظر می‌رسد که این یک مسئله یک نکته منفی برای نیرو هوایی ایران به شمار می‌رود.

دو دلی در مسکو

به نظر می‌رسد تأکید وزیر دفاع بر تولید داخلی جت‌های جنگنده، تلاشی برای جبران این مسئله است. آخرین جت‌هایی که ایران از خارجی‌ها خریداری کرده بود، جت‌های میگ۲۹ روسی در سال ۱۹۹۰ بود که ۳۰ سال از آن موقع می‌گذرد. علاوه بر این، نیروی هوایی ایران عمدتاً از هواپیما‌های اصلاح‌شده بومی اف۴ فنتوم ۲، اف۱۴ تامکت و اف۵ تایگر ۲ دوران جنگ سرد استفاده می‌کند. در نتیجه، نگهداری و بهره‌برداری از این هواپیما‌های قدیمی به مرور زمان دشوارتر می‌شود.

بنابراین، پیش‌بینی می‌شود که با خرید جنگنده‌های پیشرفته، توان نیروی هوایی پیر ایران به طور چشمگیری ارتقا یابد. از زمان حمله روسیه به اوکراین، ارتباطی بین تحویل احتمالی جت‌های سوخو به ایران و افزایش همکاری نظامی بین دو کشور به وجود آمده است. در دسامبر ۲۰۲۲، آژانس‌های اطلاعاتی غربی ادعا کردند که روسیه قصد دارد ۲۴ فروند هواپیمای سوخو۳۵ در ازای پهپاد‌های انتحاری ایران معامله کند.

قاهره در اوایل سال ۲۰۱۹ قراردادی را برای خرید هواپیما‌های جنگی سوخو۳۵ با مسکو امضا کرد. بعدها، مصر از برنامه برای خرید این هواپیما صرف‌نظر کرد. با تقویت روابط نظامی بین مسکو و تهران، گمان می‌رفت که تهران جت‌های مخصوص قاهره را دریافت کند.

به نظر می‌رسد که از قبل، ایران تدارکات بزرگی را برای استقرار جنگنده‌های روسی در نظر گرفته است. پیش از این، خبرگزاری ایرنا گفته بود که جنگنده‌های ساخت روسیه در پایگاه تاکتیکی ۸ نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران مستقر خواهند شد. این پایگاه در شهر اصفهان قرار دارد. زمانی که ایران از پایگاه زیرزمینی دیگری به نام عقاب ۴۴ رونمایی کرد، ناظران نظامی حدس زدند که این تأسیسات جدید احتمالاً برای نگهداری جنگنده‌های سوخو۳۵ استفاده خواهد شد. با این حال، با توجه به اینکه ادعا می‌شود روسیه بر سر تحویل هواپیما‌ها دو دل شده است، ایران ناکام اصلی این ماجراست.