خطرات گردشگری برای حیات وحش ایران

احمد دباغیان؛ همه‌ساله، از نیمه شهریور تا پایان مهر، فصل جفت‌گیری گوزن قرمز یا مرال است. گوزن‌های نر در این دوره، برای تعیین قلمرو و جفت‌یابی اقدام به سردادن صدا‌هایی رسا می‌کنند. از آنجایی که این صدا‌ها بسیار شبیه صدای گاو اهلی است، این دوره به دوره گاوبانگی مشهور شده است و بومیان شمال ایران به‌ویژه در گلستان و مازندران، این گونه را گاو نیز خطاب می‌کنند.

دوره گاوبانگی یکی از پرمخاطره‌ترین زمان‌های زندگی گوزن‌هاست. مرال‌ها حیوانات بسیار مخفی‌کاری هستند و در سایر مواقع سال در پوشش جنگلی خود را استتار می‌کنند، ولی در این فصل به علت سردادن صدا به‌راحتی می‌توان آن‌ها را پیدا و شکار کرد.

همچنین شکارچی‌ها در این دوره با تقلید صدای گوزن نر آن‌ها را تحریک کرده و به سوی خود می‌کشانند و به‌راحتی آن‌ها را شکار می‌کنند. به همین دلیل تشدید و تقویت حفاظت در این دوره بسیار مهم است. یکی از راه‌های کم‌کردن این تهدید، حضور مستمر محیط‌بانان در منطقه در این بازه زمانی است.

جدال مرال‌های نر بر سر تصاحب ماده‌ها با «گاوبانگ» همراه است و در بعضی موارد این جدال به زخمی‌شدن نر‌ها منجر می‌شود. مرال، از گونه‌های مورد حمایت در حیات وحش است که جمعیت آن نسبت به سال‌های گذشته به دلیل شکار غیرمجاز کاهش یافته است. جنگل‌های هیرکانی مهم‌ترین زیستگاه مرال‌ها در ایران است که پارک ملی گلستان، منطقه حفاظت‌شده جهان‌نما در استان گلستان، منطقه گلستانک، پارک ملی پابند و دودانگه در مازندران از اصلی‌ترین زیستگاه‌های گوزن قرمز در ایران هستند.

تبدیل تهدید به فرصت برای حفاظت با حضور دانشجویان رشته محیط زیست، طبیعت‌گردان علاقه‌مند و همیاران محیط زیست با رعایت پروتکل‌های حفاظتی می‌تواند بخشی از مسئولیت اجتماعی این افراد در قبال محیط زیست و طبیعت را با این فعالیت ادا کند؛ اما، چون سازوکار مناسبی برای تورگردانان و همچنین دستورالعملی برای حضور گردشگران در این تور‌ها تدوین نشده، فعالیت‌هایی از این دست مانند اردوزدن، جمع‌آ‌وری چوب برای آتش، اسب‌سواری، استفاده از خودرو و موتور‌های آفرود، پیاده‌روی و کوهنوردی، تماشای حیات وحش و عکاسی از طبیعت و... باعث آسیب‌رسیدن به زیستگاه و حیات وحش به‌ویژه در فصل گاوبانگی می‌شود.

پس اینکه بگویند ما هیچ آسیبی به طبیعت نمی‌رسانیم و فقط می‌خواهیم در طبیعت پیاده‌روی کنیم و از شنیدن صدای مرال در فصل گاوبانگ لذت ببریم، یک حرف نادرست است؛ چون قطعا حضور انسان در طبیعت تبعات منفی دارد.

«گردشگری حیات وحش» (Wildlife Tourism)، یکی از شاخه‌های گردشگری است که در دنیا طیف‌های بسیار گسترده‌ای داشته و اهداف بسیار زیادی را دنبال می‌کند. سفرکردن برای دیدن حیوانات و آشنایی بیشتر با حیات وحش منطقه‌ای خاص، عکس‌برداری از حیوانات مختلف و هر چیزی که به سفر در راستای بررسی حیات وحش از هر لحاظ مربوط شود، همه در راستای گردشگری حیات وحش قرار می‌گیرد که این تَب چند سالی است در کشور ما به‌صورت فراگیر در بین علاقه‌مندان محیط زیست به وجود آمده است.

گردشگری با وجود تأثیرات مثبت خود، قطعا آثار منفی هم در پی خواهد داشت. سال گذشته که برای بازدید از چند چادر تور گاوبانگی به یکی از مناطق رفته بودم، صحنه‌هایی دیدم که باعث می‌شد آرامش حیات وحش در فصلی که نیاز به سکوت و آرامش دارد به مخاطره بیفتد؛ از تقلید و پخش صدای ضبط‌شده این گونه با اسپیکر و دورهمی‌های پرسروصدا در کنار آتش تا تردد بیش از حد خودرو در جاده‌های حاشیه زیستگاهی این گونه.

این رفتار‌ها می‌تواند اختلال‌های زیادی را در رفتار طبیعی حیوانات به وجود آورد. حضور گردشگر بی‌ضابطه و رعایت‌نکردن پروتکل‌های حفاظتی در مناطق حساس و ایجاد ناهنجاری‌های عنوان‌شده می‌تواند باعث شود عادات طبیعی حیوانات به هم بخورد و بسیاری از آن‌ها را بترساند و در رفتار عادی آن‌ها اختلال ایجاد کند.

حفاظت از محیط زیست برای بقای حیات وحش و زیستگاه که به‌عنوان انفال عمومی تلقی می‌شود، وظیفه آحاد جامعه محسوب شده و در این میان نقش محیط‌بانان و کارشناسان محیط زیست پررنگ‌تر از بقیه افراد جامعه است و قطعا حفاظت و حراست از گونه‌ها برای نسل حاضر و نسل‌های آینده است و این حساسیت به‌وجود‌آمده برای جلوگیری از تور‌های بدون ضابطه ضروری به نظر می‌رسد؛ حال آنکه جای خالی آموزش برای تورگردانان در زمینه حضور گردشگر و چگونگی حفاظت از حیات وحش در مناطق چهارگانه سازمان حفاظت از محیط زیست به‌شدت احساس می‌شود.

قطعا این گونه در این فصل خاص و تمامی گونه‌های حیات وحش در تمام فصول، نیازمند آرامش برای بقا و ازدیاد نسل هستند.

اینکه سفر و گردشگری مدت‌هاست به بخش مهمی از زندگی بشر تبدیل شده است و اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد و اینکه شما به‌عنوان فردی علاقه‌مند به گردشگری، نقش مهمی در کاهش تأثیرات منفی آن بر طبیعت دارید، باید قبل از شروع سفر تحقیق کنید تا راه‌هایی برای حفظ طبیعت و رفتار مسئولانه در سفر یاد بگیرید تا تأثیرات خود را بر محیط زیست به حداقل برسانید.

در‌حال‌حاضر با تبلیغات گسترده در فضای مجازی برای حضور تور‌های گردشگری گاوبانگی در کشور مواجه هستیم و این حضور بی‌ضابطه می‌تواند آسیب زیادی به مرال، این گونه باشکوه جنگل‌های هیرکانی بزند که این مصداق مثال قدیمی «دوستی خاله خرسه است». امیدوارم روزی بتوانیم با کمک گردشگری ضابطه‌مند در زمینه حیات وحش، گونه‌های زیبا و اندمیک این مرز و بوم را حفظ کنیم؛ هرچند درحال‌حاضر صدای نواختن سُرنا از سَر گشادش می‌آید.

منبع: روزنامه شرق