زنی که با ویرایش ژن درمان شد: «ابر سلول‌هایم زندگی من را تغییر داده‌اند»

فرارو- مورد "ویکتوریا گری" آمریکایی امید به درمان‌های جدید کریسپر (CRISPR) را نشان می‌دهد، اما مشکلات آن را نیز در معرض دید قرار می‌دهد: هزینه آن حدود سه میلیون دلار است.

به گزارش فرارو به نقل از ال پائیس، بیش از چهار سال پیش، "ویکتوریا گری" آمریکایی یک تماس تلفنی دریافت کرد که زندگی‌اش را تغییر داد.

تماس از سوی هماتولوژیست او بود که به وی پیشنهاد ورود به یک کارآزمایی بالینی با یک داروی آزمایشی را داد. گری ۳۷ ساله مبتلا به کم خونی داسی شکل می‌باشد که شایع‌ترین بیماری ژنتیکی در جهان است. هر ساله حدود ۳۰۰۰۰۰ نوزاد با این عارضه متولد می‌شوند که ناشی از جهشی است که باعث می‌شود گلبول‌های قرمز به جای گرد هلالی شکل شوند. این سلول‌های خونی تیز در رگ‌ها باقی مانده و باعث درد درد فلج کننده در سراسر بدن، آسیب مزمن به بسیاری از اندام‌ها و خطر بالای مرگ بر اثر سکته می‌شوند.

در دوران بارداری ژنی که بر تولید هموگلوبین پروتئینی که اکسیژن را از طریق خون حمل می‌کند مسلط است کاملا کار می‌کند، اما پس از تولد آن ژن خاموش می‌شود و ژن دیگری که تا پایان عمر هموگلوبین تولید می‌کند شروع به کار می‌کند و آن ژن دارای جهش است و سبب ایجاد بیماری می‌شود.

گری در جولای ۲۰۱۹ میلادی اولین بیماری بود که درمان جدیدی را برای بیماری خود براساس ویرایش ژن با کریسپر دریافت کرد. این فناوری انقلابی که در سال ۲۰۱۲ میلادی اختراع شد امکان تصحیح خطا‌های کتاب دستورالعمل ۳ میلیارد حرفی DNA که ژنوم یک انسان را تشکیل می‌دهد فراهم می‌سازد.

درمان جدید شامل استخراج سلول‌های بنیادی خون از مغز استخوان گری، جداسازی آن سلول‌ها در آزمایشگاه و استفاده از قیچی مولکولی کریسپر برای برش ژنوم او درست در موقعیت ژن BCL۱۱A بود. این کلیدی است که تولید هموگلوبین جنین را پس از تولد خاموش می‌کند. سلول‌ها به طور خودکار بریدگی ژنوم را با اتصال مجدد انتهای خود ترمیم کردند، اما ژن غیرفعال شده بود.

در این مرحله سخت‌ترین قسمت رخ داد: از بین بردن تمام سلول‌های خونی بیمار در مغز استخوان بیمار از طریق شیمی درمانی. پزشکان سپس سلول‌های ویرایش شده خود را به آن زن تزریق کردند. در عرض چند هفته نسل جدیدی از گلبول‌های قرمز خون مملو از هموگلوبین سالم جنینی در سراسر بدن او لانه کردند و تکثیر شدند. اکنون گری تقریبا چهار سال پس از آن درمان احساس می‌کند زندگی جدیدی در پیش دارد. او می‌گوید:"من دیگر درد ندارم و مجبور نبودم در بیمارستان بستری شوم در حالی که پیش‌تر هر چند ماه یکبار باید به بیمارستان می‌رفتم". او برای اولین بار می‌بیند که می‌تواند بدون کمک از چهار فرزندش مراقبت کند و به دنبال شغل تمام وقت باشد.

این هفته گری برای توضیح پرونده خود در سومین کنگره بین المللی ویرایش ژنوم انسانی در لندن به بریتانیا آمد. صد‌ها نفر از متخصصان این حوزه از روی صندلی‌های خود برخاستند و پس از سخنرانی تکان دهنده او را تشویق کردند. او با صدای تقریبا شکسته توضیح داد:"به لطف ابرسلول هایم زندگی من کاملا تغییر کرده است". این نزدیک‌ترین چیزی است که از زمان کشف این بیماری در ۱۱۳ سال پیش تاکنون دیده شده است.

ده‌ها نفر در چندین کشور در کارآزمایی‌های بالینی با این درمان که توسط Vertex Pharmaceuticals و CRISPR Therapeutics ساخته شده شرکت کرده اند. چندین مورد مشابه در راه مقابله با کم خونی سلول داسی شکل و بتا تالاسمی یکی دیگر از اختلالات خونی مبتنی بر ژنتیک است که افراد را به تزریق خون مادام العمر محکوم می‌کند. انتظار می‌رود این دارو‌ها در اواخر سال جاری در آمریکا تایید شده و مدتی بعد به اروپا برسد.

دارو‌های بسیار گران قیمت

این روش‌ها جزو گران‌ترین درمان‌ها در جهان خواهند بود. هزینه آن حدود سه میلیون دلار (حدود ۲.۸ میلیون یورو) خواهد بود که باید هزینه چند ماه بستری در بیمارستان، تزریق خون و شیمی درمانی را نیز به آن افزود.

تردید زیادی وجود دارد که چنین محصولی به مناطقی برسد که بیش از ۹۰ درصد موارد کم خونی داسی شکل رخ می‌دهد: آفریقا و هند با دست کم شش میلیون بیمار سلول داسی شکل. اگرچه برآورد‌های دیگر مبتلایان به آن بیماری را ۲۰ میلیون بیمار ذکر کرده اند.

بیش از ۸۰ درصد از کودکان مبتلا به کم خونی داسی شکل در جنوب صحرای آفریقا ظرف مدت چند سال از زندگی خود می‌میرند. در کل قاره آفریقا تنها سه کشور زیرساخت اجرای این درمان‌های جدید را در اختیار دارند: نیجریه، تانزانیا و آفریقای جنوبی. هم چنین دشوار است که ببینیم چگونه این درمان‌ها به بسیاری از بیماران در کشور‌های توسعه یافته به ویژه کشور‌هایی که مراقبت‌های بهداشتی همگانی وجود ندارد می‌رسند. برای مثال، گری برای نوه‌های آینده اش می‌ترسد که ممکن است این بیماری را به ارث ببرند.

او می‌گوید:" من امیدوارم که این درمان‌های گران قیمت برای کمک به افرادی مانند من مقرون به صرفه‌تر شوند. در غیر این صورت توسعه آن چه فایده‌ای دارد"؟

جمعیت سیاهپوست در ایالات متحده که از نوادگان بردگان آفریقایی هستند بیش‌ترین آسیب را از این نوع کم خونی متحمل می‌شوند و حدود ۱۰۰۰۰۰ نفر از آنان به این نوع از کم خونی مبتلا هستند. در امریکای لاتین این میزان ابتلا ۸۵ هزار نفر و در اروپا حدود ۴۰ هزار نفر است.

"ماتئو پورتئوس" پزشک و محقق دانشگاه استنفورد یکی از اولین کسانی بود که نشان داد که ویرایش ژن سلول‌های خونی کافی را برای درمان بیماران سلول داسی شکل تصحیح می‌کند.

او می‌گوید:"این محصول در ایالات متحده آزمایش شده و در آنجا کار کرده است، اما اگر بخواهیم آن را به سایر نقاط جهان بیاوریم احتمالا باید ساده سازی و صنعتی شود و شکل مدیریت آن تغییر کند".

امید بزرگ او هند است کشوری که هزینه درمان‌های دیگر که در کشور‌های توسعه یافته بسیار گران هستند به شدت کاهش یافته است. او می‌گوید:"هند از تمام فناوری‌های لازم برای کاهش قیمت برخوردار است".

این در حالیست که "گوتام گوندره" رئیس انجمن بیماران سلول داسی شکل در هند بسیار بدبین است. او می‌گوید:" در طول ۴۰ سال گذشته هیدروکسی اوره موثرترین درمان برای تسکین علائم بیماری سلول داسی شکل بوده است. هزینه ماهانه این دارو حدود ۳۰ یورو می‌باشد. اگر در کشور من دو فرزندم نتوانند به این دارو دسترسی داشته باشند چگونه به درمان کریسپر دسترسی خواهند داشت"؟ او حین بیان این موضوع اشک می‌ریخت.

"الکسیس تامپسون" از بیمارستان کودکان فیلادلفیا توضیح داد که درمان‌های ویرایش ژنی برای بیماری‌های خونی بدون خطر نیستند و یک عارضه جانبی جدی به دنبال دارند: ناباروری.

داده‌ها نشان می‌دهند که هر چه بیماران جوان‌تر باشند به نظر می‌رسد بهتر به درمان پاسخ می‌دهند، اما شیمی درمانی اغلب آنان را نابارور می‌کند.

"دن بائوئر" از بیمارستان کودکان بوستون یکی دیگر از پیشگامان این درمان‌ها معتقد است که پیش از ادعای درمان این بیماری به پیگیری بیش تری نیاز است.

این محقق توضیح می‌دهد:" داده‌های موجود نشان می‌دهند که ۴۵ درصد اصلاح سلول‌های خونی وجود دارد و این برای کاهش بحران‌ها و درد‌های مشخصه بیماری کافی است، اما تا چه زمانی؟ هیچ کس نمی‌داند".

آینده ویرایش ژن

در حال حاضر این درمان‌ها در مورد بیماری‌های ژنتیکی خون به خوبی جواب می‌دهند که اجازه می‌دهد سلول‌های بنیادی استخراج شوند، در آزمایشگاه ویرایش شوند و پیش از تزریق به بیمار بررسی شود که آیا نقص اصلاح شده است یا خیر.

تلاش برای درمان بیماری ژنتیکی کبد با تزریق مستقیم کریسپر نتایج امیدوارکننده‌ای را در برابر یک بیماری نادر با منشاء ژنتیکی نشان داده است. هدف برای چند سال آینده درمان اندام‌هایی مانند قلب و مغز یا کاهش سطح کلسترول بد است.

علاوه بر این، دست کم دو فناوری جدید بسیار متنوع‌تر و دقیق‌تر در ویرایش ژن وجود دارد که فراتر از برش ساده DNA با کریسپر است. هر دو توسط آزمایشگاه "دیوید لیو" از دانشگاه هاروارد که او نیز در کنفرانس شرکت کرده توسعه یافته اند. ویرایش پایه که در حال حاضر در حال آزمایش روی بیماران است جایگزینی یک حرف از DNA در ژنوم با حرف دیگر را ممکن می‌سازد و جهش‌ها را اصلاح می‌کند. ویرایش بنیادی (Prime Editing) که روی حیوانات در حال آزمایش است تصحیح توالی‌های طولانی‌تر را بدون ایجاد خطا‌های اضافی ممکن می‌سازد.

لیو در طول سخنرانی خود نسبت به این فناوری‌های جدید خوش بین بود. پس از بیش از ۷۰ سال کار علمی ویرایش ژنوم یکی از مهم‌ترین قابلیت‌هایی است که گونه ما به آن دست یافته و می‌تواند به ما این امکان را بدهد که به دلیل خطا‌های موجود در ژنوم خود محکوم نشویم.