احیای روابط در دستور کار بن‌سلمان

با فروكش‌كردن تب همه‌گیری كرونا و لزوم بحث و توافق درباره تحولات مهم منطقه، از مذاكرات درباره پرونده هسته‌ای ایران گرفته تا تحولات عراق، لبنان و لیبی و همچنین لزوم تقویت مناسبات اقتصادی عربستان و قطر، تور دیپلماتیك پنج‌روزه محمد بن‌سلمان ولیعهد عربستان از امروز و با سفر به عمان آغاز می‌شود و در ادامه، قطر، بحرین، امارات و كویت میزبان ولیعهد عربستان خواهند بود.

به گزارش شرق، تور خاورمیانه‌ای بن‌سلمان دومین سفر ولیعهد سعودی به خارج از عربستان از زمان شیوع ویروس کروناست و او پیش از این سفری کوتاه به مصر داشته است. تور خاورمیانه‌ای محمد بن‌سلمان كمتر از یك سال پس از نشست رهبران این كشورها در عربستان انجام می‌شود و او قصد دارد در این سفرها گام‌هایی جدی‌تر برای رفع تنش از جمله با قطر بردارد.

سفر امروز ولیعهد عربستان به عمان نشان از بهبود روابط دو كشور و تمایل ریاض و مسقط برای تقویت این رابطه دارد. از یك سو مسقط روابط دوستانه‌ای با ایران دارد و نقشی محوری در مذاكرات برای پایان‌دادن به بحران یمن ایفا می‌كند. همچنین روابط مسقط و ریاض در سال گذشته گسترش بیشتری یافته است و سفر بن‌سلمان به این كشور بیش از همه، دارای منافع اقتصادی برای عمان است. در ماه‌های گذشته نیز سلطان هیثم بن‌طارق پادشاه عمان در چارچوب تلاش برای برقراری روابط گسترده‌‌تر با ریاض به‌خصوص در زمینه اقتصادی و سرمایه‌‌گذاری مشترک به عربستان سفر کرده بود.

یک دیپلمات عربستانی به بلومبرگ گفته است که انتظار می‌رود در سفر بن‌سلمان به عمان مذاكره برای برخی طرح‌های مشترک شامل سرمایه‌گذاری در طرح ایجاد یک منطقه صنعتی در منطقه اقتصادی ویژه «الدقم»، توسعه همکاری‌ در حوزه انرژی، مشارکت در حوزه امنیت غذایی و گردشگری آغاز شود. نزدیك‌ترشدن عربستان و عمان در حالی رخ می‌دهد که محمد بن‌سلمان در تلاش است تا با دولت‌هایی که رویکرد متفاوت با این کشور درخصوص ایران دارند، روابطی استراتژیک برقرار کند. در سال‌های اخیر چالش‌های اقتصادی عمان افزایش یافته و اهمیت روابط اقتصادی با کشورهای شورای همکاری خلیج ‌فارس را بیش از گذشته کرده است؛ چراکه نیاز عمان به جذب سرمایه‌گذاری خارجی، تقویت بخش خصوصی برای ایجاد مشاغل، حل معضلات مالی، دریافت وام، تقویت همکاری اقتصادی با کشورهای حوزه خلیج‌ فارس مانند عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی را برای دستیابی به ثبات، بااهمیت‌تر از قبل می‌کند.

چالش‌های اقتصادی عمان

براساس آمارها، افزایش بدهی دولت عمان از پنج درصد به 80 درصد بین سال‌های 2014 تا 2020، چالشی اساسی برای مسقط ایجاد کرد. به‌ طوری‌ که با همه‌گیری کرونا این مشکلات تشدید شد. سفر پادشاه عمان به عربستان هم چند هفته پس از شکل‌گیری اعتراض جوانان نسبت به وضعیت بی‌کاری در شهر «صحار» عمان صورت گرفت که دولت عمان در پاسخ به این اعتراضات وعده افزایش فرصت‌های شغلی در بخش دولتی را داد اما مقام‌های عمان به‌خوبی می‌دانند که این کشور نیاز به فعالیت بیشتر بخش خصوصی و سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی برای کاهش اتکا به بخش دولتی و تنوع درآمدهای خود دارد.

احتمال احیای خط لوله نفت بندر «الدقم» كه مشرف ‌به دریای عرب است و در امتداد سواحل جنوبی عمان قرار دارد، یک موضوع مهم برای همکاری بین دو طرف محسوب می‌شود. ایده این پروژه در جریان جنگ ایران و عراق و زمانی که کشورهای شورای همکاری خلیج ‌فارس به دنبال مسیری ایمن برای صادرات نفت خود به‌ دور از تنش‌ها در خلیج‌ فارس بودند، مطرح شد و اکنون تنش با حوثی‌ها در یمن لزوم احیای این خط لوله را بیشتر از گذشته کرده است.

توسعه بندر الدقم با منابع ماهی‌گیری در منطقه و ساخت شهرک صنعتی که در سال 2018 سعودی‌ها 210 میلیون دلار در آن سرمایه‌گذاری کرده‌اند، قرار است سرمایه‌گذاران خارجی را جذب و این بندر را به مرکز مهم کشتی‌رانی تبدیل کند. توسعه این بندر برای سعودی‌ها که هدف آنها تنوع درآمدهای عربستان و تقویت روابط با عمان است که از لحاظ تنش‌های سیاسی بی‌طرف محسوب می‌شود، بسیار اهمیت دارد. همچنین با توسعه این بندر سرمایه‌گذاری و تجارت بین عمان و عربستان سعودی افزایش می‌یابد و در صورت ساخت، 800 کیلومتر مسافت سفر دریایی بین دو کشور كمتر خواهد شد که این امر علاوه بر افزایش حجم تجارت دوطرفه، تجارت عمان با دیگر کشورهایی را که از طریق عربستان سعودی ‌به مسقط متصل می‌شوند، افزایش خواهد داد. انتظار می‌رود در جریان سفر بن‌سلمان به عمان نخستین گذرگاه مرزی زمینی بین دو کشور به طول ۸۰۰ کیلومتر به نام گذرگاه «الربع‌الخالی» افتتاح شود.

میانجیگری عمان

عمان در تنش‌‌های منطقه‌ای همواره موضعی بی‌طرف داشته و این رویكرد باعث شده تا عمان هم با عربستان و هم ایران رابطه‌ای به ‌دور از تنش داشته باشد. اما این رویكرد در سال‌های گذشته و در ابتدای روی‌كار‌آمدن محمد بن‌سلمان در عربستان، خشم ریاض را برانگیخت و عربستان برای ادامه سرمایه‌گذاری در عمان مردد شد. اما حضور جو بایدن بر مسند ریاست‌جمهوری ایالات‌ متحده و تلاش‌های ریاض برای پایان‌دادن به بحران یمن، اهمیت روابط دوستانه عمان با ایران و حوثی‌ها را برای سعودی‌ها بیشتر كرد تا از این طریق بتواند خود را با این تغییرات جدید و خروج از بحران‌ها همراه كند.

از سوی دیگر عمان علاوه بر عراق می‌تواند به‌عنوان مرکزی برای گفت‌وگو و میانجیگری بین ریاض و تهران باشد. اگر مذاکرات عربستان و ایران در بغداد از نظر سیاسی به سرانجام نرسد، عمان یک انتخاب طبیعی برای مذاکرات بعدی خواهد بود؛ زیرا عمان در دهه‌‌های گذشته نشان داده كه یک میانجی موفق در سایر درگیری‌های منطقه‌ای است. همچنین عمان در حال حاضر نقش اصلی را در میانجیگری بین عربستان سعودی و حوثی‌ها در یمن بر عهده دارد و این امر بر تمایل عربستان برای ایجاد ارتباط قوی‌تر با مسقط خواهد افزود.

بن‌سلمان پس از سفر امروز خود به عمان راهی كشورهای عضو شورای همكاری خلیج فارس خواهد شد و گفته می‌شود از مهم‌ترین موضوعات مذاكرات بن‌سلمان با سران کشورهای عضو شورای همكاری خلیج فارس، تعامل جدی با برنامه هسته‌ای و موشکی ایران و پیامدهای آن، تحقق ثبات و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی و پیداکردن راه‌‌حل سیاسی فراگیر برای بحران یمن با استناد به طرح ابتکاری شورای همکاری خلیج فارس، مصوبات کنفرانس گفت‌وگوی ملی یمن به میزبانی عمان، قطع‌نامه 2216 شورای امنیت و طرح عربستان است. بررسی تحولات عراق پس از انتخابات پارلمانی اخیر این كشور و اوضاع سوریه، لیبی و لبنان هم در دستور كار مذاكرات بن‌سلمان قرار دارد. موضوع مهم دیگر احتمال بررسی عضویت یمن در شورای همکاری خلیج فارس است اما دیپلمات‌‌های عربستانی می‌گویند که امکان عضویت یمن در این شورا فعلا وجود ندارد و دلیل آن هم ارتباط نزدیك حوثی‌ها با ایران است و کشورهای عضو شورا این مسئله را نمی‌پذیرند.

حل بحران ریاض_بیروت به دست مکرون

امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، از ابتکار پاریس-ریاض برای حل بحران به‌وجود‌آمده میان عربستان و لبنان خبر داد. او گفت: در دیدار با محمد بن‌سلمان درباره پرونده لبنان رایزنی کردیم و با نجیب میقاتی تماس گرفته و به او گفتیم فرانسه و عربستان خواهان حمایت از مردم لبنان هستند و ولیعهد سعودی می‌خواهد خواسته‌های ریاض درخصوص قاچاق مواد مخدر از لبنان و موضوع استعفای جورج قرداحی مدنظر قرار بگیرد.

مکرون اظهار کرد: گفت‌وگوها با بن‌سلمان مستقیم بود و امیدواریم این گفت‌وگوها در حل بسیاری از مسائل موفقیت‌آمیز باشد. ما و عربستان متعهد شدیم از اصلاحات در لبنان و برون‌رفت این کشور از بحران و حفظ حاکمیت این کشور حمایت لازم را به عمل آوریم.

نجیب میقاتی هم این تماس را «گامی مهم» به سوی بازسازی روابط لبنان و کشورهای حاشیه خلیج فارس خواند. در بیانیه هیئت دولت لبنان که در فیس‌بوک منتشر شده، آمده است میقاتی بر تعهد دولت لبنان بر انجام اصلاحات تأکید کرده است. عربستان به همراه امارات، بحرین و کویت، بیش از یک ماه است روابط خود را با لبنان محدود کرده‌اند. روز جمعه، قرداحی، یکی از وزرای کابینه لبنان که ویدئوی انتقاداتش از عربستان آغازگر بحران اخیر بود، از سمت خود استعفا داد.

او گفت در آستانه سفر مکرون از مقام خود کناره‌گیری کرده تا رئیس‌جمهوری فرانسه بتواند به تنش دیپلماتیک اخیر پایان دهد. استعفای قرداحی با استقبال رئیس‌جمهوری فرانسه روبه‌رو شد. او ابراز امیدواری کرد در پی این استعفا، همه کشورهای شورای همکاری بار دیگر روابطشان را با لبنان از سر بگیرند. لبنان تا سال ۱۹۴۳ (۷۸ سال پیش) کشور تحت‌الحمایه فرانسه بود و همچنان گروه‌های سیاسی مختلف در این کشور، با فرانسه ارتباط خود را حفظ کرده‌‌اند.