سیل و خشکسالی، دو روی سکه تغییرات اقلیمی

تغییرات اقلیمی و خشکسالی در سال‌های اخیر دنیا را درگیر کرده است و منطقه خاورمیانه و کشور ایران نیز از این قاعده مستثنی نیستند و حتی این مناطق بیش از مناطق دیگر تحت تاثیر این پدیده‌ها قرار گرفته‌اند. به گفته یک کارشناس آب، تغییرات اقلیمی و به سبب آن خشکسالی باعث شده تا بارش‌های متوسط تبدیل به بارش‌های بیش از حد یا کمتر از حد عادی شوند و به‌طور متناوب سیل‌های بزرگی ایجاد کنند.

محسن موسوی خوانساری در گفتگو با ایسنا با اشاره به ارتباط خشکسالی و بروز سیل‌های متعدد در سال‌های اخیر خاطرنشان کرد: در سال‌های اخیر حجم و تعداد سیل‌ها در ایران افزایش یافته که این موضوع ناشی از پدیده تغییر اقلیم است. تغییرات اقلیمی اثرات گوناگونی داشته است. تغییر اقلیم باعث تغییر رفتار بارش می‌شود یعنی بارش‌های متوسط تبدیل به بارش‌هایی با مدت کم یا بارش‌هایی با مدت زیاد می‌شوند. این اتفاق سبب می‌شود تا بارش از حالت تعادل خارج شود.

سیل مشکلات زیست محیطی بر اثر فعالیت‌های انسانی و تغییرات اقلیمی

وی با اشاره به سابقه خشکسالی طی سال‌های اخیر در ایران گفت: با نگاهی به وضعیت بارش در سال‌های گذشته می‌بینیم که در سال ۹۷ کشور درگیر خشکسالی بود، در سال ۹۸ سیل مهیبی را تجربه کردیم و در سال‌های ۹۹ و ۱۴۰۰ نیز خشکسالی گریبانگیر ما بوده است. وضعیت بارش در سال ۱۴۰۱ تاکنون مطلوب نبوده و میزان بارش نسبت به متوسط آن در سال قبل ۲۵ درصد کاهش یافته است. با نگاهی به این الگو می‌توان انتظار داشت تا در سال‌های آتی بارش‌های شدیدی داشته باشیم که منجر به سیل خواهند شد.

موسوی با اشاره به تاثیر فعالیت‌های انسانی بر تشدید چالش‌هایی نظیر سیل و خشکسالی اضافه کرد: فعالیت‌های انسانی نیز در سال‌های اخیر سبب شده‌اند تا بسیاری از جنگل‌ها و مراتع ازبین بروند و به اصطلاح زمین لخت شود. این عامل در کنار تغییر اقلیم که در کل جهان به علت افزایش دمای جهانی رخ داده، سبب شده تا میزان خشکسالی و حجم و تعداد سیلاب‌ها به‌ویژه در ایران و خاورمیانه بیشتر شود.

وی افزود: جمعیت جهان در حال افزایش و منابع موجود محدود است همچنین توسعه ناپایدار هم در ایران و هم در کشور‌های دیگر در حال اتفاق افتادن است. مقابله با این چالش‌ها اول از همه به خود انسان‌ها و دولت‌ها بستگی دارد. سرانه آب کشور‌ها در حال کاهش است و ما باید تلاش کنیم تا خود را با این چالش وفق دهیم. لازم است ما رفتار خود را با رفتار سیل هماهنگ کنیم و تابع آن باشیم. سیل نمی‌تواند تابع ما باشد.

برای غرق نشدن در سیل مشکلات آب چه کنیم؟

این کارشناس آب درباره تجربه‌های موجود برای مقابله با این معضل گفت: حریم، بستر و حواشی رودخانه‌ها باید از گزند انسان مصون بمانند همچنین در صورت وقوع سیل باید مدیریت آن به درستی اتفاق بیفتد. سیلی که سال ۹۸ در خوزستان اتفاق افتاد، نمونه خوبی برای کسب تجربه است. در کارون ما توانستیم با داشتن سد‌های متعدد، این سیل را مدیریت کنیم و از حجم آب آن که در دریاچه سد‌ها ذخیره شد برای مصارف سال‌های ۹۹ و ۱۴۰۰ بهره ببریم. متاسفانه این اتفاق در رودخانه کرخه اتفاق نیفتاد و مدیریت نامناسب این پدیده باعث ایجاد خسارت شد.

موسوی ضمن اشاره به اقدامات مورد نیاز برای کنترل و مدیریت آب شهری در شرایط خشکسالی گفت: ما باید از سیل درس بگیریم و از آب سیل برای مصارف سال‌های بعدی خود استفاده کنیم. در کنار این راه حل، لازم است مصارف آب در سطح شهر‌ها نیز مدیریت شوند. تهران هم اکنون دچار خشکسالی و از نظر آبی به‌شدت در مضیقه است، اما آبیاری‌ها در سطح شهر کاهش نداشته‌اند. شهرداری تهران می‌توانست با منتقل کردن آبیاری روزانه به شیفت شب مصرف ۳۵۰ میلیونی آب را به نصف کاهش دهد، اما نه تنها این اقدام صورت نمی‌گیرد بلکه این آبیاری بی‌رویه تبدیل به یک الگو برای دیگر شهر‌ها و شهروندان شده است.