«شرایط آرمانی دریاچه ارومیه دیگر قابل برگشت نیست»

رئیس انجمن آبزی‌پروری ایران با اشاره به لزوم کوچک کردن دریاچه ارومیه گفت: باید بپذیریم که هرگز نمی‌توان دریاچه‌ای به عظمت و عمق قبلی را داشت و باید تلاش کنیم که دریاچه کوچکتر، اما باکیفیت‌تری داشته باشیم.

به گزارش تسنیم، دریاچه ارومیه روز‌های خوبی را سپری نمی‌کند و درحال حاضر ۹۵ درصد مساحت آن خشک شده است. خشکی دریاچه ارومیه با وجود مبالغ گزافی که در قالب ستاد احیای دریاچه ارومیه هزینه شد، مورد بحث کارشناسان و مطالبه‌گری مردم قرار گرفته است.

کارشناسان محیط زیست هشدار می‌دهند که خشکی دریاچه علاوه بر نابودی حیات وحش غنی این حوضه آبریز، خطر مهاجرت اقلیمی، طوفان‌های نمکی و ...، را نیز ایجاد می‌کند.

شامگاه سه‌شنبه برنامه تلویزیونی «طبیعت ۳۶۰ درجه» که با حضور سعید شهند؛ مدیرکل محیط زیست آذربایجان غربی، بهداد چهره‌نگار؛ مسئول سابق ستاد احیای دریاچه ارومیه، ناصر آق؛ رئیس انجمن آبزی‌پروری ایران و جعفر وحدت، سرپرست بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی آذربایجان غربی به روی آنتن شبکه دو سیما رفت، به واکاوی احیای دریاچه ارومیه و عملکرد ستاد احیا پرداخت. نکته قابل توجه در این برنامه، عدم حضور نماینده‌ای از وزارت نیرو، مسئولین جدید ستاد احیا و نمایندگان مجلس که طرح تحقیق و تفحص از عملکرد ستاد احیا را تصویب کرده بودند، علی‌رغم دعوت رسمی از آن‌ها بود.

در ابتدای این برنامه بهداد چهره‌نگار؛ مسئول سابق ستاد احیای دریاچه ارومیه اظهار کرد: احیای دریاچه ارومیه موضوعی پیچیده و چندوجهی است؛ از نظر من برای بررسی چرایی احیا نشدن دریاچه ارومیه باید نگاه بلند مدت‌تری داشته باشیم به این معنا که چه زمانی دریاچه شروع به خشک شدن کرد. ما در ستاد احیا تا حدودی به اهدافی که برای خود تعیین کرده بودیم رسیدیم، اما این اهداف به طور کامل محقق نشد.

وی ادامه داد: ما در ۳۰ تا ۴۰ سال گذشته اراضی آبی حوضه آبریز دریاچه ارومیه را ۲۰۰ هزار هکتار افزایش دادیم. در کنار این افزایش سطح زیرکشت، نوع الگوی کشت نیز تغییر کرد؛ اگر در گذشته عمدتاً کشت انگور را در باغات این حوضه آبریز داشتیم الان بیشتر کشت سیب و چغندر را داریم که آب‌بری بالایی دارند. این ۲ مورد در کنار هم باعث شدند تا در گذر زمان میزانی آبی که به دریاچه می‌رسد کم شود و شرایط فعلی دریاچه رقم بخرد.

این مسئول با بیان اینکه ما همیشه تأکید داشتیم که آبی که قرار است از پشت سد‌ها برای دریاچه ارومیه رهاسازی شود باید به دریاچه برسد، گفت: زمان رهاسازی و حجم رهاسازی بسیار مهم است و در یک دوره‌ای که این رهاسازی در بهمن ماه و اسفند ماه که ما کشاورزی را در حوضه آبریز دریاچه نداشتیم، انجام شد، شاهد افزایش تراز آب دریاچه بودیم، اما پس از دوره‌ای این رهاسازی به موقع انجام نشد.

چهره‌نگار با بیان اینکه شرایط آرمانی دریاچه ارومیه، تراز ۱۲۷۸ و ۳۰ میلیارد مترمکعب آب دیگر قابل برگشت نیست، گفت: بر اساس مطالعات تراز آب دریاچه باید حدود ۱۲۷۴ باشد که در این تراز ما حدود ۱۴ میلیارد مترمکعب آب لازم داریم و تمام برنامه‌ریزی‌ها برای رسیدن به این هدف‌گذاری است.

وی تصریح کرد: حق‌آبه مورد نیاز دریاچه ۳.۴ میلیارد است که باید از قسمت‌های مختلف تعیین شود، ۶۲۳ میلیون از این مقدار باید از طریق انتقال از زاب مهیا شود، از محل رودخانه‌های طبیعی ۱.۴ میلیارد در سال باید تأمین شود که ما توقع داریم انجام شود. یک میلیارد مکعب هم باید از محل صرفه‌جویی در مصرف آب کشاورزی تأمین شود که در این زمینه پایلوت‌های موفقی انجام شده که می‌تواند با مصرف آب کمتر درآمد بیشتری نیز ایجاد کند.

مسئول سابق ستاد احیا ادامه داد: اینکه تا چه اندازه بتوانیم این پایلوت‌ها را گسترش دهیم نیازمند زمان است. ما تخصیص آب کشاورزی از محل سد‌ها را ۴۰ درصد کاهش دادیم که اتفاق خوبی بود. کاهش مصرف آب انجام شده، اما سطح زیرکشت همچنان افزایش پیدا می‌کند و این مشکل ماست.

چهره‌نگار گفت: وزارت نیرو حق‌آبه دریاچه را همیشه از محل سد‌ها پرداخت می‌کند، اما مشکلی که ما داریم، این است که در مسیر رسیدن به دریاچه آب دزدیده می‌شود و مقدار آبی که به دریاچه می‌رسد، بسیار کمتر از آب رهاسازی شده است. ما باید آب را به موقع به دریاچه برسانیم و اگر این کار را نکنیم امیدی به احیای دریاچه نیست.

در ادامه برنامه سعید شهند؛ مدیرکل محیط زیست آذربایجان غربی با اشاره به پیگیری ساخت ۲ سد نازلو و لیلان‌چای در حوضه آبریز دریاچه ارومیه اظهار کرد: بر اساس مصوبات ستاد احیای دریاچه ارومیه هرگونه سدسازی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه ممنوع است و ساخت ۲ سد مذکور نیز متوقف شده وهیچ برنامه‌ای برای ادامه کار آن‌ها وجود ندارد.

وی تأکید کرد: ما هیچ فشاری از هیچ نهادی را اگر در مخالفت با روند احیای دریاچه باشد قبول نمی‌کنیم و کار خود را انجام می‌دهیم. زمانی که رئیس جمهور محترم تأکید کردند که هر توسعه‌ای فرع بر محیط زیست است، جایگاه حفاظت از محیط زیست برای همه مسئولان و همه دستگاه‌ها مشخص شد و سازمان محیط زیست نیز بنابر وظیفه ملی خود با برنامه‌هایی که در راستای احیای دریاچه نباشد مقابله می‌کند.

نماینده سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه ذخیره‌گاه زیست‌کره ارومیه هنوز وجود دارد، گفت: تکلیف سازمان درخصوص تنوع زیستی و حفاظت از حیات وحش است. به دنبال زحمات محیط‌بانان، آب‌انبار‌های متعددی در جزایر دریاچه ارومیه که حیات وحش را در خود جای داده‌اند، تأسیس شده و پروژه‌های متعددی را انجام دادیم برای اینکه نیاز آبی حیات وحش تأمین شده و درخصوص حیات وحش ساکن این جزایر هیچ مشکلی نداریم.

شهند درخصوص اراضی تحت مدیریت سازمان در قالب پارک ملی دریاچه ارومیه، تصریح کرد: حتی یک سانتی‌متر از این اراضی را اجازه ندادیم تغییرکاربری دهد و حفاظت از این زمین‌ها را علیرغم خشک شدن ادامه می‌دهیم.

وی بیان کرد: در سال آبی گذشته یک میلیارد و ۱۰ میلیون مترمکعب آب وارد دریاچه ارومیه شده که این مقدار یک سوم نیاز آبی دریاچه ارومیه بوده است. در همین حال ۲ میلیارد و ۶۰ میلیون مترمکعب تبخیر آبی داشته‌ایم. در حال حاضر پشت سد‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه کمتر از یک میلیارد مترمکعب آب وجود دارد و اگر تمام این آب نیز رهاسازی شود، کفاف دریاچه را نمی‌دهد.

مدیرکل محیط زیست آذربایجان غربی تأکید کرد: آب که از سد‌ها برای دریاچه رهاسازی می‌شود باید در مدخل دریاچه به آن برسد. در همین جهت منطقه‌ای که قرار است انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه انجام شود را منطقه حفاظت شده اعلام کردیم تا از برداشت غیرمجاز حق‌آبه دریاچه جلوگیری کنیم.

شهند اظهار کرد: برنامه‌های ستاد احیا در ۲ بخش مهم آب و کشاورزی تعریف شده است. از نظر من کلید نجات دریاچه در دست وزارت جهاد کشاورزی است و باید الگوی کشت و الگوی مصرف آب کشاورزی اصلاح شود. در ۵ سال گذشته حدود ۴۸ هزار هکتار اراضی زیرکشت در حوضه آبریز ارومیه اضافه شده و هر هکتار زمین کشاورزی سالانه به ۹ هزار مترمکعب آب نیاز دارد. بیش از ۴ میلیارد مترمکعب آب در این ۵ سال صرف افزایش کشاورزی در این حوضه آبریز شده است.

در ادامه برنامه ناصر آق؛ رئیس انجمن آبزی‌پروری ایران در رابطه با انتقال آب به دریاچه ارومیه اظهار کرد: سال ۱۳۹۲ کنفرانسی در راستای بررسی طرح‌های احیای دریاچه برگزار شد و متخصصین از کشور‌های مختلف در این کنفرانس حضور پیدا کردند. در این کنفرانس یکی از مسائلی که مطرح شد موضوع انتقال آب حوضه به حوضه بود که کلیه حاضرین در این کنفرانس با این طرح مخالفت کردند.

وی ادامه داد: با این وجود با انتقال آب از زاب به این دلیل که در فاصله نزدیکی از دریاچه ارومیه بود، به این شرط که هزینه‌بر نباشد، موافقت شد. متأسفانه هنوز این انتقال آب انجام نشده و به نتیجه نرسیده است.

رئیس انجمن آبزی‌پروری ایران در رابطه با احیای جمعیت حیات وحش و اکوسیستم دریاچه در صورت افزایش تراز آب ارومیه گفت: ستاد احیای دریاچه ارومیه اعلام کرد که هدف ستاد احیای اکولوژیک دریاچه ارومیه است و مبنای این هدف را هم گیاه آرتمیا که متعادل کننده اکوسیستم دریاچه ارومیه است، قرار داد. ما در این محدوده ۲ اکوسیستم مهم آبی دریاچه و اکوسیستم جزایر آن را داریم به همین خاطر اگر آبی قرار باشد وارد شود، باید به منظور احیای اکوسیستم دریاچه باید.

آق بیان کرد: ورود آب به دریاچه باید به نحوی باشد که تبخیر کاهش پیدا کند؛ به همین دلیل ما کوچک کردن خط دریاچه را پیشنهاد کردیم و گفتیم که دریاچه باید از سمت غرب کوچک شده و به صورت فازبندی احیا شود. باید بپذیریم که هرگز نمی‌توان دریاچه‌ای به عظمت و عمق قبلی را داشت و باید تلاش کنیم که دریاچه کوچکتر، اما باکیفیت‌تری داشته باشیم.

در بخش پایانی برنامه، جعفر وحدت، سرپرست بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی آذربایجان غربی اظهار کرد: الگوی کشت کشوری حدود ۱۵ روز پیش رونمایی و ابلاغ شد و باید آن را برای سال زراعی ۱۴۰۲ ـ ۱۴۰۱ در دستور کار قرار دهیم. به دلیل کم‌آبی کاشت گندم و جو در حوضه آبریز ارومیه حذف شده است. کشت چغندر نیز زیر ۱۵ هزار هکتار بوده و کشت آن به قسمتی از شمال استان که از آب‌های برون مرزی استفاده می‌کند، منتقل شده است.