برنده حذف پاسپورت؛ ایران یا ترکیه؟

پیشنهاد حذف پاسپورت برای سفر بین ایران و ترکیه که از سوی مقامات گردشگری این کشور همسایه ارائه شده است، در واقعیت، یک برنده بیشتر ندارد. نسبت ۱۰برابری مسافرت ایرانی‌ها به مسافرت گردشگران ترکیه- بین دو کشور- از یکسو و روند سرمایه‌گذاری ملکی در ترکیه از سوی دیگر نشان می‌دهد این نقشه، تسهیل سفر را به نفع بازار ترکیه رقم می‌زند.

پیشنهاد حذف پاسپورت سفر از سوی ترکیه اگرچه در تقویت روابط دیپلماتیک دو کشور تا حدودی اثرگذار خواهد بود، اما در حوزه توریسم منافع ترک‌ها را در جذب گردشگر تامین خواهد کرد. ظاهر امر حاکی از گسترش روابط و تبادل گردشگر بین دو کشور همسایه است، اما در واقع با توجه به میزان ۱۰ برابری ورود گردشگران ایرانی به ترکیه نسبت به ورود گردشگران ترک به ایران برنده این نقشه یک‌طرفه ترکیه خواهد بود و برای ما منفعتی به‌همراه نخواهد داشت.

در پنجمین نشست کمیته فنی مشترک همکاری‌های گردشگری ایران و ترکیه که با حضور معاونان گردشگری برمحور اهمیت تبادلات گردشگری میان دوکشور در دوران پساکرونا برگزار شد، پیشنهاد حذف گذرنامه سفر بین اتباع دو کشور از سوی مقامات ترکیه یکی از موضوعات چالشی مطرح شده در این نشست بود. اگرچه حذف پاسپورت از نگاه دیپلماسی منجر به نزدیکی و تقویت روابط دوکشور در تبادل گردشگر و افزایش میل به سرمایه‌گذاری در کشور مقصد می‌شود، اما در وضعیت موجود مساله‌ای در آن وجود دارد که نقشه یک‌طرفه برای تبادل توریست به‌نفع ترکیه خواهد بود.

از سال ۱۳۴۲ شمسی ترکیه و ایران اخذ ویزا را برای سفر بین دو کشور حذف کردند و اینک به‌دنبال لغو پاسپورت سفر هستند. پیشنهاد لغو پاسپورت اگرچه در جهت ایجاد توازن در مبادله گردشگر عنوان شده و نهایی و اجرایی‌شدن لغو گذرنامه در روابط ایران و ترکیه می‌تواند تا‌حدی ناموازنه شدن در ورود و خروج گردشگر از ایران را سامان دهد، اما طبیعتا چنین اقدامی می‌تواند مسیر خروج ایرانیان به سوی ترکیه را نیز تشدید کند و برای کسانی که به دلایل مختلف امکان دریافت گذرنامه از مجرا‌های قانونی را ندارند، شرایط خروج از کشور را فراهم می‌کند.

با نگاهی به ورود گردشگران دو کشور و میزان سرمایه‌گذاری‌های اتباع دو کشور در تبادل با یکدیگر حذف پاسپورت بر افزایش میزان ورود گردشگران ایرانی به ترکیه و سرمایه‌گذاری‌های بیشتر ایرانیان در ترکیه تاثیرگذار خواهد بود، زیرا ایران در شمار یکی از گردشگرفرست‌ترین کشور‌ها به ترکیه محسوب می‌شود که طی سال‌های اخیر رتبه بین چهارم تا ششم را به‌دست آورده است.

شهروندان ایرانی که عمدتا به دلایل مختلف همچون گذراندن تعطیلات، خرید و تجارت به این کشور سفر می‌کنند طی سالیان اخیر روند آن افزایش چشمگیری داشته و اگرچه تغییرات و نوسانات نرخ دلار و افزایش تحریم‌ها و فشار اقتصادی از میزان سفر‌های خارجی ایرانیان کاست، اما با این وجود در سال ۲۰۱۹ گردشگران ایرانی با بیش از ۲/ ۱ میلیون نفر پس از کشور‌های بلغارستان، آلمان، گرجستان و روسیه در رتبه پنجم توریست‌های خارجی ترکیه قرار گرفتند و این درحالی است که شمار گردشگران ورودی ترکیه به ایران بسیار ناچیز است و سالانه حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار گردشگر ترک عمدتا برای سفر‌های تجاری و درمانی به ایران سفر می‌کنند.

بازار گردشگری یکی از قطب‌های مهم اقتصادی در ترکیه محسوب می‌شود و حدود ۱۲‌درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور به گردشگری تعلق دارد و در سال ۲۰۱۹ حدود ۵۰ میلیون گردشگر به این کشور سفر کرده‌اند که منجر به کسب درآمد ۳۰ میلیارد دلاری برای ترکیه شده است و توانسته رتبه ششم جهان را به خود اختصاص دهد.

اگرچه همه‌گیری کرونا ضربه سهمگینی بر اقتصاد و اشتغال این بازار وارد کرده است، اما ترکیه از ژوئیه ۲۰۲۰ اقدام به ورود تدریجی مسافران به کشور خود کرده و چشم‌انداز خود برای سال ۲۰۲۱ را پذیرش ۲۵ میلیون گردشگر خارجی درنظر گرفته و در این زمینه اقدامات گسترده‌ای را صورت داده است و این درحالی است که ایران در سال ۲۰۱۹ با ورود ۸ میلیون گردشگر خارجی در رتبه ۸۹ جهان قرار گرفته است و پس از شروع بحران کرونا بازار گردشگری در مرز تعطیلی کامل قرار گرفته و تا به امروز اقداماتی راهگشا و کاربردی در جهت احیای این بخش صورت نگرفته و چشم‌اندازی برای آینده آن وجود ندارد که با این اوصاف حذف گذرنامه تنها منافع طرف ترک را در حوزه گردشگری تامین کرده و نتیجه یک‌طرفه خواهد داشت.

به گزارش اتحادیه هتلداران در سال ۲۰۱۷ توریست‌های ایرانی به‌طور متوسط ۶ شب در هتل‌های ترکیه اقامت می‌کنند و به ازای هر نفر به‌طور متوسط ۱۰۰۰ دلار هزینه می‌شود. این درحالی است که سرانه هزینه‌کرد توریست‌های خارجی به ازای هر نفر ۶۳۰ دلار برای این بازه زمانی است و در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ به‌دلیل کاهش ارزش پول ترکیه این رقم حتی کاهش هم یافته و به کمتر از ۶۰۰ دلار نیز رسیده است. همچنین ایرانی‌ها پیشتاز خرید ملک و اخذ تابعیت در ترکیه هستند و طی سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ حدود ۱۵۰۰ مورد خرید ملک از سوی ایرانیان در ترکیه صورت گرفته که در مقایسه با دیگر کشور‌ها رتبه نخست را داشته است.

همچنین در سال ۲۰۲۰ سهم کل خریداران خارجی از مسکن ترکیه حدود ۵ درصد بوده است که از میان ایرانیان با ۲۰ درصد حدود یک‌پنجم از خرید مسکن خریداران خارجی را به‌خود اختصاص داده‌اند. آمار‌ها حاکی از آن است که در ۹‌ماه نخست ۲۰۲۰ شهروندان ایرانی نزدیک به ۷ هزار آپارتمان یا خانه در ترکیه خریداری کرده‌اند. شاید یکی از مهم‌ترین ایرادات به پذیرش حذف گذرنامه این باشد که این امر منجر به خروج بیش از پیش سرمایه از ایران و افزایش مهاجرت به کشور ترکیه خواهد شد که این امر تنها در راستای منافع ترکیه اتفاق خواهد افتاد.

همچنین نگاه گردشگران، سرمایه‌گذاران و تجار و بازرگانان هر کشوری به لغو ویزا و لغو گذرنامه به‌عنوان یک امکان و مشوق خوب، اما ناکافی در کشور مقصد به‌شمار می‌رود و بیشتر مدنظر کسانی قرار می‌گیرد که به‌دنبال مسافرت‌های مقطعی و مناسبتی هستند و چندان مطلوب سایر گردشگران با چشم‌انداز سرمایه‌گذاری قرار نمی‌گیرد.

فقدان زیرساخت‌های لازم، قوانین دست و پا گیر، عدم اطلاع‌رسانی و معرفی دقیق از سوژه موردنظر و همچنین غلبه تصویر جعلی از ایران به جهانیان مهم‌ترین موانع پیش‌روی ورود گردشگران ترک با هدف سرمایه‌گذاری در ایران است و تا زمانی‌که جذابیت‌های ایران برای توریست‌ها مشخص و معرفی نشود و از آن مهم‌تر قوانین حقوقی و سیاسی مسیر سرمایه‌گذاری را تسهیل نکند، لغو گذرنامه نمی‌تواند باعث جذب توریست و سرمایه از کشور‌های همسایه از جمله ترکیه شود.