آینده تاریک طلای سیاه

سلوین پارکر - ورلد فایننس؛ شرکت‌های بزرگ فعال در صنعت نفت پس از یک سال پرحادثه و بی‌سابقه طی چند دهه اخیر، به‌سرعت سعی می‌کنند خود را برای یک دوران جدید در صنعت انرژی جهان آماده کنند. واقعیت این است که جهان در حال حرکت به سوی انرژی‌های پاک و دور شدن از انرژی‌های فسیلی است.

در دوران کنونی، یعنی دورانی که در آن قیمت نفت نوسان‌های بزرگ دارد، تعداد بیشتری از چاه‌های نفتی به حال خود رها می‌شوند و برنامه‌های استخراج کاهش یافته است، این باور عمومی وجود دارد که شرکت‌های بزرگ نفتی دچار مشکل شده‌اند. از سوی دیگر، صنعت نفت از همه طرف با فشار مواجه است؛ زیرا به دلیل تغییرات آب‌وهوایی همه علیه استفاده از انرژی‌های فسیلی موضع‌گیری کرده‌اند.

موسسه مشاوره بین‌المللی وود مک‌کینزی در یک تحقیق بزرگ که آوریل سال جاری منتشر شد، آورده است: «اگر جهان قاطعانه عمل کند، گستردگی تغییر، سبب دگرگونی بزرگ و بی‌سابقه‌ای در صنعت نفت خواهد شد. تقاضا برای نفت به‌زودی در مسیر کاهشی قرار خواهد گرفت و قیمت‌ها پایین خواهد آمد و این به معنای تحولات بزرگ در بازار نفت و گاز است.» همزمان با کاهش سهم سوخت‌های فسیلی در سبد انرژی‌های مصرفی جهان، شرکت‌های بزرگ نفتی قدرت دیرینه خود را از دست خواهند داد.

در بخش دیگری از تحقیق یادشده آمده است: «کاهش مستمر تقاضا سبب می‌شود، شرکت‌های بزرگ نفتی، توانایی کمتری برای مدیریت بازار داشته باشند و نتوانند مانند حالا از قیمت‌ها حمایت کنند. در آینده تنها آن دسته از کشور‌های تولیدکننده نفت که هزینه تولیدشان بسیار پایین است، از جمله تولیدکنندگان در خاورمیانه، عرضه‌کنندگان اصلی نفت باقی خواهند ماند.»

در این سناریو شرکت‌های بزرگ نفتی حداکثر ۳۰ سال فرصت دارند تا خود را برای این دوران جدید آماده کنند. درباره افق بازار نفت و سرعت حرکت جهان به سوی انرژی‌های تجدیدپذیر تحقیقات متعددی انجام شده است. طبق برخی پیش‌بینی‌ها، تقاضا برای نفت از سال ۲۰۲۳ شروع به کاهش خواهد کرد و این کاهش یک روند بلندمدت خواهد بود.

سال ۲۰۳۰ قیمت هر بشکه نفت از رقم‌های کنونی یعنی ۶۰ و ۷۰ دلار به حدود ۴۰ دلار کاهش خواهد یافت و تا سال ۲۰۵۰ قیمت‌ها به ۱۰ دلار می‌رسد. تردیدی وجود ندارد که تحقق این پیش‌بینی به صنعت پالایش لطمه خواهد زد.

در تحقیق موسسه وود مک‌کینزی آمده است: «این سناریو برای صنایع پایین‌دست، سناریوی غم‌انگیزی است.» معاون بخش تحقیقات پالایش و مواد شیمیایی این موسسه که پیش‌بینی می‌کند، تمامی پالایشگاه‌ها به جز کارآترین آن‌ها تعطیل خواهند شد، می‌گوید: «ظرفیت بخش پالایش به یک‌سوم رقم کنونی کاهش پیدا خواهد کرد.» چالش اصلی این است که چطور انتشار گاز‌های گلخانه‌ای از سوخت‌های فسیلی را کم کنیم؛ بدون آنکه در تولید انرژی، دچار کمبود شویم.

بنا بر اعلام آژانس حفاظت از محیط زیست در آمریکا، میزان انتشار گاز‌های گلخانه‌ای در این کشور که یکی از بالاترین سرانه‌های مصرف انرژی در جهان را دارد، بین سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ به میزان ۷/ ۱ درصد کاهش یافت و از سال ۲۰۰۵ تاکنون میزان انتشار حدود ۱۲ درصد کاهش یافته است.

علت این کاهش، بیشتر شدن استفاده از گاز طبیعی است که یک سوخت پاک‌تر است. این یک پیشرفت باارزش است و ثابت می‌کند که گاز طبیعی برای کاستن از خطرات تغییرات آب‌وهوایی اهمیت زیادی دارد.

اما این سوال مطرح است که آیا شرکت‌های بزرگ نفتی آماده این تغییر بزرگ هستند؟ از دید موسسه وود مک‌کینزی پاسخ این پرسش منفی است. از نظر این موسسه، هیچ یک از شرکت‌های یادشده برای تغییری در این ابعاد آمادگی ندارند. در سناریوی وود مک‌کینزی، تمامی شرکت‌ها شاهد کاهش دارایی‌ها و در برخی موارد، ورشکستگی خواهند بود و عده‌ای نیز باید تغییرات بزرگی در کل فعالیت‌های خود به وجود آورند.

از سوی دیگر، بسیاری از کشور‌ها به‌ویژه در خاورمیانه، آفریقا و آمریکای لاتین که به درآمد‌های نفتی وابسته هستند، دچار مشکلات بزرگی خواهند شد. طبق تحقیقی که به‌طور مشترک از سوی سازمان توسعه و همکاری اقتصادی و آژانس بین‌المللی انرژی انجام شده است، در سال ۲۰۱۹ دولت‌ها بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار برای حمایت از صنعت سوخت‌های فسیلی هزینه کردند.

داده‌ها نشان می‌دهد که حمایت‌های مستقیم و غیرمستقیم از تولید سوخت‌های فسیلی در ۴۴کشور توسعه‌یافته و اقتصاد نوظهور، ۳۸ درصد افزایش یافته است. نکته نگران‌کننده این است که از منابع مالی عمومی برای حمایت از صنعتی استفاده شده که بر انتشار گاز‌های گلخانه‌ای و تغییرات آب‌وهوایی می‌افزاید. اما برخی شرکت‌ها در حال تغییر مسیر هستند.

مدیر شرکت بریتیش‌پترولیوم می‌گوید: «پس از ۱۱۲ سال ما در حال تبدیل شدن از یک شرکت نفتی بین‌المللی به یک شرکت انرژی هستیم. برنامه‌ریزی ما سبب خواهد شد که در سال ۲۰۳۰ به یک شرکت بسیار متفاوت تبدیل شویم؛ یعنی تولید نفت و گاز ما ۴۰ درصد کاهش خواهد یافت و سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی‌های سبز ۱۰ برابر می‌شود.» شرکت رویال داچ شل نیز خطر را احساس کرده است.

اواسط ماه آوریل مدیران شرکت از سهامداران خواستند، استراتژی جدیدی را تصویب کنند. طبق این استراتژی، تا سال ۲۰۵۰ تولید گاز‌های گلخانه‌ای به صفر خواهد رسید. در واقع، این استراتژی برای سازگار کردن تمام فعالیت‌های شرکت با اهداف پیمان آب‌وهوایی پاریس تدوین شده است.

شرکت شل به سوی سوخت‌های زیستی، جایگاه‌های شارژ خودرو‌های برقی، هیدروژن و دیگر اشکال انرژی‌های تجدیدپذیر حرکت می‌کند. البته در میان‌مدت این شرکت قصد ندارد فعالیت‌های کنونی‌اش را که برای تامین نیاز‌های جهان به سوخت‌های فسیلی ضروری است، کنار بگذارد.

طی دوره گذار به انرژی‌های پاک، گاز طبیعی سهم بیشتری از سبد انرژی مصرفی جهان را تشکیل خواهد داد و از سهم زغال‌سنگ و نفت کاسته خواهد شد. آژانس بین‌المللی انرژی می‌گوید، گاز طبیعی مایع‌شده نقش بزرگی در کاستن از انتشار گاز‌های گلخانه‌ای خواهد داشت؛ زیرا میزان انتشار دی‌اکسیدکربن آن ۵۰ درصد کمتر از زغال‌سنگ است.

دولت بایدن، برخلاف دولت‌های قبلی آمریکا، کشور را در مسیر افزایش تولید انرژی‌های پاک قرار داده است، اما در بلندمدت، یعنی سال‌های آینده، نه‌تنها نوسان قیمت نفت بزرگ خواهد بود، بلکه بر مصرف این ماده خام و گاز افزوده خواهد شد. حداقل تا دهه ۲۰۳۰ اگرچه بر محبوبیت سوخت‌های پاک افزوده می‌شود، مصرف سوخت‌های فسیلی افزایش خواهد یافت.

البته طی ۱۰ تا ۳۰ سال آینده شاهد پایان شرکت‌های بزرگ نفتی جهان در شکل کنونی‌شان خواهیم بود. با توجه به منابعی نظیر نور خورشید، باد و آب، در بلندمدت دوره برق ارزان با استفاده از منابع بی‌پایان و کم‌هزینه تجدیدپذیر شروع خواهد شد. تعداد زیادی از مراکز تحقیقاتی معتقدند که هزینه‌های سرمایه‌ای تولید انرژی از خورشید و باد کاهش خواهد یافت.

منبع: دنیای اقتصاد