از گونه‌های در خطر انقراض ایران چه خبر؟

یک کارشناس ارشد تنوع زیستی در آستانه روز جهانی حیات وحش (۳ مارس) با اشاره به آخرین وضعیت گونه‌های در خطر انقراض ایران گفت: نمی‌توان تمام کاسه و کوزه‌ها را سر سازمان حفاظت محیط زیست شکست. بودجه حفاظت از یک گونه در خطر انقراض در ایران، با قیمت یک آپارتمان در تهران برابری می‌کند.

مهدی نبی یان در گفتگو با ایسنا با اشاره به مهم‌ترین گونه‌های در خطر انقراض ایران خاطرنشان کرد: در ایران گونه‌های در خطر انقراض زیاد هستند. از مهمترین آن‌ها می‌توان به یوزپلنگ، گوزن زرد و میش‌مرغ اشاره کرد.

این کارشناس ارشد تنوع زیستی با بیان اینکه گونه‌های در خطر انقراض در دو دسته قرار می‌گیرند، گفت: اول گونه‌هایی که از نظر سازمان‌های جهانی مانند IUCN در خطر انقراض معرفی می‌شوند و دیگری گونه‌هایی هستند که از نظر ملی در خطر هستند.

وی افزود: میش مرغ در کشور ما گونه‌ای والنربل یا حفاظت شده در نظر گرفته می‌شود و به شدت در خطر انقراض است، اما شرایط جهانی این گونه خوب است. برخی گونه‌ها مانند یوز نیز هم از نظر ملی هم از نظر بین المللی در خطرند و جمعیت این گونه به زیر ۳۰ قلاده رسیده است. این زیرگونه یوز آسیایی هیچ جای دیگری یافت نمی‌شود و این ارزش بالای آن را نشان می‌دهد.

نبی یان با اشاره به اقدامات صورت گرفته برای محافظت از یوز در سال‌های گذشته گفت: در دو سه دهه گذشته برنامه‌های خوبی توسط سازمان حفاظت محیط زیست و تشکل‌های محیط زیستی برای شناساندن این گونه به مردم و مسئولان اجرا شده است. حفاظت صرفا حراست نیست و بخشی از فرایند حفاظت از گونه تنویر افکار عمومی است.

وی اضافه کرد: جلب حمایت مردم و فرهنگسازی در کنار اقداماتی مانند افزایش محیط‌بان، افزایش تجهیزات و برخورد با شکارچیان می‌تواند موثر باشد این در حالیست که صرف برخورد خشک با شکارچیان می‌تواند سبب افزایش تنش با جامعه محلی و وارد شدن لطمه به گونه و محیط زیست شود. علی رغم اتفاقات خوبی که رخ داده، همچنان توقف روند انقراض و روند نزولی جمعیت یوز مشاهده نمی‌شود البته در یکی دو سال گذشته ساماندهی بهتری برای تکثیر این گونه در اسارت در استان سمنان انجام شده است تا از انقراض ژن آن جلوگیری شود.

این کارشناس ارشد تنوع زیستی با اشاره به وضعیت «ایران» و «فیروز» اضافه کرد: بر اساس آخرین اطلاعات سازمان حفاظت محیط زیست درباره زادآوری ایران و فیروز در سایت تکثیر و پرورش توران، جفتگیری ایران و فیروز اتفاق افتاده، اما به دلیل اینکه احتمال باروری برای گربه‌سانانی مانند یوزپلنگ بالا نیست باید تا اردیبهشت صبر کنیم سپس نتایج را بررسی کنیم.

وی درباره وضعیت دیگر گونه‌های در معرض خطر انقراض در کشور اظهارکرد: گونه‌هایی مانند گوزن زرد شرایط خوبی ندارند. بزرگترین جمعیت این گونه که با تکثیر در اسارت به وجود آمده در جزیره اشک دریاچه ارومیه قرار دارد. این جمعیت به ۲۰۰ تا ۲۵۰ راس می‌رسید، اما اکنون به کمتر از۲۴ راس رسیده و خشکی دریاچه هم به دریاچه آسیب زده و هم جزیره را تحت الشعاع قرار داده است و بیم انقراض گوزن زررد در جزیره اشک وجود دارد.

نبی یان ادامه داد: این گونه در در سایت‌های دیگر نیز وجود دارد. در دشت ناز ساری، سایت کتل دختر فارس، سایت ایلام و باغ شادی در یزد تکثیر و پرورش این گونه در حال انجام است. یکی از اقدامات خوب سازمان حفاظت محیط زیست این بوده که همه تخم مرغ‌ها را در یک سبد قرار نداده است و ۱۰ سایت تکثیر و پرورش وجود دارد تا در صورت مشکلاتی نظیر بیماری، جمعیت مولد گوزن زرد در سایت‌های دیگر حفظ شود.

وی درباره وضعیت بغرنج گونه میش مرغ در کشور گفت: وضعیت میش مرغ حتی از یوز نیز خطرناک‌تر و کمتر از ۱۹ قطعه از این گونه در کشور باقی مانده است و بیم آن وجود دارد تا در سال‌های آینده این گونه در کشور منقرض شود.

این کارشناس ارشد تنوع زیستی اضافه کرد: زیستگاه میش‌مرغ به عنوان پناهگاه حیات وحش مشخص شده و پروژه‌های مشارکت محلی نیز برای حفاظت از این گونه در دست اجراست. به این دلیل که میش مرغ در زمین کشاورزی زادآوری می‌کند، همکاری با جمعیت محلی در دشت سوتاو حمامیان در حاشیه شهر بوکان در استان آذربایجان غربی انجام شده، ولی این اقدامات هنوز کافی نیست.

نبی یان درباره دیگر گونه‌های در خطر انقراض ادامه داد: افعی دم عنکبوتی که فقط در ایران و عراق زندگی می‌کند، گونه‌ای است که به علت قاچاق در خطر انقراض قرار گرفته است علاوه بر این مرال یا گوزن قرمز نیز با در خطر قرار گرفتن زیستگاه خود به علت هجوم جمعیت کشاورزی، قطع درختان و ویلاسازی با مشکل مواجه شده است. این گونه در جهان دچار مشکل نیست، اما در ایران در معرض خطر است.

وی اضافه کرد: گونه‌های دریایی در دریای خزر که شامل پنج گونه از خاویارماهیان می‌شود نیز وضعیتی بحرانی دارند و وضعیت برای خلیج فارس هم مشابه است. گونه‌های آبزی مورد توجه سازمان نیستند و علت اصلی آن تقسیم مسئولیت با سازمان شیلات است.

نبی‌یان تاکید کرد: پروژه حفاظت از یک گونه مانند جاده‌سازی نیست. احیای یک گونه پروژه‌ای زمان‌بر است و حداقل ۱۰تا ۱۵ سال زمان برای احیای یک گونه لازم است. در کشور ما به علت عمر پایین مدیریت، پروژه‌های حفاظتی تکمیل نمی‌شوند و پایدار نیستند.

وی با اشاره به بودجه بسیار اندک سازمان حفاظت محیط زیست اظهار کرد: نمی‌توان همه تقصیر را به گردن سازمان حفاظت محیط زیست انداخت. سازمان در یکی دو سال گذشته برای گونه‌های در خطر انقراض اصلی مانند گوزن زرد، میش مرغ و گاندو یا تمساح پوزه کوتاه که در رودخانه سرباز و منطقه باهوکلات زندگی می‌کند، طرح اقدام ملی تدوین کرده است، اما کل بودجه سازمان کمتر از ۲۴۰۰ میلیارد تومان است.

او گفت: بیش از نیمی از این بودجه نیز خرج روزمرگی سازمان و نیاز‌هایی مانند بنزین و استهلاک تجهیزات می‌شود و تنها حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیارد تومان برای ۳۰۰ منطقه حفاظت شده اختصاص می‌یابد. بودجه حفاظت گونه‌ای مانند میش مرغ به اندازه یک آپارتمان ۵۰ متری در تهران است و عددی در حدود ۱.۵ میلیارد تومان است که مضحک به نظر می‌رسد.

نبی‌یان در پایان گفت: سازمان حفاظت محیط زیست حتی از بعد تجهیزات نیز در مضیقه است. با اینکه کشور ما جزو ۱۰ کشور برتر از نظر تکنولوژی پهپادی است، اما کل مجموعه سازمان کمتر از پنج پهپاد در اختیار دارد که کارایی هم ندارند. برای بهبود ساز و کار حفاظت باید از حسگر‌های حرارتی، دید در شب، حسگر‌های تله‌ای و مدار بسته استفاده شود و دیگر نمی‌توان تنها با خودرو و موتورسیکلت کار را پیش برد حتی وضعیت تجهیزات ما بدتر نیز شده است. بسیاری از کشور‌ها از بالگرد و هواپیما‌های سبک استفاده می‌کنند، اما در کشور ما تجهیزات رو به کاهش و فرسودگی هستند.