نشانه‌های آشتی ایران و مصر

فرارو- سفر اخیر پادشاه عمان به ایران، با تحلیل و تفسیرهای مختلفی همراه بود. ناظران و تحلیلگران دیدگاه‌های متنوعی را در مورد دستورکارهای اصلی و عمده این سفر و نتایج و پیامدهای آن مطرح کرده و می‌کنند. با این همه، یکی از نکات مهم در جریان این سفر این بود که سفرِ "هیثم بن طارق" به ایران، اندکی پس از سفر وی به مصر و رایزنی با مقام‌های مصری صورت گرفت.

به گزارش فرارو؛ ظاهرا هیثم بن طارق پیام خاص دولت عبدالفتاح السیسی را با خود به تهران آورده بود. مقام معظم رهبری نیز در جریان دیدار با پادشاه عمان از احیای روابط تهران و قاهره استقبال کردند. پس از آن علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت در نشست خبری خود با خبرنگاران  با صراحت از ماموریت ویژه وزارت امور خارجه برای تنش‌زدایی با مصر سخن به میان آورد. 

تمامی شواهد نشان‌گر آن هستند که یخ ۴۴ ساله انسداد در مناسبات ایران و مصر در حال ذوب شدن است. فرارو به منظور پرداختن به ابعاد تنش‌زدایی احتمالی، موانع عادی‌سازی مناسبات تهران و قاهره، با مصیب نعیمی؛ کارشناس و تحلیلگر مسائل جهان عرب گفتگو داشته است. مشروح این گفتگو را در ادامه مطالعه فرمایید.

شانس احیای روابط ایران و مصر، صد در صد است

مصیب نعیمی، در ابتدا در پاسخ به این سوال که پیام‌های احتمالی طرف مصری برای ایران چه می‌تواند باشد؟ گفت: «در ابتدا باید به این نکته اشاره کنم که سابقه میانجی‌گری کشور عمان در روابط ایران با کشورهای منطقه و فرامنطقه، به هیچ عنوان جدید نیست. عمانی‌ها از دیرباز اهتمام و توجهی ویژه در این رابطه داشته‌اند. شاید عینی‌ترین نمود این مساله را بتوان در زمان پادشاه پیشین عمان، سلطان قابوس مشاهده کرد که با میانجی‌گری‌های خود، نقشی قابل توجه جهت تسهیل روند دستیابی به توافق اتمی برجام میان ایران و قدرت‌های غربی داشت».

وی گفت: «البته که عمان در مساله یمن نیز تلاش‌های میانجی‌گرانه زیادی را انجام داده و می‌دهد و اساسا نقش این کشور در ثبات آفرینی یمن نیز غیرقابل انکار است. در جریان سفر اخیر پادشاه عمان به ایران نیز پیش بینی می‌شد که وی دست خالی به ایران نیاید و چه در رابطه با مساله برجام که به یک چالش بزرگ تبدیل شده و چه در رابطه با مسائل منطقه‌ای و تسهیل روند احیای روابط ایران با دولت‌های عربی، حامل پیام‌ها و ابتکارات تازه‌ای باشد».

مصیب نعیمی تصریح کرد: «البته که بخش قابل توجهی از رایزنی‌های سلطان عمان در تهران به صورت خصوصی و پشت در‌های بسته بوده است که این مساله تناسب زیادی را با سیاست اصلی عمانی‌ها در پیشبرد دستورکارهایشان دارد. در مورد کشور مصر نیز باید توجه داشت که هیثم بن طارق، هفته قبل از سفر به ایران به مصر سفر کرده بود و احتمالا در آنجا هم به صورت تفصیلی با مقام‌های مصری جهت احیای روابط با ایران بحث و رایزنی داشته است».

این کارشناس مسائل خاورمیانه گفت: «اینطور انتظار می‌رود که پادشاه عمان پیام‌های مصری‌ها را به همراه برخی تضمین‌ها و اصول دیگر به تهران آورده باشد. جالب است که در این رابطه، حتی برخی منابع خبری آگاه اعلام کرده اند که موارد مورد اشاره سلطان عمان در ایران، همراه با جزئیات بسیاری بوده است. یعنی اینکه وی حتی مشخص کرده که روند احیای روابط ایران و مصر می‌تواند چه مسیری را طی کند و چگونه به نتایج عینی و ملموسی دست پیدا کند و حتی بازه زمانی به ثمر نشستن آن نیز چگونه است».

وی گفت: «در نقطه مقابل، مقام‌های ارشد کشور ما نظیر رئیس جمهور و همچنین رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز بر احیا و توسعه روابط ایران با مصر مهر تایید زدند و هرگونه همگرایی میان کشور‌های مسلمان را مورد تاکید و حمایت قرار داده اند. در این راستا، برخی ناظران و تحلیلگران به این مساله اشاره کرده اند که پادشاه عمان پس از بازگشت از تهران، دستورکار احیای روابط تهران-قاهره را با جدیت و در قالب مرحله‌ای جدید (پس از مرحله اول رایزنی‌هایش در تهران) دنبال خواهد کرد و حتی من به تازگی در برخی از رسانه‌ها شنیده‌ام که گمانه‌زنی‌هایی مطرح شده که تا هفته آینده نیز مساله احیای روابط ایران و مصر، به نتیجه خواهد رسید. به بیان ساده تر، قرار نیست که احیای روابط مشمول مذاکرات فرسایشی و طولانی شود و در این رابطه توافقی کامل حاصل شده است».

عمان کارگزار اصلی صلح بوده و خواهد بود

مصیب نعیمی در ادامه در پاسخ به این سوال که آیا عمان می‌تواند گره ۴۴ ساله در روابط ایران و مصر را باز کند؟ گفت: «اگر به سابقه تاریخی عمان بنگریم، به خوبی متوجه می‌شویم که این کشور به نسبت دیگر کشورها، از اعتماد بیشتری نزد تهران برخوردار است. عمان تقریبا در اغلب مسائل مهم منطقه‌ای این موضوع را از خود نشان داده که به دنبال حل و فصل مسالمت آمیز مشکلات است و از هیچ گونه تنشی در روابط کشور‌ها استقبال نمی‌کند. به عنوان مثال در جریان جنگ ایران و عراق، عمان جز معدود کشور‌هایی بود که از طرف متجاوز حمایتی نکرد. در روابط ایران و غرب نیز در دوره‌های مختلف عمانی‌ها نشان داده اند که به دنبال ایجاد ثبات و تنش زدایی در روابط بین ایران و غرب هستند».

وی تصریح کرد: «حتی سلطان قابوس نیز قبل از مرگ خود تاکید کرد که عمان پس از وی نیز باید راه تنش‌زدایی و بهبود روابط با همسایگان و به طور خاص تقویت روابط با ایران به عنوان یک بازیگر مهم منطقه ای را با جدیت دنبال کند. به نظر من اگر روابط خوبِ ایران و عمان در سال‌های اخیر نبود، بدون تردید منطقه شاهد تنش‌های به مراتب جدی‌تر و سخت‌تری بود. البته که منافع عمان نیز ایجاب می‌کند که به ویژه روابط ایران با کشورهای منطقه و فرامنطقه خوب باشد زیرا این مساله حامل منافع عینی برای عمان نیز است. از این رو، به نظر من کشور عمان از این ظرفیت برخوردار است و حتی می‌توان عنوان کرد که در این رابطه یک ذینفع است و تمایل دارد روابط ایران با کشورهای عرب خاورمیانه به ویژه دولت مصر وارد فاز بهبود و تقویت شود».

موانع احتمالی تنش‌زدایی در مناسبات ایران و مصر

مصیب نعیمی در توضیحِ اصلی‌ترین چالش‌ها در روند احیای روابط ایران و مصر گفت: «پیشتر در زمان ریاست جمهوری حسنی مبارک نیز تلاش‌هایی صورت گرفت تا روابط ایران و مصر احیا و تقویت شود، با این حال، به نظر من مصری‌ها در این رابطه چندین مورد مشکلات خارجی داشتند. در این زمینه مصری‌ها با فشار‌های قابل توجهی از سوی آمریکایی ها، اسرائیلی‌ها و برخی دولت‌های منطقه رو به رو بودند و اگر روابط با ایران را بهبود می‌بخشیدند، با چالش‌های زیادی از سوی این دسته از کنشگران مخصوصا از منظر دریافت کمک‌های مالی آن‌ها مواجه می‌شدند».

وی ادامه داد: «موضوعی که البته اقتصاد مصر به شدت نسبت به آن حساس و آسیب پذیر است. در عین حال، ایران نیز به دلیل مشکلات و نگاه منفی که به توافق کمپ دیوید و نقش محوری مصر در  آن داشت، اصطکاکات جدی را با طرف مصری داشت. با این همه، در شرایط کنونی و با توجه به تغییرات معادلات ژئوپلیتیکی در سطح منطقه و فرامنطقه و البته تضعیف روند کمک‌های اعطایی بازیگرانی نظیر آمریکا به مصر، فضای مساعدی جهت احیای روابط ایران و مصر به صورت عملیاتی فراهم شده است».

این کارشناس مسائل خاورمیانه گفت: «البته که در این رابطه اقدام عربستان به عادی سازی و احیای روابط با ایران نیز نقشی قابل توجه را در تسری این تلاش‌ها به روابط ایران و مصر داشته است. روندی که تا حد زیادی ناشی از دلسردی کشور‌های عربی در زمینه دریافت حمایت‌های موثر از سوی دولت آمریکا در برهه‌های حساس تاریخی است. با این همه من اصلی‌ترین چالش در احیای روابط ایران و مصر را در سال‌های اخیر، همان فشار‌های خارجی طرف‌های ثالث می‌بینم که اساسا احیای روابط دو طرف را به نفع خود نمی‌بینند».

مصیب نعیمی در پایان در پاسخ به این سوال که شانس به ثمر رسیدن نهایی تلاش‌های پادشاه عمان جهت احیای روابط سیاسی و دیپلماتیک ایران و مصر را تا چه میزان ارزیابی می‌کند؟ گفت: «من صد در صد بر این نظر هستم که در شرایط کنونی شانس احیای روابط ایران و مصر به شدت بالاست. این مساله مخصوصا با توجه به این بیان می‌شود که سیاست عمانی‌ها، نوعی سیاست مخفی است و تا زمانی که به نتیجه نرسد، مقام‌های عمانی تحرکات خود را عینی و آشکار نمی‌سازند».

وی خاطرنشان کرد: «در عین حال، فعالیت صریح و آشکار مقام‌های ارشد عمانی به ویژه سلطان این کشور و موضع گیری‌های اخیر رهبر انقلاب اسلامی در مورد احیای روابط با مصر نیز همگی گواهی روشن بر این مدعا هستند که چشم انداز احیای روابط ایران و مصر بسیار روشن است. اکنون نیز روند اخیر در روابط ایران و مصر به نظر من از مرحله انتقال پیام و امثالهم گذشته و گام‌های میدانی در این رابطه برداشته می‌شود. البته که نشانه‌ها و علامت‌ها در این رابطه نیز فراوان هستند. بار دیگر تاکید می‌کنم سیاست عمانی‌ها این نیست که تا کاری به نتیجه نرسیده، در مورد آن مانور دهند و همین که اکنون می‌بینیم که در این زمینه موضع گیری‌های صریح و آشکاری صورت می‌گیرد، خود شاهدی روشن بر این است که بایستی انتظار وقوع اتفاقات مثبت را در آینده خیلی نزدیک داشت».