ماموریت غیرممکن ترکیه در افغانستان

فرارو- پایگاه خبری "العربی جدید" در گزارشی، به پیشنهاد اخیر دولت ترکیه جهت تامین امنیت فرودگاه بین‌المللی کابل، به عنوان یک عضو سازمانِ ناتو پرداخته و به طور خاص، چهار مانع اصلی ترکیه در پیشبرد دستورکار خود در این رابطه را مورد اشاره قرار داده است.

العربی جدید در این رابطه می‌نویسد: «در تاریخ ۱۵ جولای سال جاری میلادی، سخنگوی طالبان "ذبیح المجاهد" تایید کرد که میان گروه طالبان و مقام‌های ترکیه، جلساتی برگزار شده و هر دو طرف توافق کرده اند تا مذاکرات و گفتگو‌های مشترکی را در ادامه راه، با یکدیگر داشته باشند.

ذبیح الله مجاهد گفت: "ما می‌خواهیم با رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه دیدار کنیم. اردوغان یک مقامِ دولتی مهم برای ما و همچنین جهان اسلام است. ما مایلیم تا واقعیت‌های افغانستان را با وی نیز به اشتراک بگذاریم".

به گزارش فرارو، چند روز بعد، رهبر طالبان "هیبت الله آخوندزاده" تاکید کرد که قویا از حل و فصلِ سیاسی درگیری‌ها در افغانستان حمایت می‌کند. در این چهارچوب، اندکی بعد در تاریخ ۱۹ جولای، "رجب طیب اردوغان" تاکید کرد که گروه طالبان باید هر چه سریع‌تر به پیشروی‌های خود در خاک افغانستان خاتمه دهند. اردوغان همچنین گفت که ترکیه به دنبالِ انجام مذاکرات سیاسی با گروه طالبان است.

در این راستا گروه طالبان نیز درموضع گیری اعلام کرد: "نَه امارت اسلامی افغانستان و نَه ملت افغانستان، علیه ترکیه و ملت آن نیستند... ما ترکیه را در قالبِ خودِ ترکیه می‌خواهیم. ما ترکیه را به عنوان بخشی از گروه ناتو نمی‌خواهیم". اردوغان نیز در واکنش به این موضع گیری‌هایی طالبان گفته است که مواضع طالبان نشان می‌دهد که این گروه، نفی کننده نقش ترکیه در افغانستان نیست.

پیشنهاد ترکیه

ماه گذشته، اردوغان پیشنهاد داد که ترکیه می‌تواند امنیت "فرودگاه بین الملل کابل" را پس از خروج نیرو‌های آمریکایی و ناتو از افغانستان تا اواخر ماه آگوست سال جاری میلادی، تامین کند. با این حال، ترکیه جهت انجامِ موفقیت آمیز این ماموریت، سه شرط را تعیین کرده که از جمله آن‌ها می‌توان به حمایت سیاسی، مالی، و لُجستیکی آمریکا و دیگر متحدانش از ترکیه در افغانستان اشاره کرد. رئیس جمهور ترکیه همچنین درخواست دیگری را هم مطرح کرده و آن ضرورت همراهی مجارستان و پاکستان با ترکیه در انجام ماموریتش در افغانستان است.

اگرچه افغانستان یک کشورِ محصور در خشکی است، با این حال، این کشور در آسیای میانه واقع شده که از اهمیت راهبردی قابل توجهی برخوردار است و سال‌ها شاهدِ رقابت‌های کشور‌های منطقه و قدرت‌های فرامنطقه‌ای بوده است. در این راستا، آمریکا، روسیه و چین از یک سو، و ترکیه و ایران از سوی دیگر، و تا حدی هند و پاکستان، سعی داشته اند تا قدرت و نفوذ خود را در خاک افغانستان توسعه بخشند.

یک نیروی امنیتی در حال قدم زدن در کنار یک دیوار (در کابل، سال ۲۰۲۰) که تصویر زمان امضا قرارداد صلح افغانستان میان "ملاغنی برادر" یکی از رهبران ارشد طالبان با "زلمای خلیل زاد" نماینده ویژه دولت آمریکا در مساله افغانستان را بر روی خود دارد.

اضافه بر این، نباید فراموش کرد که کشور افغانستان بر روی بیش از سه تریلیون دلار منابع طبیعیِ مختلف قرار دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به مس، سنگ آهن، لیتیوم، طلا، نقره، آلومینیوم، روی، جیوه و بسیاری از منابع طبیعی دیگر اشاره کرد.

بدون تردید خروج نیرو‌های آمریکایی و ناتو از افغانستان، خلا قدرتی را دراین کشور ایجاد خواهد کرد که در نوع خود، این مساله رقابت‌های منطقه‌ای و بین المللی جهت پُر کردن این خلا را بیش از پیش تحریک می‌کند. این مساله مخصوصا برای آمریکا که مدت هاست سعی دارد با توسعه نفوذ چین و روسیه در عرصه بین المللی مقابله کند، امری کاملا ناخوشایند است.

برای ترکیه که در سال‌های اخیر، به نحو قابل توجهی توانسته نفوذ خود را در منطقه آسیای میانه و قفقاز توسعه بخشد، توسعه حضور و نفوذش در افغانستان، نه تنها آن را یک گام از رقبای منطقه‌ای اش نظیر ایران جلوتر قرار خواهد داد بلکه زمینه را برای اثرگذاری بلند مدت ترکیه درعرصه معادلات میدانی منطقه آسیای میانه نیز هموار می‌سازد. کنشگریِ ترکیه در افغانستان در قالب یک عضو ناتو، بدون تردید موقعیت و جایگاه این کشور در سازمان مذکور را به عنوان کشوری که می‌تواند در شرایط بحرانی و خاص، ایفای نقش کند، ارتقا خواهد بخشید. اضافه بر این، این مساله همچنین متحدان غربیِ ترکیه را نیز تحریک می‌کند تا همچنان در معادله افغانستان به نوعی حضور خود را حفظ کنند و همچنان به تئاترِ ژئوپلیتیکِ پیچیده افغانستان، نزدیک باشند.

در این چهارچوب، تامین امنیت فرودگاه بین المللی کابل از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا این فرودگاه به عنوان یک شریان حیاتی افغانستان، نقش مهمی در عرصه معادلات این کشور در عصرِ پساخروج نیرو‌های آمریکایی از افغانستان بازی می‌کند.

تامین امنیت فرودگاه کابل و راه‌های منتهی به آن، ماموریت‌های دیپلماتیک بین المللیِ مختلف را تشویق و ترغیب می‌کند تا همچنان در افغانستان بمانند. اضافه بر این، این مساله به سازمان‌های غیردولتی نیز اجازه می‌دهد تا اقدامات خود را در خاک افغانستان همچنان ادامه داده و به مردم افغانستان خدمات مختلفی را ارائه کنند و به نوعی، جریان ارائه کمک‌ها و خدمات به افغانستان را همچنان حفظ کنند.

تامین امنیت فرودگاه بین المللی کابل، مخصوصا پس از خروج نیرو‌های آمریکایی و ناتو از افغانستان، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

با این همه، ترکیه برای عملیاتی کردنِ طرح خود، باید دو نوع مذاکره را پشت سر بگذارد. اول مذاکرات ترکیه با طرف‌های غربی جهت حصول اطمینان از این مساله که آن‌ها از ماموریت ترکیه حمایت خواهند کرد و در این مسیر، ضمانت‌های لازم را نیز ارائه می‌کنند. در این راستا، اردوغان پیشتر پیشنهاد ترکیه جهت تامین امنیت فرودگاه کابل را با "جو بایدن" رئیس جمهور آمریکا در حاشیه نشست ناتو در بروکسل در ماه ژوئن مطرح کرده بود. دوم، به موازات مذاکرات با افغان ها، ترکیه باید مذاکراتی را نیز با مجارستان و پاکستان به عنون طرف‌هایی که قرار است آن را در انجام ماموریت هایش در افغانستان یاری دهند، انجام دهد. در این مذاکرات باید نمایندگان دولت افغانستان و طالبان نیز حضور داشته باشند.

چهار چالش اساسیِ ترکیه جهت انجام ماموریت در خاک افغانستان

برای آنکه ترکیه بتواند ماموریت خود در افغانستان را با موفقیت انجام دهد، باید بر چهار چالش اساسیِ حقوقی، سیاسی، دیپلماتیک و لُجستیکی غلبه کند. اولا، نیرو‌های ترکیه در افغانستان تاکنون در قالب‌های حقوقیِ بین‌المللی و منطقه‌ای و محلی، بر اساس قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد، ناتو، و همچنین قوانین تصویب شده در پارلمان ترکیه، حضور داشته اند.

در پایان سال ۲۰۲۰، پارلمان ترکیه ماموریت نیرو‌های نظامی این کشور در افغانستان را برای یک دوره ۱۸ ماهه دیگر که از ژانویه سال ۲۰۲۱ آغاز می‌شود، تمدید کرد. با این همه، خروج نیرو‌های آمریکایی و ناتو از افغانستان تا پایان ماه آتی میلادی، ایجاد کننده واقعیت‌های جدیدی خواهد بود که احتمالا چنین احکام و قوانینی را (اشاره به قانون پارلمان ترکیه) بی اعتبار خواهد ساخت.

از این رو، کاملا ضروری است که نیرو‌های نظامی ترکیه در افغانستان، پس از خروج نیرو‌های آمریکایی و ناتو از این کشور، در قالبِ یک قانون یا چتر حقوقیِ جدید فعالیت کنند. امری که عملا چالشی اساسی برای آنکارا است.

دومین مانع این است که بتوان طالبان را در مورد مفید بودنِ پیشنهاد ترکیه جهت حضور در افغانستان، قانع کرد. نیرو‌های ترکیه در افغانستان تاکنون در درگیری‌های این کشور حضور چندانی نداشته اند و نه طالبان و نه هیچ نیروی دیگری را در افغانستان هدف قرار نداده اند. از این رو هیچگاه هم در افغانستان هدف قرار نگرفته اند. با این همه، خروج نیرو‌های آمریکایی و ناتو از افغانستان، عملا معادله را برای ترکیه پیچیده‌تر خواهد کرد. طالبان در برهه کنونی مخالفت‌های جدی با حضور ترکیه در خاک افغانستان دارند. با این همه، اگر ترکیه می‌خواهد در افغانستان باشد، باید با طالبان مذاکرات لازم در این رابطه را انجام دهد. این مذاکرات باید به موازاتِ گفتگو‌های بین الافغانی و همچنین گفتگ‌های دولت ترکیه با دولت افغانستان، انجام شوند.

سوما، موضع پاکستان نیز مهم است. اگرچه برخی مقام‌های پاکستانی از پیشنهاد ترکیه استقبال کرده اند، با این حال، موضع رسمی دولت پاکستان تاکنون مشخص نبوده است. اگر طالبان با پیشنهاد حضور ترکیه در خاک افغانستان همچنان مخالفت کند، خیلی سخت خواهد بود که در ادامه راه هم بتوان آن را قانع کرد. این مساله مخصوصا وقتی پاکستان درگیرِ مساله نباشد، بیش از پیش تقویت می‌شود.

از این رو، حضور پاکستان در پیشنهاد ترکیه، کاملا ضروی است. با این حال باید توجه داشت که پاکستان امکان دارد که محاسبات راهبردی خود را داشته باشد. برخی ناظران بر این باورند که پاکستان در شرایط کنونی خشنود خواهد بود اگر طالبان در افغانستان و در جوار مرز‌های آن قدرت بگیرد. نباید فراموش کرد که پاکستان تاثیرگذاری قبال توجهی را بر گروه طالبان دارد و اسلام آباد به نوعی آن را گروهی حامی خود می‌بیند. با این همه، پاکستان نیز تبعات گسترده ترِ جنگ داخلی در افغانستان و یا تسلط طالبان بر خاک افغانستان را نیز مد نظر قرار می‌دهد.

در نهایت نیز باید گفت، اگرچه ترکیه پیشنهاد داده که نیرو‌های پاکستانی نیز به ماموریت آن در خاک افغانستان بپیوندند (که احتمالا این پیشنهاد با هدف ایجاد مشروعیت و حراست از وجود نیرو‌های ترکیه در خاک افغانستان، ارائه شده است)، با این حال برخی پاکستانی‌ها بر این باورند که کشورشان هیچ علاقه‌ای جهت اعزام نیرو به خاک افغانستان ندارد.

اگرچه به این نکته اشاره شده که قرار است ترکیه امنیت فرودگاه بین المکللی کابل را تامین کند، با این حال هنوز معلوم نیست که چه گروهی قرار است امنیت هیات‌های دیپلماتیک را در داخل افغانستان و یا آن دسته از هیات‌هایی که وارد خاک افغانستان می‌شوند، تامین کند. بر این اساس، باید گفت که، اما و اگر‌های زیادی در مورد اینکه آیا اساسا ترکیه قادر خواهد بود ماموریت خود را به درستی در خاک افغانستان انجام دهد یا خیر، وجود دارد».