نقش روسیه در معادله احیای برجام چیست؟

فرارو- پایگاه خبری "مدرن دیپلماسی" در گزارشی به بررسی نقش روسیه در معادله احیای برجام پرداخته و به طور خاص با تاکید بر روابط روسیه با ایران، آمریکا و اسرائیل، مسکو را از وزن سیاسیِ قابل توجهی جهت احیای معادله برجام تصور کرده است.

مدرن دیپلماسی در این رابطه می‌نویسد: «ایران در هفته‌های اخیر در چند نوبت و در موضع گیری‌هایی جداگانه، اعلام کرده که مایل است به روند مذاکرات هسته‌ای وین با محوریت احیای توافق برجام بازگردد. آمریکا نیز تاکید داشته که ایران باید هر چه سریع‌تر به روند گفتگو‌های مرتبط با احیای برجام بازگردد.

در این رابطه، آنتونی‌بلینکن وزیر خارجه آمریکا به تازگی و قبل از ملاقات با وزرای خارجه امارات و اسرائیل در آمریکا گفته است: "ما همچنان بر این باوریم که دیپلماسی موثرترین راه در چهارچوب مساله هسته‌ای ایران است. با این حال، اتخاذ دیپلماسی به اشتیاق دو طرف نیاز دارد و ما هنوز در این مرحله نیستیم. ما هنوز شاهد نبوده ایم که ایران مایل به اتخاذ رویه دیپلماتیک در چهارچوب معادله هسته‌ای خود باشد".

به گزارش فرارو، در ماه آگوست سال ۲۰۲۱ میلادی، جو بایدن رئیس جمهور آمریکا در یک ملاقات با نفتالی بنت نخست وزیر اسرائیل گفت: "واشنگتن جدای از مذاکره، مایل است تا گزینه‌های دیگری را نیز در مورد ایران بررسی کند. اگر دیپلماسی با ایران راهگشا نباشد، این مساله کاملا در دستور کار خواهد بود (این موضع گیری بایدن با شعار‌های روز‌های ابتدایی حضور وی در قدرت مبنی بر اینکه دیپلماسی تنها راه حلِ مناسب جهت مواجهه با توانمندی‌های هسته‌ای ایران است، در تضاد بود) ".

نقش روسیه در احیای برجام

بسیار مهم است که به این نکته اشاره داشته باشیم که روسیه در اقناع ایران جهت بازگشت به میز مذاکره، می‌تواند نقشی اساسی را ایفا کند. در عین حال، این کشور مکررا از آمریکا نیز درخواست کرده تا برخی تحریم‌های تحمیلی خود را علیه ایران لغو کند. در جریان سفر اوایل ماه جاری وزیر خارجه ایران "حسین امیر عبداللهیان" به مسکو، شماری از موضوعات و مسائل که مرتبط با روابط ایران و روسیه بودند، در جریان ملاقات وزرای خارجه ایران و روسیه مورد بحث و رایزنی قرار گرفتند. با این همه، مساله هسته‌ای ایران و توافق برجام در صدرِ رایزنی‌های دو طرف بود. لازم به ذکر است که ایران سعی دارد تا با روسیه، یک توافق همکاری‌های راهبردی را نیز به امضا برساند.

توافقی که پیشتر نمونه آن را تهران با چین به امضا رسانده است. در این رابطه، برخی بر این باورند که روسیه از این مساله می‌تواند به مثابه اهرمی جهت اقناع ایران برای بازگشت سریع‌تر به مذکرات احیای برجام استفاده کند. در این رابطه، "سعید خطیب زاده" سخنگوی وزارت خارجه ایران در موضع گیری گفته است: "اقدامات ابتدایی جهت تهیه متن سند همکاری‌های راهبردی ایران و روسیه انجام شده است".

بازدید اخیر نخست وزیر اسرائیل از روسیه

در جریان سفر اخیر نفتالی بنت نخست وزیر اسرائیل به مسکو (در تاریخ ۲۲ اکتبر ۲۰۲۱)، جدای از طیفی از مسائل در روابط دوجانبه که از سوی بنت در ملاقات با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به بحث گذاشته شد، مساله ایران نیز مورد بحث و رایزنی دو طرف قرار گرفت. در حالیکه پوتین و دولت روسیه، اولویت اصلی و اساسی خود را بر مواجهه دیپلماتیک با مساله هسته‌ای ایران قرار داده اند، نخست وزیر اسرائیل نگرانی‌هایی جدی را در مورد توان اتمی ایران ابراز داشته و به نوعی سعی کرده که پوتین را به برخورد قهری با مساله هسه‌ای ایران سوق دهد. امری که البته تاکنون روسیه به آن روی خوش نشان نداده است.

جمع بندی

در حالیکه کشور‌های عرب عضو سازمان همکاری‌های خلیج فارس نظیر عربستان و امارات که قویا با احیای توافق برجام مخالف بودند، لحن خود را در این رابطه متوزان و منعطف کرده اند (مخصوصا با توجه به اینکه این دسته از کشور‌ها در حال تنش زدایی با ایران و انجام مذاکرات مرتبط دراین رابطه با ایران هستند)، اسرائیل قویا بر مخالفت خود با احیای توافق برجام تاکید دارد و دولت بایدن نیز کم کم به سمت رویه‌های تهاجمی در چهارچوب معادله هسته‌ای ایران حرکت می‌کند (رویه‌هایی که تفاوت چندانی با اقدمات تهاجمی دولت ترامپ علیه ایران ندارند). دولت بایدن حتی مایل نیست تا امتیاز چندانی را به ایران بدهد تا از این طریق زمینه را برای ترغیب ایران جهت بازگشت به مذاکرات برجامی و نهایتا احیای برجام فراهم کند.

باید صبر کرد و دید که آیا روابط روسیه با اسرائیل می‌تواند نقشی در تلطیف موضع اسرائیل نسبت به برجام و احیای مذاکرات برجامی بازی کند یا خیر. جدای از این ها، روابط نزدیک مسکو با تهران می‌تواند در تلاش‌های روسیه جهت اقناع ایران مبنی بر بازگشت به میز مذاکره و دور شدن از طرح درخواست‌های حداکثری در قالب معادله برجام نیز موثر و راهگشا باشد. در ماه‌های اخیر، اهمیت راهبردی مسکو به نحو قابل توجهی نَه به این دلیل که به چین نزدیک شده، بلکه به دلیلِ مواضع عملگرایانه آن در مورد افغانستان و ایران، افزایش یافته است. مسکو همچنین علی رغمِ اینکه روابطش با واشنگتن به هیچ عنوان صمیمی و خوب نیستند، به طور کلی به سمت چین گرایش پیدا نکرده است. جدای از این‌ها باید توجه داشت که روسیه از معدود کشور‌هایی است که قادر بوده به طور همزمان هم با ایران و هم اسرائیل، روابط نزدیکی داشته باشد.

بایستی صبر کرد و دید که آیا مداخلات روسیه در مورد مسائل و موضوعات مهم جهانی مخصوصا مساله توافق هسته‌ای ایران می‌تواند به نتایج عینی و ملموسی دست پیدا کند یا خیر. اضافه بر این، اشتیاق دولت بایدن به برخورد سازنده و نه تهاجمی با مساله هسته‌ای ایران نیز از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. نباید فراموش کرد که دولت بایدن به دلیل عملکرد ضعیف خود در مساله افغانستان شدیدا تحت فشار است و به نوعی فرصت اشتباه و اتخاذ مواضع منعطف در مساله هسته‌ای برجام را ندارد. در نهایت باید گفت که نوعِ روابط آمریکا و روسیه نیز می‌تواند تاثیرگذاری قابل توجهی را بر معادله هسته‌ای ایران داشته باشد. اگر این روابط قابل مدیریت و نَه عالی باشند، این مساله می‌تواند تا حدی در حصول دستاورد‌های عینی و مثبت در قابل معادله برجام راهگشا باشد».