ریزگرد‌ها از کجا می‌آیند؟

استاد تمام گروه مهندسی آب دانشگاه رازی کرمانشاه منشا اصلی ریزگرد‌های ورودی به کشور را ایجاد پروژه‌های آبی در کشور ترکیه و در نتیجه خشک شدن اراضی کشور‌های عراق و سوریه عنوان کرد.

به گزارش ایسنا، پروفسور هوشنگ قمرنیا در تعریف ریزگرد‌ها و چگونگی به وجود آمدن آنها، اظهار کرد: به زبان ساده، ذرات بسیار ریز خاک را ریز گرد می‌گویند؛ بیشتر ریز گرد‌ها از رس و سیلت و در صورت شدت مقداری نیز شن به همراه دارند.

قمرنیا اضافه کرد: پدیده ریزگرد‌ها در اثر فرسایش خاک و در نتیجه تشدید باد در هر منطقه‌ای ممکن است ایجاد شود و به‌دلیل وزن کم ذرات امکان معلق بودن و حرکت آن‌ها در مسافت‌های طولانی بسیار زیاد است.

استاد تمام گروه مهندسی آب دانشگاه رازی کرمانشاه در پاسخ به اینکه منشا ریزگرد‌های وارد شده به کشورمان از کجاست، گفت: مطالعات انجام شده نشانگر آن هستند که منشا ریزگرد‌های کشور بیشتر خارجی و قدری نیز داخلی هستند. بطور کلی مسیر‌های ورودی خارجی ریزگرد‌ها به کشور ما از شمال غرب و جنوب شرق نشات می‌گیرند.

قمرنیا با بیان اینکه این ریزگرد‌ها منشا اصلی شان کشور‌های عراق و سوریه هستند، گفت: عامل اصلی این ریزگرد‌ها نیز کنترل آب رودخانه‌های دجله و فرات توسط کشور ترکیه تحت پروژه‌ای به نام گاپ است. این پروژه بر روی رودخانه‌های دجله و فرات توسط کشور ترکیه به اجرا در آمده که شامل ۲۲ سد (۱۴ سد بر روی فرات و ۸ سد نیز بر روی دجله) و ۱۹ نیروگاه برق آبی است.

وی با بیان اینکه هدف از اجرای این پروژه تامین آب کشاورزی ۷.۱ میلیون هکتار از اراضی ترکیه و تولید ۵۵ میلیارد کیلو وات ساعت برق است، افزود: با اجرای کامل این پروژه، ترکیه قادر به ذخیره حجم آبی در حدود ۵۰ میلیارد متر مکعب شده است.

قمرنیا ادامه داد: با اجرای این پروژه سوریه و عراق به ترتیب ۴۰ و ۸۵ درصد از حق‌آبه خود را از رودخانه فرات از دست داده‌اند و اراضی تحت پوشش آن‌ها لم یزرع و بیابانی شده است.

قمرنیا با بیان اینکه سد‌های بزرگ ساخته شده توسط ترکیه بر روی رودخانه فرات مثل سد "کبان" در حال حاضر با تولید نزدیک به شش میلیارد کیلووات انرژی الکتریکی، مصرف روزانه بیش از ۷.۱ میلیون نفر را تامین می‌کند، افزود: همچنین سد آتاتورک به‌عنوان یکی از مهمترین سد‌ها از نظر تولید انرژی و منابع آبی با ارتفاع دیواره ۱۶۹ متر و مساحت دریاچه ۸۱۷ کیلومتر مربع، نزدیک به ۴۹ میلیارد متر مکعب حجم ذخیره آب دارد.

قمرنیا یادآور شد: علاوه بر سد بزرگ آتاتورک، سد‌های دیگری نظیر بیرجیک، کاراکامیش و کاراکایا نیز توسط ترکیه بر روی رودخانه فرات احداث شده که همگی به کاهش حجم آب ورودی به پایین‌دست رودخانه فرات کمک کرده و عامل اصلی خشکی اراضی کشور‌های سوریه و عراق و در نهایت منشا ریزگرد‌های ورودی به کشور ما شده اند.

عضو هیات علمی دانشگاه رازی کرمانشاه سپس با بیان اینکه از دیگر سد‌های بسیار بزرگ ساخته شده توسط کشور ترکیه بر روی رودخانه دجله می‌توان سد ایلیسو ماردین را نام برد، گفت: این سد دارای حجمی معادل ۱۰ میلیارد متر مکعب است که مانع ازورود ۵۶ درصد آب رودخانه دجله به کشور عراق شده است. همین سد باعث نابودی و خشکی بیش از ۷۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی و باتلاق‌های عراق و منشا ریزگرد‌های سرازیرشده به کشور ایران شده است.

وی تصریح کرد: علاوه بر سد ایلیسو، در قالب طرح گاپ سد‌های دیگری نظیر سد‌های کرالکیز و دویجسید روی رودخانه دجله ساخته شده که همگی باعث کمبود شدید آب رودخانه دجله به طرف کشور عراق و نهایتا منشا ریزگرد به طرف کشور ما شده اند.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: عدم رعایت حق‌آبه‌های مسلم کشور‌های سوریه، عراق و در نهایت ایران توسط کشور ترکیه نه تنها باعث خشکی اراضی و نابودی کشاورزی در هر دو کشور پایین‌دست شده؛ بلکه به تبع آن موجب فرسایش خاک، تولید گرد و غبار، ایجاد کانون‌های تولید ریزگرد و هدایت آن‌ها به طرف کشور ما شده است. از همه این موارد وخیم‌تر خشک‌شدن تالاب‌های هورالعظیم، هورالحمر و هورالمرکزی است که موجب بروز فاجعه زیست‌محیطی عظیمی در این نواحی شده است.

وی با بیان اینکه سد‌های ساخته شده از سوی کشور ترکیه بر روی رودخانه‌های دجله و فرات در نهایت سلامتی ساکنان تالاب هورالعظیم (حدود یک سوم از آن در کشور ما واقع شده) را به خطر جدی انداخته، گفت: همچنین به‌دلیل مشکلات زیست‌محیطی ایجاد شده و تغییر اکوسیستم خلیج فارس، ساکنین و صیادان بومی منطقه به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم شغل و امرارمعاش خود را از دست داده‌اند.

قمرنیا افزود: این شرایط علاوه بر تاثیرات مستقیم بر روی استان خوزستان، موجب شده حدود ۲۵ استان کشور نیز در اغلب اوقات سال درگیر مسأله ریزگرد‌ها باشند.

وی تصریح کرد: اجرای پروژه‌های آبی ترکیه باعث نابودی محیط زیست، کشاورزی و دامداری شده و مهاجرت اهالی منطقه به‌طور مستقیم در کشور‌های عراق و سوریه و به‌طور غیرمستقیم در کشور ما و کشور‌های حاشیه خلیج فارس را در پی داشته است.

استاد تمام گروه مهندسی آب دانشگاه رازی کرمانشاه در ادامه گفت: منشا دیگر ریزگرد‌های ورودی به کشور، از مسیر جنوب به طرف شمال کشور نیز از محدوده شرقی و جنوب شرقی بیابان‌های عربستان نشات می‌گیرند که البته اثراتش نسبت به جبهه غربی (از عراق و سوریه) کمتر است، ولی به هر حال گهگاهی مناطق جنوبی و حتی غربی کشور را شدیدا تحت تاثیر قرار می‌دهد.

وی اضافه کرد: مقداری از ریزگرد‌های کشور نیز از تخریب منابع طبیعی، تغییر کاربری اراضی و تخریب محیط زیست به عناوین و دلایل مختلف و اعمال سیاست‌های نادرست ارگان‌های دولتی و کمبود بارندگی و خشکسالی در کشور ناشی می‌شود.

قمرنیا سپس با بیان اینکه کشور ترکیه تاکنون از پذیرش دو رودخانه دجله و فرات به‌عنوان رود‌های بین‌المللی امتناع کرده و با استفاده از ضعف کشور‌های سوریه و عراق به‌دلیل جنگ‌های داخلی، پروژه‌های آبی عظیمی را به نفع خود اجرا و به بهره‌برداری رسانده، گفت: بدیهی است که ترکیه با توجه به سرمایه‌گذاری‌های انجام شده و سیاست‌های خود از رعایت حق‌آبه‌های مسلم کشور‌های ذینفع خودداری خواهد کرد، هر چند که بر اساس فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد، احداث پروژه گپ ترکیه به عنوان عاملی که صلح، امنیت، محیط زیست، بهداشت، اقتصاد و فشار‌های روانی عدیده‌ای را بر ساکنین منطقه وارد کرده، قابل پیگیری است.

وی ادامه داد: معتقدم تنها راه چاره آن است که مسئولان سیاسی کشورمان، وزارت امور خارجه و وزارت نیرو، بدون لحاظ مسائل سیاسی، بررسی و پیگیری مسایل ذکر شده را در اولویت امور خود قرار دهند. ضمنا هر سه کشور ایران، عراق و سوریه که تا کنون بسیار ضعیف عمل کرده و ترکیه نیز از ضعف آن‌ها نهایت بهره برداری را به نفع خود به انجام رسانیده باید در مجامع بین‌المللی علیه ترکیه طرح دعوا کرده و ضمن زنده نمودن حق آبه‌های خود، از خشک شدن اراضی مربوطه و ایجاد ریزگرد‌ها جلوگیری بعمل آورند.

وی تاکید کرد: همچنین وزارت امور خارجه و سایر وزارت‌خانه‌های مربوطه باید ضمن گفتگو با مسئولان کشور عربستان با حسن تفاهم و کمک‌های متقابل، نسبت به کنترل و رفع مشکلات ذکر شده اقدام کنند.

قمرنیا گفت: وزارتخانه‌های نیرو، محیط زیست، منابع طبیعی، بهداشت، کشاورزی و کشور نیز باید به دور از تبلیغات و با ارائه برنامه‌ها و پروژه‌های اجرایی مدون و زمان بندی شده در زمینه‌های محیط زیستی، سازه‌ای و بیابان زدایی، مقابله با خشکسالی و در نهایت ارتقای فرهنگ عمومی، نسبت به کاهش اثرات ریزگرد‌ها اقدام به عمل آورند.