نقدینگی، ساعتی ۲۰۰ میلیارد تومان افزایش می‌یابد

انتشار گزیده آمار‌های اقتصادی تا شهریور سال جاری، اولین گزارش رسمی از عملکرد دولت رییسی است. با مقایسه گزارش‌های بانک مرکزی از بخش‌های اقتصادی کشور در مرداد و شهریور سال جاری می‌توان به این نکته پی برد که در این یک ماه ۱۴۶ هزار میلیارد تومان به نقدینگی کشور افزوده شده؛ روزی ۴۸۰۰ میلیارد تومان، ساعتی ۲۰۰ میلیارد تومان و هر دقیقه نیز ۳.۳ میلیارد تومان به آن اضافه می‌شود.

به گزارش اعتماد، برای پی بردن به بزرگی این عدد کافی است بدانید زمانی که در حال خواندن این گزارش هستید، حدود ۱۰ میلیارد تومان نقدینگی کشور بالا رفته است. یا اگر ده دقیقه در صف نانوایی باشید نیز حدود ۳۳ میلیارد تومان نقدینگی کشور بالا می‌رود. در این مدت نیز ۳ هزار میلیارد تومان به پایه پولی کشور اضافه شده است.

ضریب فزاینده نیز از ۷.۶ به ۷.۸۳ تغییر وضعیت داده است. از منظر اجزای تشکیل‌دهنده نقدینگی نیز در این مدت، عنصر «پول» افزایشی در حدود ۳۵۰ هزار میلیارد تومانی داشته و «شبه‌پول» نیز ۱۱۱ هزار میلیارد تومان جهش داشته است. نقدینگی در شهریور نسبت به اسفند ۹۹ افزایشی ۱۷ درصدی و نسبت به شهریور ۹۹ نیز جهشی ۴۰.۵ درصدی داشته است. عمده این جهش به دلیل اتخاذ سیاست‌های تورمی برای پوشش کسری بودجه دولت است.

کل بدهی‌های خارجی دولت در پایان شهریور نیز بیش از ۹ میلیارد دلار برآورد شده است. با وجود تغییر دولت همچنان رویه عدم انتشار داده‌های مربوط به بخش مالی و بودجه وجود دارد و این بخش از آمار‌های اقتصادی از سال ۹۷ تاکنون به‌روزرسانی نشده است.

چرا مهم است؟

نقدینگی غالبا توسط بانک‌ها خلق می‌شود و با نسبتی از پایه پولی انتشار می‌یابد. بانک‌ها در ازای اعطای تسهیلات به مردم یا به شرکت‌ها و نهادها، تعهداتی به وجود می‌آورند که برای تحقق آن، باید پول جدید خلق کنند. پول جدید، اما نه به صورت اسکناس بلکه در قالب اعتبارات و تسهیلات مختلف به افراد واگذار می‌شود.

بانک مرکزی یک نهاد مستقل نبوده و زیرنظر دولت فعالیت می‌کند. این مساله موجب می‌شود تا بانک مرکزی به یک منبع تامین مالی قدرتمند و امن برای مصارف دولتی تبدیل شود. این اتفاقات سبب شده تا حجم عظیمی از اعتبارات و مسکوکات در اقتصاد، به پروژه‌های غیربهینه تخصیص یابد یا صرف پرداخت هزینه‌های معوقه دولت شود.

حجم نقدینگی به تنهایی معنای خاصی به همراه نمی‌آورد، مگر آنکه در کنار دیگر شاخص‌های اقتصادی بررسی شود. یکی از شاخص‌هایی که ارتباط مستقیم با این متغیر پولی اقتصاد دارد، نرخ تورم است. تورم از منظر برخی دیدگاه‌های اقتصادی یک پدیده پولی به حساب می‌آید و افزایش آن مسبب اختلال در سیاست‌های پولی کشور است. اما زمانی که این تورم به صورت «مزمن» و طولانی مدت درمی‌آید خطرناک‌تر هم می‌شود.

خانواده‌ها پول در کیف یا حساب بانکی خود دارند، اما قدرت خرید این پول کمتر است. در دوره تورم بالا عدم قطعیت نیز رخ می‌دهد و مردم اقداماتی انجام می‌دهند تا خسارت کمتری از این نرخ بالا تحمل کنند.

البته بسیاری معتقدند که وقتی نقدینگی بالا می‌رود می‌توان با تزریق آن به بخش‌های مختلف اقتصادی موجب چرخش و رونق تولید شد و رکود را کنار زد. اما در اقتصاد ایران که سال‌هاست با رکود تورمی روبه‌روست، تولید روزانه نزدیک به ۵ هزار میلیارد تومان نقدینگی بدون آنکه بخش حقیقی اقتصاد مصرف‌کننده آن باشد؛ مورد خطرناکی است که باید هر چه سریع‌تر برای آن راهکاری اندیشیده شود.

پول پرقدرت

گزیده آمار‌های اقتصادی شهریور، اولین آمار اقتصادی از عملکرد تیم اقتصادی رییسی است. تیمی که در شرایطی به روی کار آمده که تورم نزدیک ۵۰ درصد بود و تورم خوراکی‌ها نیز فاصله آنچنانی با ۷۰ درصد نداشت. البته که کسری بودجه غیر قابل تامین به‌زعم مرکز پژوهش‌ها نیز چالش مهم دیگری بود که می‌توانست احتمال افزایش سرسام‌آور استقراض دولت از بانک مرکزی مانند تمام سال‌هایی که دولت‌ها کسری بودجه‌شان را از این نهاد پولی تامین می‌کردند، تقویت کند.

در این یک ماه به خالص دارایی‌های بانک مرکزی بیش از ۱۴ هزار میلیارد تومان افزوده شده که برای آن دو دلیل وجود دارد؛ یا درآمد‌های خارجی که عمدتا حاصل از نفت هستند به کشور وارد می‌شوند یا اینکه دولت درآمد‌های نفتی را پیش از ورود به کشور از بانک مرکزی به صورت ریالی پیش‌خور کرده است. از آنجایی که در این مدت به نقدینگی و پایه پولی افزوده شده، به نظر می‌رسد دلیل دوم صحیح باشد.

با استناد به گزارش بانک مرکزی در شهریور سال جاری نقدینگی مرز ۴۰۰۰ هزار میلیارد تومان را رد کرد و نسبت به مرداد ماه افزایشی ۱۴۶ هزار میلیارد تومان داشته است. اما نکته نگران‌کننده متغیر‌های اقتصادی، تغییر ۱۱۷۲ هزار میلیارد تومانی نقدینگی در فاصله شهریور ۹۹ تا شهریور سال جاری است. به بیان دیگر در این یک سال، ۹۷.۶ هزار میلیارد تومان به صورت ماهانه به نقدینگی کشور افزوده شده است.

در این مدت نیز پایه پولی سه هزار میلیارد تومان افزایش داشته و به حدود ۵۱۹ هزار میلیارد تومان رسیده است. پایه پولی نسبت به اسفند و شهریور ۹۹ به ترتیب ۱۳.۱ و ۳۹.۵ درصد جهش داشته است. نمودار‌های منتشره در این گزارش نشان می‌دهد که تا خرداد سال جاری نرخ رشد پایه پولی با وجود نوسان‌های ریز و درشت از شهریور ۹۹، کمتر از ۳۴ درصد بود. تا اینکه در خرداد ماه به یک‌باره نرخ رشد این متغیر اقتصادی افزایشی شد و در تیرماه به بالاتر از ۴۲ درصد رسید. این امر نشان می‌دهد که در فاصله خرداد و تیر سال جاری، چاپ پول پرقدرت صورت گرفته که این امر بر نقدینگی نیز بی‌تاثیر نبوده است.

تیر و مرداد سال جاری دو ماهی هستند که نرخ رشد پایه پولی از نرخ رشد نقدینگی بیشتر و بیش از ۴۲ درصد بود. اگرچه که تاثیر جهش پایه پولی بر نقدینگی و البته تورم به مرور زمان مشخص می‌شود. اما نمودار بانک مرکزی از نقدینگی و پایه پولی بیانگر وخامت اوضاع این دو متغیر اقتصادی است. اگرچه که تیم اقتصادی دولت بار‌ها از اهتمام خود برای کنترل تورم گفته بود، اما افزایش چند صد هزار میلیارد تومانی نقدینگی در یک ماه، گویای دست نیافتن به این هدف حداقل در میان مدت است. اگر هم برای مدتی شیب قیمت‌ها کاهشی باشد، شاید به دلیل اعمال سیاست‌های دستوری برای کنترل تورم است.

تورم خواهیم داشت؟

در بخش دیگری از گزارش بانک مرکزی به اجزای شبه‌پول نیز اشاراتی شده که بر اساس آن افزایش‌هایی در سپرده‌های تا دو سال دیده می‌شود و سایر انواع سپرده با کاهش همراه بوده‌اند. این امر نشان می‌دهد که افراد به دنبال راه‌های نگهداری پول هستند که سریع‌تر و راحت‌تر به پول نقد تبدیل شده و در سایر بازار‌ها به کار گرفته شوند. البته که این امر بر افزایش پایه پولی نیز بی‌تاثیر نیست، چراکه با افزایش سپرده‌ها در بانک‌ها توان تسهیلات‌دهی آن‌ها نیز بالا رفته که این امر به خلق پول پرقدرت نیز می‌انجامد.

شبه پول در ۶ ماه منتهی به شهریور سال جاری جهشی ۱۶.۲ درصدی داشته است. با وجود اینکه در این یک ماه نرخ ارز ثبات نسبی داشته و نوسان‌های ریز و درشت چند هزار تومانی نداشته، اما بر نقدینگی و پایه پولی افزوده شده است.

ه‌طور کلی اگر خالص ذخایر خارجی بانک مرکزی افزایش یابد (۵.۴ درصد در شهریور نسبت به اسفند ۹۹)، خالص مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی نیز جهش پیدا کند (۱۱۶۴ درصد در ۶ ماه منتهی به شهریور سال جاری) یا بانک‌ها بدهی به بانک مرکزی داشته باشند که در خالص مطالبات بانک مرکزی از بانک‌ها خودش را نشان می‌دهد (افزایش ۸.۷ درصدی از اسفند ۹۹ تا شهریور) در این صورت علاوه بر اینکه بر پایه پولی و حجم نقدینگی تاثیر می‌گذارد، تورم را نیز افزایش می‌دهد.

کاهش خالص مطالبات از دولت

خالص مطالبات از دولت در شهریور سال جاری به ۳۷۲ هزار میلیارد تومان رسیده که نسبت به مرداد ۱۶.۵ هزار میلیارد تومان کاهش داشته است. اما آنچه در آمار‌های بانک مرکزی نگران‌کننده است، در یک ماه منتهی به شهریور این متغیر ۱۲۸ هزار میلیارد تومان جهش داشته که نشان می‌دهد بخش غیر دولتی در شهریور نسبت به اسفند ۹۹ حدود ۲۲ درصد بدهی دارد. سهم رشد این بخش از نقدینگی در ۶ ماه منتهی به شهریور حدود ۱۳.۲ درصد است.