بازی برد- برد مادورو با اهرم جنگ اوکراین

اعتماد نوشت: روابط ایالات‌متحده و ونزوئلا پس از سال‌ها تنش به سمت و سوی جدیدی می‌رود؛ دولت جو بایدن تحت‌تاثیر جنگ اوکراین برای کنترل قیمت انرژی و آنچه مقام‌های امریکایی «کمک به مردم ونزوئلا» می‌خوانند بخشی از تحریم‌های نفتی علیه کاراکاس را موقتا تعلیق کرده و نیکلاس مادورو رییس‌جمهور ونزوئلا می‌گوید مایل به عادی‌سازی روابط با ایالات‌متحده است.

نیکلاس مادورو، رییس‌جمهور ونزوئلا روز گذشته در گفت‌وگویی با تلویزیون دولتی این کشور اعلام کرد: «ونزوئلا آماده است، کاملا آماده است تا به سوی فرآیند عادی‌سازی روابط دیپلماتیک، کنسولی و سیاسی با دولت فعلی ایالات‌متحده و دولت‌هایی که در آینده روی کار خواهند آمد، گام بردارد.» به گزارش لوموند، مادورو افزود: «ما برای گفتگو در عالی‌ترین سطوح آماده‌ایم.»

این اظهارات از سوی نیکلاس مادورو در شرایطی مطرح شد که سه روز قبل مجلس اپوزیسیون ونزوئلا تصمیم گرفت دولت موقت خوان گوایدو، رهبر مخالفان دولت را منحل اعلام کند. گوایدو پس از انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۱۸ از سوی بسیاری از کشور‌ها به عنوان رییس‌جمهور مشروع ونزوئلا به رسمیت شناخته می‌شد و کنار رفتن او راه را برای عادی‌سازی روابط ایالات‌متحده و متحدان این کشور با کاراکاس باز می‌کند.

تنش‌ها میان واشنگتن و کاراکاس به سال ۲۰۱۸ بازمی‌گردد، زمانی که انتخابات ریاست‌جمهوری در ونزوئلا به‌رغم پیروزی نیکلاس مادورو به کابوسی برای او و دولتش بدل شد. مخالفان دولت او این پیروزی را «متقلبانه» توصیف کردند و به خیابان آمدند. خوان گوایدو رییس وقت مجلس ملی ونزوئلا و رقیب مادورو در انتخابات خود را «رییس‌جمهور موقت» معرفی کرد و با «غاصب» خواندن نیکلاس مادورو از او خواست تا از قدرت کنار برود.

در پی این تحولات، بیش از ۵۰ کشور در جهان ازجمله ایالات‌متحده خوان گوایدو را به عنوان رییس‌جمهور به رسمیت شناختند و خواستار کناره‌گیری مادورو از قدرت و برگزاری یک انتخابات جدید زیرنظر نهاد‌های بین‌المللی شدند. به‌رغم این فشار‌های بین‌المللی و همچنین اعتراضات خیابانی گسترده، ارتش ونزوئلا که بازیگری کلیدی در تحولات این کشور به شمار می‌آید به نیکلاس مادورو وفادار ماند و حامیان او نیز با حضور در خیابان جلوی سقوط دولت را گرفتند.

ایالات‌متحده با مشاهده این وضعیت و برای افزایش فشار‌ها علیه دولت مادورو تصمیم گرفت از ابزار تحریم استفاده کند. این تحریم‌ها که شخص رییس‌جمهور، حلقه نزدیکان او و شرکت‌های دولتی بزرگ به ویژه شرکت نفت ونزوئلا را هدف قرار می‌داد، آسیب‌های بسیار مخربی به اقتصاد ونزوئلا وارد کرد. همزمان با تحریم‌های خارجی، مخالفان داخلی دولت نیز انتخابات سال ۲۰۲۲ پارلمان را تحریم کردند تا دولت حزب سوسیالیست بتواند یک‌بار دیگر اکثریت قوه مقننه را دراختیار بگیرد.

خوان گوایدو رییس‌جمهور خودخوانده اعلام کرد انتخاباتی را که «نه عادلانه و نه آزاد» بوده  به رسمیت نمی‌شناسد و تا زمانی که انتخاباتی با این شرایط برگزار نشود، پارلمان قبلی باید به کار خود ادامه دهد. حالا همان پارلمان حکم به پایان کار دولت موقت خوان گوایدو از چهارم ژانویه داده و نیکلاس مادورو با دستی پرتر از گذشته می‌تواند به ترمیم سیاست خارجی و زمینه‌سازی برای برگزاری یک انتخابات آزاد و عادلانه در داخل بپردازد.

فرصت بی‌نظیر جنگ اوکراین

روابط پرتنش ایالات‌متحده و ونزوئلا زمانی تغییر جهت داد که ولادیمیر پوتین رییس‌جمهور روسیه در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ تصمیم گرفت به اوکراین حمله کند. واکنش غرب به حمله روسیه به اوکراین شامل تحریم‌ها علیه مسکو و همچنین کاهش توانایی صادرات انرژی از سوی روسیه باعث شد قیمت انرژی در جهان به صورت ناگهانی افزایش پیدا کند. بسیاری از کارشناسان معتقدند این افزایش قیمت انرژی اصلی‌ترین دلیل تغییر رویکرد دولت بایدن در قبال دولت نیکلاس مادورو بود.

هوشمندی مادورو در این زمان نیز جالب توجه است. نیکلاس مادورو که از نقش مخالفان داخلی قدرتمند خود در افزایش فشار‌های خارجی آگاه بود با جدیت بیشتری به گفتگو با این گروه‌های اپوزیسیون ادامه داد و سرانجام این گفتگو‌ها در نوامبر ۲۰۲۲ به یک نتیجه اولیه رسید.

نمایندگان دولت نیکلاس مادورو در قالب هیاتی به رهبری یورگه رودریگز رییس مجلس ملی و نمایندگان احزاب و چهره‌های مخالف دولت در ونزوئلا روز شنبه ۲۶ نوامبر پس از بن بستی یکساله در مذاکرات توافق کردند تا میلیارد‌ها دلار از منابع مالی مسدود شده دولت ونزوئلا در بیرون از مرز‌ها آزاد و به یک صندوق بشردوستانه زیرنظر سازمان ملل متحد در داخل کشور منتقل شود. به گزارش روزنامه فایننشال تایمز، این منابع مالی حدود سه میلیارد دلار تخمین زده می‌شود و زیرنظر سازمان ملل در امور مربوط به «توزیع غذا، بهداشت و توسعه زیرساخت‌ها» هزینه خواهد شد.

دولت ایالات‌متحده اعلام کرد «در واکنش به این توافق میان دولت مادورو و مخالفان» بخشی از تحریم‌های نفتی علیه ونزوئلا را تعلیق می‌کند. شواهد، اما نشان می‌دهد ماجرا به مدت‌ها قبل اندکی پس از شروع جنگ اوکراین بازمی‌گردد و توافق مادورو با مخالفان صرفا تسهیل‌کننده تغییر سیاست‌های ایالات‌متحده در قبال کاراکاس بوده است.

نگاهی به ترتیبات زمانی اتفاقات نشان می‌دهد به‌رغم گذشت مدتی طولانی از روی کار آمدن دولت بایدن در ایالات‌متحده، جدی‌ترین مذاکرات میان واشنگتن و کاراکاس در ماه مارس - پس از حمله روسیه به اوکراین- شکل گرفت و تا پیش از آن پیشرفت محسوسی در روابط دو کشور و مذاکرات دیده نمی‌شد.

روزنامه واشنگتن‌پست در ماه ژوئن گزارش داد که مقامات ارشد ایالات‌متحده امریکا در آخرین تلاش برای بازگرداندن امریکایی‌های بازداشت شده و بازسازی روابط با غول نفتی امریکای جنوبی همزمان با طولانی شدن جنگ در اوکراین، بی‌سر و صدا به کاراکاس سفر کردند. پیش از آن در ماه مارس، تعدادی از مقام‌های امریکایی با رییس مجلس ملی ونزوئلا دیدار کرده بودند که این دیدار به آزادی دو شهروند امریکایی زندانی در ونزوئلا انجامید. در آن زمان خبرگزاری آسوشیتدپرس هم نوشت ایالات‌متحده علاقه‌مند به بهره‌برداری از ثروت عظیم نفتی ونزوئلا است، زیرا جنگ در اوکراین منجر به جهش ۵۰ درصدی قیمت نفت شده است که به بدترین تورم در دهه‌های اخیر دامن می‌زند. این مساله نشان می‌دهد دولت ونزوئلا با اتخاذ یک تدبیر مناسب توانست ضمن کاستن از تنش‌های داخلی و باز کردن دوباره مسیر گفتگو و تفاهم با مخالفان دولت، از این مساله ابزاری برای کاستن از فشار‌های خارجی بسازد و گام‌هایی را برای بازگرداندن نفت ونزوئلا به بازار آغاز کند؛ اقدامی که می‌تواند بخشی از مشکلات اقتصادی ونزوئلا را حل کرده و به دولت مادورو در راستای کنترل تورم کمک کند.

اندرو فریدمن، تحلیلگر حوزه انرژی در اکسیوس می‌نویسد: «هرچند گفته می‌شود این کاهش تحریم به تحولات داخلی ونزوئلا مربوط است، اما عرضه بیشتر نفت از سوی ونزوئلا می‌تواند به کنترل قیمت انرژی کمک کند.»

متحدان دیروز، رقبای امروز

سیاست خارجی عملگرایانه ونزوئلا و کوششی برای بهره بردن از شرایط امروز جهان که شامل حرکت به سوی عادی‌سازی روابط با ایالات‌متحده -کشوری که همه تلاش خود را برای سرنگونی مادورو به کار بست - برای متحدان همیشگی کاراکاس چندان خوشایند نیست.

پاول تارازنکو، کارشناس مسائل ونزوئلا در اندیشکده کارنگی در مقاله‌ای که اواخر ماه دسامبر در این باره منتشر کرد، می‌نویسد: برای روسیه، روابط رو به بهبود ونزوئلا و ایالات‌متحده به معنای وجود خطر از دست دادن یکی از معدود کشور‌هایی در جهان است که بدون هیچ قید و شرطی از سیاست‌های روسیه حمایت می‌کرد. مادورو بار‌ها و بار‌ها غرب را به تشدید تنش‌ها در موضوع بحران اوکراین متهم کرده و گفته بود هدف کشور‌های غربی از این اقدامات «تجزیه» و نابود کردن روسیه است.

او تحریم‌های غرب علیه روسیه را دیوانگی و ولودیمیر زلنسکی رییس‌جمهور اوکراین را «نئوفاشیست» توصیف می‌کرد. در ابتدای بهار ۲۰۲۲، مادورو در تماسی با ولادیمیر پوتین رییس‌جمهور روسیه با او درخصوص «مقابله با کارزار دروغ پراکنی و گسترش اطلاعات نادرست غرب» به گفتگو پرداخت. در فصل تابستان دلسی رودریگز، معاون رییس‌جمهور ونزوئلا در مجمع اقتصادی سن پترزبورگ از «افق‌های جدیدی» که تحریم روسیه برای گسترش روابط دو کشور باز می‌کرد، سخن گفت.

تارازنکو تاکید دارد درحالی که اپوزیسیون در موقعیت به چالش کشیدن جدی مادورو نیست و او این شانس را دارد که در ۲۰۲۴ در یک انتخابات نسبتا آزاد برنده شود، غرب همچنان به انرژی ونزوئلا نیازمند است: «در چنین شرایطی مادورو می‌کوشد با صحبت‌هایش در مورد هژمونی رو به زوال غرب و ظهور جهان چند قطبی مسکو را خشنود نگه دارد، اما همزمان برای احیای روابط اقتصادی با ایالات‌متحده تلاش می‌کند. در این وضعیت کرملین بدون هیچ اهرمی برای فشار آوردن به ونزوئلا و متوقف کردن روند احیای روابط اقتصادی این کشور با ایالات‌متحده، چاره‌ای جز این ندارد که در حاشیه بایستد و در حالی که بر آمادگی خود درخصوص «تسهیل فضای گفتگو میان نیرو‌های سیاسی در ونزوئلا» تاکید می‌کند، نظاره‌گر شرایط باشد.»