دولت تازه ایران به توافق برای احیای برجام نزدیک‌تر می‌شود

فرارو- اسامه شریف روزنامه نگار و تحلیلگر سیاسی نشریه سعودی «عرب نیوز» در امان اردن؛ در آغاز سال ۲۰۲۲ میلادی، خاورمیانه از نظر زنجیره‌ای از درگیری‌های پیچیده در رتبه نخست جهانی قرار دارد. برخی از این منازعات سال هاست که در بن بست قرار داشته اند. با این وجود، کارشناسان راه فراری از این موضوع ندارند که پیش بینی کنند چه چشم اندازی پیش روی این درگیری‌ها قرار خواهد داشت. این خوش بینی وجود دارد که تعداد معدودی از این بحران‌ها در سال جاری میلادی حل شوند از جمله مسئله هسته‌ای ایران، بحران در سودان و موضوع تشکیل دولت تازه در عراق.

هشتمین دور از مذاکرات هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی در وین از سرگرفته شده و همه طرفین برای دستیابی به توافق در هفته‌های آتی تحت فشار قرار دارند. خبرهای رسیده از پایتخت اتریش پس از ماه‌ها ناامیدی به دنبال انتقال قدرت در تهران مثبت به نظر می‌رسند.

پس از هفته‌ها گمانه زنی به نظر می‌رسد دولت تازه ایران به توافق برای احیای برجام نزدیک‌تر می‌شود. دلیل این خوش بینی آن است که هیچ یک از طرفین علاقه‌ای به رویارویی با ناشناخته‌ها از جمله درگیری نظامی احتمالی ندارند. برای ایران پیشنهاد ساده است: آن کشور می‌خواهد مجازات‌ها و تحریم‌های مربوط به فعالیت‌های اقتصادی‌اش لغو شوند و به ایران اجازه داده شود تا آشکارا نفت را در بازارهای بین المللی به فروش برساند. با این وجود، تحریم‌های دیگری نیز در ارتباط با فعالیت‌های غیر نفتی ایران وجود دارند که غرب، در وهله نخست امریکا، تمایلی به پذیرش لغو آن ندارند.

این احتمال وجود دارد که غرب آن چه را که ایران در مورد تجارت نفت می‌خواهد ارائه کند. با این وجود، لغو تحریم‌های دیگر در مورد مسائل حقوق بشری و برنامه موشکی و پهپادی ایران را به تعویق خواهد انداخت. تسلیم شدن غرب در برابر تمام این موارد و لغو همه تحریم‌های وضع شده علیه ایران می‌تواند باعث خشم متحدان منطقه‌ای کشورهای غربی شود.

برای تهران مهم است که به توافق دست یابد، زیرا از نظر اقتصادی در وضعیت بدی به سر می‌برد. برای امریکا هرگونه توافقی به دولت بایدن کمک می‌کند تا به سراغ مسائل دیگر برود، زیرا با چالش‌های داخلی از جمله انتخابات میان دوره‌ای مواجه است که می‌تواند جو بایدن را به یک رئیس جمهوری ضعیف تبدیل کند.

نکته آن است که اگر دموکرات‌ها اکثریت ناچیز خود را در مجلس نمایندگان در انتخابات میان دوره‌ای از دست بدهند کل توافق هسته‌ای با ایران می‌تواند با خطر مواجه شود. البته کاخ سفید نمی‌تواند تضمین دهد که دولت بعدی امریکا از توافق خارج نمی‌شود. برای آینده نزدیک، حصول توافق با ایران ممکن است، اما هرگز از عمری طولانی برخوردار نخواهد بود، زیرا در امریکا این مسئله به یک موضوع حزبی تبدیل شده است.

بحران سودان به تازگی پیچیده‌تر شده است، اما می‌تواند سرانجام خوبی داشته باشد. «عبدالله حمدوک» این هفته از سمت خود به عنوان نخست وزیر استعفا داد کم‌تر از دو ماه پس از آن که با رهبران نظامی توافق کرد تا به عنوان نخست وزیر به قدرت بازگردد. این توافق از سوی نهادهای مدنی و سیاسی رد شد و از ماه نوامبر، مردم سودان در اعتراض به این توافق به خیابان‌ها آمده‌اند و خواستار پایان یافتن کنترل ارتش بر به اصطلاح شورای حاکمیت شده اند.

حمدوک آشکارا مرتکب اشتباه محاسباتی شد و با هسمو شدن با ارتش اعتبار سیاسی خود را نزد نیروهای آزادی خواه و تحول طلبی که در سرنگونی عمر البشیر نقش داشتند را از دست داد. به دنبال اتحاد حمدوک با ارتش تحت فرماندهی ژنرال «عبدالفتاح البرهان» او نتوانست دولتی متشکل از متخصصان را تشکیل دهد. در همین حال، سودانی‌ها تظاهرات گسترده‌ای را برگزار کرده‌اند که با خشونت ارتش مواجه شد و منجر به کشته شدن بیش از ۵۵ نفر شده است.

حمدوک به دلیل شکست در تشکیل یک دولت غیر نظامی چاره‌ای جز استعفا نداشت. او با این کار ارتش را در موقعیت نامناسبی قرار داده است. برهان می‌خواهد دولت تازه‌ای به رهبری غیر نظامیان تشکیل دهد، اما این اتفاق رخ نخواهد داد. هیچ کس حاضر به مواجهه شدن با خطر پایان دلهره‌آور حمدوک نخواهد بود.

ارتش سودان گزینه‌های محدودی برای انتخاب دارد یا باید گفتگوی واقعی را با قدرت‌های غیر نظامی و سیاسی آغاز کند که احتمالا به جایی نخواهید رسید یا سر تعظیم فرود آورد و یک دولت انتقالی غیر نظامی فوری را بپذیرد که خواستار برگزاری انتخابات زودهنگام خواهد بود.

سرکوب اعتراضات احتمالا باعث خواهد شد سودان بیش از پیش در هرج و مرج و بی‌نظمی فرو رود. نمی‌توان به ارتش برای واگذاری زمام امور به یک دولت غیر نظامی اعتماد کرد، اما امکان حفظ وضعیت فعلی نیز وجود ندارد. تا چند ماه آینده باید منتظر بمانیم تا مشخص شود وضعیت به کدام سو حرکت خواهد کرد.

در عراق، اکنون مناقشه پیرامون نتایج انتخابات اکتبر پایان یافته است. مقتدی صدر این شانس را دارد که یک دولت ملی تشکیل دهد تا آن کشور را از دولت‌های قطبی شده‌ای که از زمان حمله امریکا علیه عراق در سال ۲۰۰۳ میلادی بر آن کشور حکمرانی کرده‌اند رها سازد.

در این میان، به ستوه آمدن فزاینده عراقی‌ها از دخالت قدرت‌های خارجی در امور داخلی کشورشان موضوع بسیار مهمی است. خیابان‌های عراق با مقتدی صدر هستند. هم چنین، او از حمایت جنبش‌های عمدتا سکولار سنی و فعالان جوان عراقی برخوردار است و احتمالا از حمایت محوری احزاب کرد نیز برخوردار خواهد شد. تسلط ایران بر امور عراق در حال کاهش است، اما هنوز پایان نیافته است. روزهای آینده آزمونی برای سنجش میزان نفوذ ایران بر عراق خواهند بود.

یک موضوع آشکار است و آن این که ملی گرایان عراقی کنترل امور را در دست دارند و نمی‌خواهند کشورشان را درگیر دو قطبی شدن منطقه‌ای به ویژه عرصه رویارویی میان امریکا و ایران ببینند. شانس صدر برای گشودن فصل تازه‌ای در سیاست عراق از زمان حمله امریکایی‌ها به عراق هرگز تا این اندازه زیاد نبوده است.

منبع: عرب نیوز

ترجمه: فرارو