گام اروپا برای استقلال نظامی از امریکا

خروج عجولانه و جنجالی نیرو‌های امریکایی و ناتو از افغانستان و قدرت گرفتن طالبان در این کشور بار دیگر مقامات اتحادیه اروپا را به این فکر انداخته که درباره طرح تشکیل نیرو‌های واکنش سریع این اتحادیه تصمیمی اتخاذ کنند.

اعتماد در ادامه نوشت: در واقع اتحادیه اروپا به این نتیجه رسیده است که در زمانه بحران‌ها نیاز به نیروی نظامی دارد که بدون وابستگی به نیرو‌های نظامی امریکایی بتواند به نفع منافع اروپا مداخله کند. به گزارش رویترز، «جوزپ بورل» مسوول سیاست خارجی و امنیت اتحادیه اروپا در حاشیه دیدار روز پنجشنبه وزیران دفاع اتحادیه اروپا در اسلوونی با بیان اینکه اروپا آمادگی لازم برای کنترل و ایمن‌سازی فرودگاه کابل را نداشت و وابسته به آمادگی و برنامه‌های امریکا بود، استدلال کرد: اگر نمی‌خواهیم وابسته به تصمیمات دیگران، ولو دوستان و متحدان خود باشیم، باید ظرفیت‌ها و توانمندی‌های خاص خود را توسعه دهیم.

اگرچه مسوول سیاست خارجی اروپا طرح ایجاد نیروی واکنش سریع را به عنوان گامی موثر در کاهش وابستگی به واشنگتن مطرح کرد، اما واکنش‌ها حاکی از عدم اجماع اعضای اتحادیه در جهت اتخاذ راهکار یکسان و هماهنگ بود و اعضای اتحادیه به اجماع روشنی دست نیافتند.

به گفته «مارگاریتاس روبلس» وزیر دفاع اسپانیا، ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا اذعان کردند که در ماموریت خروج از افغانستان، اتحادیه اروپا کمی متزلزل شده است. همچنین به اذعان «آنگر کرامپ کارنبائر» همتای آلمانی وی، «افغانستان پایان تلخی داشت چرا که توانمندی‌های اتحادیه آنچنان که تصور می‌شد، نبود».

از سوی دیگر، همه اعضا بر ضرورت ایجاد نیروی واکنش سریع توافق نکردند. ازجمله «فرانسوا باش» معاون نخست‌وزیر و رییس نیروی دفاع لوکزامبورگ اقدامات هماهنگ دیگری را اتخاذ کرده است، زیرا برآن بود که همه کشور‌ها به دنبال خرید تجهیزات نظامی به‌طور مشترک باشند.

آلمان به عنوان راهکار برای اجماع لازم درخصوص چنین ائتلافی، به ماده ۴۴ معاهده لیسبون استناد کرد که در آن به گروهی از کشور‌ها که مایل به اتحاد هستند اجازه می‌دهد تا به‌طور مشترک عمل کنند. با این وجود، به گفته کمیساریای عالی اتحادیه اروپا، اجماع ۲۷ کشور به دلیل جهان‌بینی‌ها و فرهنگ راهبردی متفاوت به زمان نیاز دارد. بورل همچنین خاطرنشان کرد: اما «زمان نامحدود نیست» و «افغانستان نقص‌های خودمختاری راهبردی اتحادیه اروپا را عیان کرد».

موضوع تشکیل نیرو‌های واکنش سریع اتحادیه اروپا حدود ۲۰ سال پیشتر از سوی برخی از رهبران کشور‌های عضو اتحادیه اروپا مطرح شده بود. در آن زمان بنا بر این بود که نیروی واکنش سریع متشکل از ۵۰ تا ۶۰ هزار کماندو تشکیل شود، اما اتحادیه اروپا در نهایت نتوانست این نیرو را عملیاتی کند. حالا بار دیگر رهبران اروپا به طرح قدیمی خود بازگشته‌اند، اما این‌بار هدف این است که نیروی متشکل از ۵ هزار کماندو که بتوانند در صف نخست مداخله نظامی قرار بگیرند، شکل بگیرد. ظاهرا رهبران اتحادیه اروپا توافق کرده‌اند که این نیرو تا ماه مارس سال ۲۰۲۲ شکل بگیرد.

حالا در حالی که وزرای دفاع اتحادیه اروپا روز پنجشنبه در پایتخت اسلوونی برای گفتگو درباره این طرح گرد آمدند، این امکان وجود دارد که اختلافات سیاسی در بروکسل میان پاریس و برلین بار دیگر مانع این طرح شود مگر اینکه نوعی روند سریع تصمیم‌گیری موجب تصویب سریع این طرح شود. برخی از مقامات ارشد اتحادیه اروپا که نخواسته‌اند نام‌شان فاش شود نسبت به ناتوانی اتحادیه اروپا به عنوان یک قدرت اقتصادی در حفاظت از فرودگاه کابل به مدت سه روز بعد از ضرب‌الاجل خروج نیرو‌های امریکایی ابراز کلافگی کرده‌اند.

آلمان، فرانسه و انگلیس که البته عضو اتحادیه اروپا نیست در میان کشور‌هایی بودند که برای خارج کردن اتباع‌شان در افغانستان زمان بیشتری را خواستار شده بودند، اما این امکان به وجود نیامد. چارلز میشل، رییس شورای اروپا که ریاست نشست اتحادیه را در اسلوونی بر عهده داشت اعلام کرد: «ما نیاز نداریم رخداد ژئوپولیتیکی دیگری نظیر افغانستان رخ دهد تا در نهایت به این نتیجه برسیم که اتحادیه اروپا باید استقلال تصمیم‌گیری خود را حفظ کرده و ظرفیت بیشتری برای اقدام در جهان از خود نشان دهد».

ناتو نیز از چنین دیدگاهی حمایت می‌کند و ایالات متحده امریکا نیز تاکید کرده که اتحادیه اروپا باید از نیرو‌های نظامی که قابلیت اعزام داشته باشند، برخوردار باشد؛ البته این کار به شرطی ممکن است که سربازان اروپایی در دیگر نقاط جهان مشغول عملیات نباشند.

حس گرفتار شدن در افغانستان به‌شدت در پایتخت‌های اروپایی احساس شد چه اینکه امریکا برای تامین امنیت فرودگاه کابل از ۶ هزار سرباز استفاده کرده و این تعداد سرباز دقیقا همان تعداد سربازی است که اتحادیه اروپا از سال ۲۰۰۷ در افغانستان داشت، اما از آن‌ها استفاده نشد. علاوه بر این اتفاقات کابل خاطراتی مشابه را برای اتحادیه اروپا تداعی می‌کند.

در دهه ۱۹۹۰ میلادی، دولت‌های اروپایی در واکنش به جنگ بالکان از انجام هر اقدام گروهی ناتوان بودند و صرفا به نیرو‌های امریکایی و ناتو وابسته بودند تا بلکه این نیرو‌ها بتوانند از گسترش خونریزی و جنگ به دیگر کشور‌های اروپایی جلوگیری کنند. آرمین لاشت، کاندیدای محافظه‌کاری که قصد دارد وارد رقابت‌ها برای جانشینی آنگلا مرکل شود گفته است: «ما باید اروپا را قوی کنیم تا دیگر هرگز مجبور نشویم همه کار‌ها را به امریکایی‌ها واگذار کنیم».

شکل‌گیری گروه واکنش سریع اتحادیا اروپا به رای مثبت هر ۲۷ عضو این اتحادیه و همچنین قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد نیاز دارد. تلاش‌های قبلی اتحادیه اروپا برای اعزام نیروی نظامی به کشور‌های چاد و لیبی با شکست مواجه شد و اختلافات درباره تامین هزینه‌های شکل‌دادن این نیرو‌ها نیز همچنان ادامه دارد.

نیکلاس نواکی، کارشناس مسائل دفاعی اتحادیه اروپا در مرکز ولفرد مارتنز بروکسل می‌گوید یکی از راه‌حل‌های ارایه‌شده این است که این نیروی واکنش سریع به واحد‌های کوچک‌تری تقسیم شود که هم انعطاف‌پذیر باشند و هم اعزام‌شان با سرعت بیشتر انجام شود.

نواکی می‌گوید: «در غیر این‌صورت شرایط شبیه به بازی کردن رولت روسی است. چراکه امروز ما به نیروی نظامی نیاز داریم که تحت رهبری اتحادیه اروپا بتواند در مواقع بحران نقشی موثر ایفا کند». در هر صورت قرار بر این است که اتحادیه اروپا پیش‌نویس طرح شکل‌دادن گروه واکنش سریع را در ماه نوامبر ارایه کند. قرار بر اینکه در ماه ژانویه که فرانسه به عنوان قدرتمندترین نیروی نظامی اروپا ریاست این اتحادیه را به دست می‌گیرد، این طرح به قانون تبدیل شود.

چرخش نگاه اتحادیه اروپا

زمانی که دونالد ترامپ در دوران ریاست‌جمهوری خود سیاست خارجی «اول امریکا» را در پیش گرفت و بعد از الحاق کریمه از اوکراین به خاک روسیه توسط مسکو در سال ۲۰۱۴، اتحادیه اروپا به این فکر افتاد که هر چه سریع‌تر طرح دفاعی خود را در بروکسل بررسی کند، اواخر سال ۲۰۱۷، دولت‌های اروپایی روی طرحی به توافق رسیدند که براساس آن کشور‌ها باید در شکل‌گیری یک نیروی نظامی سرمایه‌گذاری کنند.

یکی از مقامات اتحادیه اروپا به رویترز گفته این طرح در آن زمان خبر بدی برای دشمنان اروپا محسوب می‌شد. البته توانایی‌های مشترک نظامی برای شکل‌گیری به سال‌ها زمان نیاز دارد.

ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو در ماه مه از مشارکت ایالات متحده در پروژه‌ای به رهبری اتحادیه اروپا که به سربازان اجازه می‌دهد در صورت درگیری با روسیه سریع‌تر در سراسر اروپا مستقر شوند، استقبال کرد. اما تمرکز بر روی تحقیق درباره افزایش توانایی‌های دفاعی مشترک میان کشور‌ها اروپایی توجهات را از مدیریت بحران‌های فوری منحرف کرد.

کارلو ماسالا، کارشناس روابط بین‌الملل در دانشگاه بوندسویر مونیخ معتقد است «مشکل اساسی اراده سیاسی است. شما می‌توانید ۵۰ یا ۶۰ هزار نیروی آموزش‌دیده توانا برای چنین عملیات‌هایی داشته باشید. اما اگر اراده سیاسی وجود نداشته باشد، حتی این نیرو هم کارآمد نخواهد بود».