پهپادها و موشک‌های پیشرفته ایران در راه روسیه؟

رشد تعاملات تهران و مسکو از زمان آغاز حمله روسیه به اوکراین در ماه فوریه ۲۰۲۲ مورد رصد رسانه‌های غربی قرار گرفته است. در تازه‌‌‌ترین بسته تحریمی وزارت خزانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌داری آمریکا در بیانیه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای اسامی ۷ نفر ایرانی را در ارتباط با «عرضه پهپاد به روسیه» در فهرست تحریم‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها قرار داده است. آمریکا مدعی شده جمهوری اسلامی ایران پهپادهای ساخت این شرکت را برای استفاده روسیه از آنها در جنگ اوکراین به مسکو عرضه کرده است. تهران پیش از این بارها ادعاهای اوکراین و کشورهای غربی درباره ارسال پهپاد به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین را تکذیب کرده است.

به گزارش دنیای اقتصاد، در همین چارچوب، مجله آمریکایی فوربس در گزارشی به قلم پل آیدون به تاریخ ۸ ژانویه نوشت: از سپتامبر ۲۰۲۲، روسیه صدها پهپاد سرگردان خود منفجر شونده را علیه شبکه برق اوکراین به کار گرفته است. ایران پهپادهای سریع‌‌‌تر و مرگبارتر و موشک‌‌‌های بالستیک کوتاه‌‌‌بردی (SRBM) دارد که ممکن است پس از اکتبر ۲۰۲۳- زمانی که شرط کلیدی در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل مصوب سال ۲۰۱۵ برای محدود کردن صادرات موشک‌‌‌های ایران منقضی می‌شود- به مسکو عرضه کند. در ماه دسامبر، پایگاه اکسیوس گزارش داد که ایران قصد دارد برد موشک‌های بالستیک کوتاه برد را که به روسیه عرضه می‌کند، محدود کند. تهران می‌خواهد از نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل خودداری کند، قطعنامه‌ای که ایران را از صادرات هواپیماهای بدون سرنشین یا SRBM با برد بیش از ۳۰۰ کیلومتر (۱۸۶ مایل) و محموله‌های بیشتر از ۵۰۰ کیلوگرم تا اکتبر ۲۰۲۳ منع می‌کند که نقض آن بازگشت فوری تحریم‌های سازمان ملل را به دنبال دارد.

این قطعنامه در سال ۲۰۱۵ به عنوان بخشی از توافق هسته‌ای ایران تصویب شد. بر اساس این قطعنامه، ممنوعیت واردات و صادرات تسلیحات متعارف ایران در اکتبر ۲۰۲۰ به پایان رسید. تهران از آن زمان صدها پهپاد، عمدتا مدل شاهد-۱۳۶ را به روسیه صادر کرده است و انتظار می‌رود در ازای آن، جت‌های جنگنده Su-۳۵ دریافت کند. با این حال، مشخص نیست که آیا ایران هنوز موشک‌های کوتاه برد یا پهپادهای دوربردتر مانند آرش-۲ را تحویل داده است یا خیر. بنا بر برخی گزارش‌ها، تهران قصد دارد موشک‌های فاتح-۱۱۰ را که می‌تواند اهدافی را تا فاصله ۳۰۰ کیلومتری هدف قرار دهند، اصلاح کند تا اطمینان حاصل شود که قطعنامه ۲۲۳۱ را نقض نمی‌کند. تهران همچنین ادعای ارسال موشک‌های ذوالفقار را که برد ۷۰۰ کیلومتری دارد، رد کرده است. مقادیر قابل‌توجهی از این تسلیحات به طور بالقوه می‌تواند روسیه را قادر سازد تا تخریب سیستماتیک شبکه برق و زیرساخت‌های اوکراین را عملیاتی سازد.

آیا تهران منتظر می‌‌‌ماند تا قطعنامه ۲۲۳۱ منقضی شود تا این مهمات و موشک‌های پیشرفته‌‌‌ را به مسکو برساند؟ یک کارشناس مسائل نظامی می‌گوید: من مانند بسیاری از اروپایی‌‌‌ها معتقدم که ایران از قبل بند ۴ ضمیمه B ۲۲۳۱ را نقض کرده است، زیرا پهپادها یا بهتر است بگوییم موشک‌‌‌های کروز که در اختیار روسیه قرار داده‌‌‌ شده، بردی بیش از ۳۰۰ کیلومتر دارند.

یک تحلیلگر دفاعی و امنیتی و همکار موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک به من گفت: «اما تهران با احساس فشار بین‌المللی ممکن است رویکرد متفاوتی در مورد موشک‌‌‌های بالستیک اتخاذ کند.» اگر ایران قبلا موشک‌‌‌های SRBM از انواع مختلف را به روسیه تحویل داده باشد، ممکن است از مسکو خواسته باشد که فعلا استفاده از آنهایی که بردی بیش از ۳۰۰ کیلومتر دارند، خودداری کند و استفاده از موشک‌ها را به فاتح-۱۱۰ محدود کند که حداکثر برد آنها بیش از ۳۰۰ کیلومتر نیست. وی افزود: تاکنون هیچ استفاده‌ای از SRBMهای ساخت ایران توسط روسیه مشاهده نشده است. بنابراین، همه اینها حدس‌هایی بر اساس گزارش‌های اطلاعاتی منتشر شده توسط ایالات متحده است. با وجود این ، این‌کارشناس پیش‌بینی می‌کند که پهپادهای انفجاری قوی‌‌‌تر، مانند آرش-۲، در خاک اوکراین ظاهر شوند. او گفت: «معتقدم که غرب می‌تواند بر اساس استدلال قبلی‌‌‌ام، روند بازگشت سریع تحریم‌ها را آغاز کند. با این حال، به نظر می‌رسد اراده سیاسی کمی برای انجام آن وجود دارد.»

یک جنجال واقعی

آنتون مرداسوف، تحلیلگر مستقل روسی و محقق غیرمقیم برنامه سوریه موسسه خاورمیانه، ادعا کرد که استفاده روسیه از شاهد-۱۳۶ (معروف به Geran ۲s در سرویس روسیه) علیه اوکراین احتمالا به این معنی است که تحویل موشک حتی پس از اکتبر ۲۰۲۳، جنجالی واقعی ایجاد خواهد کرد. پنهان کردن استفاده از آنها نیز بدون شک برای روسیه دشوار خواهد بود. مطمئنا سرویس اطلاعات اوکراین یا ناظران دیگر کشف هر بقایایی را که از میدان نبرد به دست آمده و به منشأ ایرانی آنها اشاره می‌کند، علنی می‌کنند. همان‌طور که در موارد متعدد با پهپادهای ایرانی که روسیه قبلا از آنها استفاده کرده بود، انجام داده‌‌‌اند. مرداسوف به من گفت: این توافق گران‌قیمتی است که روسیه را بیش از پیش به ایران وابسته می‌کند. او گفت: «بر این باورم حداکثر گزینه این است که شرکت‌های دفاعی ایران قطعاتی را برای تولید سریع‌‌‌تر موشک‌‌‌های روسی با قطعات ایرانی در روسیه تامین کنند.» این ممکن است در حال حاضر اتفاق بیفتد. وی افزود: ادامه تحویل پهپادها نیز امکان‌پذیر است؛ زیرا شرکت‌های روسی ظاهرا شروع به تولید قطعات ماشین‌آلات ایرانی در قلمرو خود کرده‌اند.

از موشک‌های روسی تا ایرانی

برای ماه‌‌‌ها، گمانه‌‌‌زنی‌‌‌های گسترده‌‌‌ای وجود داشت مبنی بر اینکه روسیه مقادیر زیادی تسلیحات سطح به سطح از ایران به دست آورده است، زیرا این کشور بیشتر ذخایر موشکی خود را استفاده کرده است. با وجود این ، درست شب قبل از سال نو، روسیه یکی از بزرگ‌ترین رگبارهای موشکی خود را از زمان آغاز جنگ در فوریه ۲۰۲۲ پرتاب کرد. مرداسوف نسبت به ادعاها مبنی بر اینکه ذخایر موشک‌های پیشرفته و مهمات هدایت شونده دقیق روسیه در حال اتمام است، بسیار بدبین است. او گفت: «تمام محاسبات عمومی در مورد سلاح‌‌‌های باقی‌مانده با دقت بالا بی‌‌‌معنی یا اشتباه است، زیرا چنین انباشته‌‌‌ای یک راز نظامی است.»

حداقل برای یک محاسبه تقریبی، دانستن داده‌‌‌های زیاد ضروری است: از تعداد وسایل الکترونیکی موجود، میزان تولید قبلی موشک‌‌‌های زمینی، هوایی و دریایی در زمان صلح تا میزان تولید موشک‌‌‌های فعلی، تعداد پرسنل و شیفت کاری و... . وی همچنین خاطرنشان کرد که ضد اطلاعات نظامی روسیه همیشه در تلاش است تا دشمن بالقوه را گیج کند و برخی از داده‌هایی را در اختیار عموم قرار می‌دهد که به نفع کرملین باشد.

او گفت: «بنابراین، این داده‌‌‌ها اطلاعات فوق‌سری و دارای اهمیت استراتژیک هستند، زیرا حامل‌‌‌های تسلیحاتی با دقت بالا باید در جهت‌‌‌های دیگر مستقر شوند، حتی در جایی که خطر درگیری بسیار بعید است.» واضح است که روسیه موشک‌‌‌های ایرانی را در این مسیرها مستقر نخواهد کرد. همچنین مشخص است که روسیه مقداری موشک برای موارد اضطراری در جهات دیگر در اختیار دارد. وی افزود: «حتی تحلیلگران روسی‌ای که جرات کرده‌اند تا تعداد موشک‌‌‌های کروز یا شبه بالستیک در خدمت را به طور علنی اعلام کنند و حجم تولید را بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ موشک در سال اندازه‌‌‌گیری کنند، اشتباه می‌کنند.» محاسبات آنها کمتر از حد واقعی است و حتی با اطلاعات رسمی که (وزیر دفاع روسیه) سرگئی شویگو در اوج جنگ در سوریه فاش کرد، مطابقت ندارد. شرکت‌ها و مجتمع‌های نظامی-صنعتی روسیه که قبلا از کمبود بودجه رنج می‌‌‌بردند، اکنون سفارش‌‌‌های زیادی دریافت می‌کنند و ظرفیت‌‌‌های آنها به آنها اجازه می‌دهد ده‌‌‌ها یا صدها موشک تولید کنند.»