اجداد ما از چه زمانی «خلاق» شدند؟

فرارو- «خلاقیت» یکی از فاکتور‌های بسیار مهم در روند تکامل انسان‌های نخستین بوده است و اکنون دیرنه شناسان به شواهدی دست یافتند که نشان می‌دهد انسان سانان عصر حجر، حداقل از حدود ۱۰۰۰۰۰ سال پیش شروع به خلاقیت فرهنگی کردند و با همین خلاقیت بود که توانستند در مسیر مهاجرت خویش به قاره‌های دیگر، خود را با شرایط جدید محیطی سازگار سازند.

به گزارش فرارو، دو گزارش جدید مستقل، اما در پیوند با یکدیگر حاکی از آن است که مردم عصر حجر، فرهنگ خود را از طریق پیچش‌ها و چرخش‌های مبتکرانه هدایت می‌کردند، زیرا گروه‌های دوردست انسان‌های خردمند به طور مستقل یاد گرفتند که چگونه با محیط‌های خشن آفریقایی و همچنین محیط‌های ناآشنای آسیایی کنار بیایند.

ما می‌دانیم که شکارچیان آفریقای جنوبی که در حدود ۹۲۰۰۰ تا ۸۰۰۰۰ سال پیش در یک چشم انداز خشک و گرم زندگی می‌کردند، توانستند به لطف تکنیک‌ها و رفتار‌هایی که خودشان ابداع کردند، زنده بمانند. الکس مکای، باستان شناس دانشگاه ولونگونگ در استرالیا و همکارانش می‌گویند که این ابداعات باستانی با جوامع ساحلی که پیش از این تصور می‌شد بر تعداد بسیاری از گروه‌های انسانی آفریقای جنوبی که چندین هزار سال بعد شروع به ساخت ابزار سنگی می‌کردند، تأثیرگذار بودند، ارتباطی نداشت و این یافته‌ای بسیار جالب توجه است.

در سمت دیگر، یک مطالعه جدید در چین که به سرپرستی فا گانگ وانگ، از موسسه استانی آثار فرهنگی و باستان شناسی هبی، صورت پذیرفت، نشان داد که در شمال چین کنونی، هوموساپین‌ها (انسان‌های خردمند) که حدود ۴۰۰۰۰ سال پیش به این منطقه رسیده بودند نیز ابزار‌های جدیدی ساخته و اولین کسانی بودند که در آن منطقه رنگدانه‌ها را برای اهداف تزئینی یا نمادین آسیاب کردند. در مجموع، این مطالعات نشان می‌دهد که فرهنگ عصر حجر بسیار نوآورانه‌تر از آن چیزی است که قبلا تصور می‌شد.

مطالعات قبلی در آفریقا حاکی از آن بود که روش‌های متمایز ساخت ابزار در مکان‌های ساحلی از حداقل ۷۲۰۰۰ سال پیش تا حدود ۵۹۰۰۰ سال پیش در بسیاری از قسمت‌های جنوبی قاره گسترش یافته است. اما نوآوری‌های انسانی که با یافته‌هایی از پناهگاه صخره‌ای در حدود ۴۴ کیلومتری سواحل اقیانوس اطلس در جنوب آفریقا که به نام Varsche Rivier 003 یا VR003 شناخته می‌شود، این ایده رایج را به چالش می‌کشد که تحولات در ساخت ابزار و سایر رفتار‌های فرهنگی تنها در مناطق ساحلی و غنی از منابع سرچشمه می‌گیرد. مکای و همکارانش در ۲۸ فوریه و در نشریه Nature Ecology & Evolution گزارش می‌دهند که در همان زمان، گروه‌های انسانی همسایه مناطق ساحلی نیز می‌توانستند به طور منظم ابتکاراتی را بکار ببرند و آن را به اشتراک بگذارند.

سایت Varsche Rivier در آفریقای جنوبی

ابزار سنگی و سایر مصنوعات یافت شده در Varsche Rivier نیز در مکان‌هایی با قدمت مشابه در ۱۰۰ کیلومتری جنوب دیده می‌شوند. مکای می‌گوید که این نشان می‌دهد که هموساپین‌های باستانی در VR003 فقط انسان‌هایی کپی‌کننده نبودند و اینگونه نبود که از دتاورد‌های فرهنگی دیگر نقاط الگوبرداری کرده باشند. به عبارت دیگر در ۹۲۰۰۰ سال پیش، انسان‌ها و حتی آن‌هایی که احتمالاً در جمعیت‌های کم تراکم زندگی می‌کردند، اینگونه نبودند که یا می‌بایست از خلاقیت‌های فرهنگی مناطق پر جمعیت‌تر استفاده کنند و یا به همان حالت اولیه خود باقی بمانند، بلکه آن‌ها نیز با توجه به شرایط محیطی خود، ایده‌های جدیدی خلق کردند.

مارلیز لومبارد، باستان شناس دانشگاه ژوهانسبورگ می‌گوید؛ هموساپین‌ها ۱۰۰۰۰۰ سال پیش یا بیشتر در جنوب آفریقا طیف وسیعی از ابزار‌های شکار را توسعه دادند که به احتمال زیاد برای محیط‌های مختلف طراحی شده بودند، از جمله نیزه‌های سبک با نوک سنگی شبیه نیزه‌های با نوک آهنی که امروزه در میان شکارچیان بومی آفریقایی دیده می‌شود. او می‌افزاید: «به نظر می‌رسد جمعیت‌های انسان‌های خردمند درک [ذهنی]لازم برای اعمال سطوح بالایی از سازگاری فنی و بیان خلاقانه در هر کجا و هر زمان که نیاز داشتند یا می‌خواستند، را داشتند.»

یکی از این نوآوری‌های خلاقانه، ساخت ابزار سنگی پیشرفته در سایت VR003 است. افراد عصر حجر در این مکان به آرامی قطعات سنگ سیلکریت را در اجاق‌های باز گرم می‌کردند تا بتوان تکه‌های سنگ را به راحتی به قطعات کوچک و زاویه‌دار تبدیل کرد. ابزار‌های ریز و لبه‌های تیز که بیشتر از یک گیره کاغذ بلندتر نبودند، از قطعات سیلکریت جدا شدند. محصولات نهایی احتمالاً برای کار‌های مختلف برش و شاید شکار استفاده می‌شد. آزمایش‌های انجام شده بر سیلکریت‌های نزدیک VR۰۰۳ به محققان کمک کرد تا تغییرات مشخصی را در سطوح سنگ‌های متلاشی شده با حرارت و آسیب‌های ناشی از کوبیدن پوسته‌های نازک بر روی آن سنگ‌ها را شناسایی کنند.

گروه مکای همچنین ۲۶ قطعه از پوسته نرم تنان را کشف کردند که عمدتاً از حلزون‌های آبزی به نام لیمپت هستند. شواهد حمل و نقل از راه دور صدف‌های خوراکی در زمان سکونت VR003 نادر است، اما در دو مکان دیگر در بخش‌های خشک جنوب آفریقا یافت شده است. هیچ مدرکی دال بر تعامل با گروه‌های ساحلی نیز در آن مکان‌ها پیدا نشده است. در نهایت، به نظر می‌رسد ۲۱ قطعه پوسته تخم شترمرغ کشف شده در این محل، از پوسته‌های دست نخورده‌ای که به عنوان ظرف آب استفاده می‌شد، آمده باشند. دانشمندان گمان می‌کنند که لبه‌های منحنی این قطعات زمانی سوراخ‌هایی را تشکیل می‌دادند که در پوسته تخم مرغ تراشیده می‌شدند تا بتوانند مایع را در خود نگه دارند؛ بنابراین می‌توان حدس زد که حدود ۱۰۵۰۰۰ سال پیش در یکی دیگر از مناطق داخلی آفریقای جنوبی، انسان‌ها توانسته بودند با پوسته تخم شتر مرغ برای خود ظرف آب بسازند.

در سمت دیگر، وانگ و همکارانش نیز در ۲ مارس در نشریه Nature گزارش دادند که بیش از یک قاره دورتر، هوموساپین‌ها پس از رسیدن به حوضه نیهوان در شمال چین در حدود ۴۰۰۰۰ سال پیش، باز هم این خلاقیت خود را نشان داده اند. حفاری‌ها در سایتی به نام Xiamabei لکه‌ای از رسوبات قرمز رنگ را نشان داد و محققان دو قطعه رنگدانه با ترکیبات معدنی مختلف و یک تخته سنگ آهک آغشته به رنگدانه را پیدا کردند. یافته‌ها نشان می‌دهد که ساکنان Xiamabei تقریباً ۹۰۰۰ سال قبل از اولین شواهد قبلی استفاده از رنگدانه در شرق آسیا، تکه‌های رنگدانه را آسیاب کرده اند.

سایت Xiamabei در شمال چین

همچنین نزدیک به ۴۰۰ مصنوع سنگی یافت شده در Xiamabei شامل ابزار‌های تیغه مانند است که بسیاری از آن‌ها به اندازه ابزار‌های کوچک در VR003 هستند. دانشمندان می‌گویند که این یافته‌ها برای شمال چین در حدود ۴۰۰۰۰ سال پیش، کاملاً جدید و متفاوت هستند. هفت ابزار نشان می‌دهد که به دسته‌هایی متصل بودند و برای کار‌هایی مانند خراشیدن پوست و بریدن گیاهان یا بافت حیوانات استفاده می‌شوند. اگرچه هیچ فسیلی از انسان‌ها در Xiamabei یافت نشده است، فسیل‌های کشف‌شده در سایر نقاط شمال چین نشان می‌دهد که هموساپین‌ها حدود ۴۰۰۰۰ سال پیش به این منطقه رسیده است. دنیسووا‌ها و نئاندرتال‌ها نیز در آن زمان در شمال چین ساکن بودند.

به درستی مشخص نیست که کدام جمعیت - یا احتمالاً گروهی با اجداد یا تأثیرات فرهنگی مختلط – این آثار را از خود در Xiamabei گذاشته است. اما شی-شیا یانگ از آکادمی علوم چین در پکن و از نویسندگان این مطالعه می‌گوید: «پیش از این فرض می‌شد که نوآوری‌های فرهنگی همچون مهره ها، آویز‌ها و تکنیک‌های ساخت تیغه‌های سنگی ریز از ۳۵۰۰۰ سال پیش و با مهاجرت هموساپین‌ها از آفریقا به آسیا آغاز شد، اما این مطالعه جدید این فرض را به سادگی رد می‌کند، زیرا ما اکنون می‌دانیم که گروهی از این هموساپین‌ها در حدود ۴۰۰۰۰ سال پیش و در شرایط محیطی جدید خود در شمال چین، خلاقیت‌های مبتکرانه خویش را به کار برده و وسیل و ابزار جدیدی برای خود تدارک دیدند که زندگی در محیط جدید را برای آن‌ها هموارتر می‌کرد.»

منبع: sciencenews

ترجمه: مصطفی جرفی-فرارو