باقری لنکرانی: ۱۴میلیون بمب ساعتی در کشور داریم

کامران باقری لنکرانی، پزشک و سیاستمدار و عضو هیئت مؤسس و هیئت امنای بنیاد فرهیختگان ایران که در دولت نهم وزیر بهداشت بود گفتگویی درباره دستاورد‌های دولت در حوزه واکسیناسیون داشته است.

در ادامه گزیده‌هایی از گفتگوی او با ایرنا را می‌خوانید:

علت اینکه دولت آقای روحانی به سمت واردات انبوه واکسن نرفت، چه بود؟ برخی اذعان داشتند تامین واکسن به موضوع FATF یا برجام برمی‌گردد و به دنبال سیاسی کاری بودند. تحلیل شما با توجه به اینکه در مسند وزارت بهداشت بودید و تجربه‌های این چنینی در زمینه تامین دارو داشتید، چیست؟

نکته‌ای که اکنون می‌توانیم به آن افتخار کنیم این است که ما شاهد هماهنگی بسیار خوب بین بخشی با مدیریت عالی ریاست محترم جمهوری بودیم که این به هم‌افزایی ما کمک کرد، وجود ناهماهنگی، چند صدایی و راهبرد‌های مختلف در هر موضوعی باعث می‌شود که تلاش‌ها به ثمر ننشیند و هیچ فردی هم دوست نداشت چنین صحنه‌ای را ملاحظه کند که ۷۰۰ نفر در روز فوت کنند، آن هم مرگی که تا حدود زیادی می‌توانستیم از آن پیشگیری کنیم.

بخش مهمی از این اتفاق ناشی از ناهماهنگی‌ها و فقدان راهبرد کلان در این موضوع و نگاه‌های مقطعی به حل مشکل بود، البته گاهی مواقع نیز ساده‌انگاری می‌شد.

یعنی ما این تلخی را داشتیم که گاهی مواقع با اطلاعات غلطی که داده می‌شد مسئولی در کشور می‌گفت ما از شنبه مسئله کرونا را در کشور نخواهیم داشت! در حالی که همه بُردار‌های اپیدمیلوژیک به ما می‌گفت به زودی با موج سنگین روبرو می‌شویم لذا این اخبار غلط ناشی از کارشناسی غلط، ناهماهنگی در اطلاع‌رسانی و به هنگام نبودن اطلاع‌رسانی بود که باعث تصمیمات غلط می‌شد.

در حال حاضر این نگرانی را داریم که اگر پس از این موفقیتی که حاصل زحمات بخش‌های مختلف وزارت بهداشت و کادر درمان و مجموعه نهاد‌هایی که با مدیریت رئیس جمهور کار را پیش بردند، بوده است، دوباره دچار ساده اندیشی شویم و فکر کنیم کرونا تمام شده و خیال‌مان راحت باشد، ممکن است سریع به ضد خود تبدیل شود چراکه ما با یک ویروس هوشمند روبرو هستیم که باید دائم رصد شود.

توفیقاتی که اکنون این دولت در این عرصه کسب کرده قابل مقایسه با گذشته نیست، در گذشته هم می‌شد که گاهی مواقع کنترل کرونا رخ می‌داد که البته آن زمان کنترل کرونا به دلیل سیر ویروس بود؛ یعنی ابتدا ویروس نسل اول و نوع آلفا آمد، سپس نوع بتا آمد و نکته اینجا بود که در این فاصله‌ها ویروس فروکش می‌کرد، در آن مقطع احساس می‌کردند این اتفاق به خاطر اقدامات خودشان است و خوشحال می‌شدند و این خوشحالی را منتقل هم می‌کردند که باعث می‌شد در برابر اقداماتی که انجام شده بود، نوعی سهل‌انگاری رخ دهد و سپس موج بعدی می‌آمد تا اینکه ما در دوره جدید از آن حالت منفعلانه خارج شدیم و اتفاق بزرگی در کشور رخ داد و آن هم این بود که حجم وسیعی از واکسیناسیون در بازه زمانی کوتاهی رخ داد.

گسترش واکسیناسیون و همراهی مردم سبب شد همه این مسائل دست به دست هم بدهد و اکنون به این افتخار برسیم، اما اگر بخواهیم این افتخار را حفظ کنیم باید رصد و مراقبت‌های خود را کماکان ادامه دهیم تا این دستاورد را از دست ندهیم؛ لذا نه باید ساده انگاری کنیم و نه ترس بیخودی داشته باشیم.

برخی جریانات رادیکال به دنبال القای این مضوع هستند که ۹۵ درصد واردات واکسن در دولت دوازدهم انجام شده بود؛ بر اساس اطلاعاتی که شما دارید چقدر این مسئله صحت دارد؟

ما که ندیدیم. بالاخره نمی‌گوییم تلاش نکردند، ولی حجم واکسیناسیونی که تا آخرین روز‌های دولت دوازدهم انجام شد نهایتاً به ۱۰ میلیون نفر هم نرسید، اما در دولت سیزدهم توانستیم در زمان کوتاهی به حدود ۱۰۰ میلیون دوز و اکنون به ۱۴۰ میلیون دوز رسیدیم. البته الان در مقطعی هستیم که واکسن نزده‌ها یک کانون بحران بالقوه برای کشور هستند و طبق آماری که شنیده‌ام حدود ۱۴ میلیون نفر در کشور واکسن نزده هستند.

این تعداد برای جمعیت کشور خطر بالقوه‌ای ایجاد می‌کند که اگر خدای ناکرده با موج دیگری روبرو شویم کسانی که واکسن گرفته‌اند یک وضعیت مناسب‌تری دارند، اما این افراد می‌توانند کانون انتقال و گسترش بیماری برای خود و دیگران باشند.

در واکسیناسیون کرونا اینطور نیست که ما اثر ماندگاری با یک دوز داشته باشیم و طبق اطلاعات علمی ماندگاری اثر واکسن حدود ۲۸۰ روز است. یعنی تا ۲۸۰ روز جلوی بستری شدن و مرگ را تا حد زیادی می‌گیرد، اما هر چه فاصله دورتر شود این اثرگذاری کمتر می‌شود؛ بنابراین باید با توجه به روند بیماری اتفاقاتی که در کشور‌های همسایه ما می‌افتد هم رصد شود.

دنیا مثل سابق نیست و رفت و آمد‌ها بسیار زیاد است و ما با خیلی از کشور‌های همسایه مراوده داریم، گزارشاتی که در برخی کشور‌های همسایه وجود دارد نشان می‌دهد تعداد بیماران رو به افزایش است و باید آن‌ها را رصد کنیم و متناسب با آن، برنامه‌ها را به روزرسانی کنیم.

اینکه بیان کردید ۲۸۰ روز یعنی مردم باید دوز چهارم را تزریق کنند؟

من در مقامی نیستم که در زمینه سیاست واکسیناسیون کشور اطلاعات نهایی را بیان کنم، ولی اطلاعاتی که ما داریم این است که ستاد کرونای کشور این موضوع را دنبال می‌کند، حداقل برای کسانی که اگر بیمار شوند پرخطر خواهند بود و باید بعد از ۶ ماه این تکرار دوز را داشته باشند. درواقع دوز چهارم را برای تعدادی از گروه‌های در معرض خطر توصیه می‌کنند که با توجه به مستندات علمی توصیه درستی است.

درباره زمان آن هم باید طبق پروتکلی پیش بروند که در کشور اعمال می‌شود، آنچه قطعی و معلوم است اینکه بعد از ۲۸۰ روز ایمنی در خور توجهی باقی نمی‌ماند البته بهترین حالت کسانی هستند که واکسن زده‌اند و قبل از آن کرونا گرفته‌اند یا بعد از آن مواجه با کرونا پیدا کردند، این مجموعه ایمنی را بالاتر می‌برد و ماندگاری ایمنی در گروهی که واکسن زده‌اند و بعد کرونای خفیف گرفته‌اند بیشتر است.

به ۱۴ میلیون فرد واکسن نزده‌ای اشاره کردید که مثل بمب ساعتی هستند، دولت برای اینکه دستاوردی که در حوزه درمان داشته را حفظ کند باید با این افراد چطور برخورد کند؟

ما احتیاج داریم که این افراد را قانع کنیم، ضمن اینکه دولت باید نسبت به حفاظت از جان همه شهروندان اقدام کند و برای مکان‌های خاص مقررات ویژه بگذارد و روی آن نظارت داشته باشد، از سوی دیگر باید درباره بحث افزایش سواد سلامت و قانع کردن افراد بیشتر کار کنیم چراکه در همه جای دنیا کم و بیش با موضوع واکسن هراسی روبرو بودند و درصد این امر در کشور‌های مختلف متفاوت بود؛ حتی در کشور‌هایی که ادعای توسعه دارند هم این وضعیت وجود داشت.

حتی برخی کشور‌ها تا حدود بیش از ۴۰ درصد افراد واکسن نزده‌اند یا واکسن ناقص زده‌اند لذا این موضوعی فراگیر در دنیاست، اما در ایران با توجه به پشتوانه مرجعیت دینی یعنی شخص رهبر معظم انقلاب که خودشان سه دوز واکسن هم زدند، سرمایه مهمی برای ماست و باید از این سرمایه‌ها استفاده کنیم در حالی که برخی از افراد با بهانه‌های به ظاهر دینی یا به ظاهر علمی واکسن هراسی را ترویج کردند و ما باید بتوانیم همه این افراد را قانع کنیم و نشان دهیم اگر واکسن نزنیم چه اتفاقی می‌افتد. مثلاً آمار‌های آمریکا نشان می‌دهد ایالت‌هایی که میزان پوشش واکسیناسیون کمتر از ۶۵ درصد بوده خیلی آسیب‌پذیر بودند و با اینکه سویه اومیکرون نسبتاً ملایم‌تر بود، اما آن‌ها مرگ و میر‌های سنگینی را تجربه کردند.

موضوع بعدی بحث صیانت از حقوق بیماران است، به طور مشخص سوال این است با توجه به اینکه شما در مقطعی مسئولیت وزارت بهداشت را برعهده داشتید، بفرمایید آیا کسی که در بیمارستان دچار عارضه دیگری غیر از بیماری خود شود، آیا آن بیمار خود باید روند درمان و تهیه دارو را عهده دار شود یا بیمارستان باید این کار را انجام دهد؟

تقریباً آمار‌های دنیا اینطور می‌گوید کسانی که در بیمارستان بستری می‌شوند حدود ۱۵-۱۰ درصد آن‌ها دچار عوارض ناشی از بستری شدن در بیمارستان می‌شوند. برخی از این عوارض مربوط به دارو‌هایی است که تجویز می‌کنیم و برخی مربوط به ماهیت کاری است که انجام می‌دهیم.

مثلاً من اندوسکوپی می‌کنم و می‌خواهم یک پُلیپ را بردارم، لذا حتما از قبل به بیمار می‌گویم یک درصد احتمال دارد وقتی این را انجام می‌دهم، پارگی رخ دهد، بالاخره من نهایت دقت را می‌کنم، ولی این احتمال وجود دارد خونریزی کند؛ بنابراین عوارض درمان یک امر شناخته شده است. آنچه مهم است اینکه در مقابل این عوارض درمان سعی کنیم هر چه می‌توانیم پیشگیری کنیم. راهنما‌های درمان کمک برای پیشگیری است یا دقت کنیم برخی از کار‌ها را در شرایط خاص انجام دهیم و یا این کار را با تجهیزات خاص انجام دهیم.

این نکته‌ای که شما بیان کردید که چه کسی مسئول این عارضه است؟ باید گفت قاعدتاً نظام سلامت باید این مسئولیت را برعهده داشته باشد. ولی در مقطعی مثلاً داروی ضدقارچ در پائیز و زمستان سال ۹۹، در دسترس نبود و دچار مشکل بودیم و در کشور خیلی از این دارو‌ها را نداشتیم و ما به هر دری می‌زدیم و به در بسته می‌خوردیم؛ بنابراین نظام سلامت باید این مسائل را پیش‌بینی‌ها کند و آمادگی داشته باشد؛ بنابراین اینکه به موقع رصد و ذخیره‌سازی مناسب انجام شود، به نظام برنامه‌ریزی ما بازمی‌گردد و برخی نیز به مشکلاتی که داریم؛ اگرچه در ظاهر آمریکا اعلام کرده من در دسترسی ایران به دارو و تجهیزات پزشکی ممنوعیت ایجاد نکردم، ولی عملاً ممنوعیت ایجاد کرده است چراکه ما در دسترسی به داروها، روان بودن گذشته را به هیچ وجه نداریم.

سازوکار آن سخت شده است.

بله؛ اکنون اگر بخواهیم دارویی وارد کنیم با مشکلات زیادی مواجه هستیم. اینکه بانکی جرات کند پول ما را قبول کند و شرکت مورد نظر ریسک کند و نترسد از اینکه توسط امریکا تحریم شود، خودش یک داستان است. مثلاً حجم مبادله با ما در مقایسه با حجم مبادله با امریکا خیلی کمتر است و اگر اینکار را انجام دهند، جریمه هم می‌شوند.

بنابراین همه این مسائل در دسترسی به دارو مشکل ایجاد کرده است. در این مقاطع همانطور که دکتر مرندی، رئیس محترم فرهنگستان نامه‌ای به سازمان ملل در این زمینه نوشتند، ما با یک جنایت جنگی هم در عدم دسترسی یا دسترسی دیرهنگام به برخی دارو‌ها و تجهیزات پزشکی رو به رو بودیم. البته ما هم وظیفه داشتیم وقتی می‌بینیم چنین خطری رخ می‌دهد، آن را رصد کنیم و ذخیره را افزایش دهیم.