قاچاق معکوس چیست و چرا رونق گرفته است؟

فرارو- نایاب شدن برخی کالا‌های اساسی در کشور به ویژه دارو و به طور مشخص در این روز‌ها انسولین بحث قاچاق معکوس کالا را داغ کرده است. پیش از این وقتی حرف از قاچاق می‌شود بیشتر منظور واردات غیرقانونی کالا بود حالا اما صادرات غیرقانونی دردسرساز شده است.

به گزارش فرارو، در روز‌های گذشته برخی مقامات مسئول و فعالان اقتصادی از قاچاق مععکوس به عنوان دلیل اصلی نایاب شدن انسولین قلمی در داروخانه‌های کشور گفتند. محمود نجفی عرب، رئیس کمیسیون اقتصاد سلامت اتاق تهران به تجارت‌نیوز گفت که «بیش از ۱/۵ برابر نیاز کشور انسولین وارد کشور شده است. به روال هر سال. پس نباید هیچ کمبودی وجود داشته باشد. اما انسولین وارد شده، مجددا صادر می‌شود. یا به عبارتی از راه‌های غیرقانونی از کشور خارج می‌شود.»

 

البته فقط انسولین نیست که این روز‌ها قاچاق می‌شود، گزارش‌های فراوانی از قاچاق دارو به کشور‌های همسایه در هفته‌های اخیر منتشر شده است. هفته گذشته نیز نیرو‌های امنیتی عراق اعلام کردند که ۱۹ کامیون حامل داروی قاچاق را که از خاک ایران وارد عراق شده‌اند توقیف کرده اند. البته گمرک می‌گوید قاچاقی درکارنیست این دارو‌ها خارجی و از کشور دیگری وارد ایران شده اند و ایران صرفا مسیر ترانزیت بوده است.

به گفته نجفی عرب، "قاچاق معکوس فقط مخصوص انسولین نیست. برای همه دارو‌های گران با مشکل قاچاق معکوس مواجهیم. دلیل آن هم قابل توجه است، تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی که سبب می‌شود دارو با قیمت ارزان وارد شود و با دلار بازار آزاد، از مرز خارج شود. کمبود دارو و انسولین عارضه همین ارز ۴۲۰۰ تومانی است."

ریشه اصلی قاچاق معکوس چیست؟ چه عاملی در اقتصاد ایران باعث شده است که این پدیده رونق بگیرد؟

وحید شقاقی تحلیلگر اقتصادی در این باره به فرارو گفت: "مسئله اصلی این است که قیمت ارز در کنار ضعف نظام بانکی، اطلاعاتی، آماری و عدم شفافیت می‌تواند قاچاق را در همه کالا‌ها به وجود آورد. الان هم بحث صرفا بر سر دارو نیست.»

او افزود: «قاچاق ضربه سنگینی در شرایط تحریم به کشور وارد کرده است. منابع ارزی کشور به تاراج می‌رود. ۱۵ تا ۲۵ میلیارد دلار از ارز کشور صرف ورود کالای قاچاق به کشور می‌شود. قاچاقچی‌ها این ارز را از بازار تامین می‌کنند. اینگونه منابع ارزی به تاراج می‌رود و کلی کالا غیر ضروری وارد کشور می‌شود. قاچاق معکوس هم در کشور وجود دارد. وقتی قیمت دلار به ۳۰ هزار تومان می‌رسد برخی کالا‌هایی که از حمایت دولت برخوردارند، ارزان تولید می‌شوند و یا ارزان وارد کشور می‌شوند و در اختیار مصرف کننده قرار می‌گیرد، قاچاق معکوس را جذاب و پرسود می‌کند.»

به گفته این استاد دانشگاه "برای نمونه قاچاق گازوئیل سالهاست از ایران به کشور‌های همسایه صورت می‌گیرد، چرا؟ چون بسیار سودآور است. گازوئیل با دلار بسیار ارزان عرضه می‌شود در حالیکه در بازار نرخ دلار ۳۰ هزار تومان است. گازوئیل یارانه فراوانی را از دولت می‌گیرد. این موجب می‌شود قاچاق گازوئیل سودآوری زیادی داشته باشد و قاچاقچیان و سوداگران را برای خروج گازوئیل به صورت غیرقانونی تحریک می‌کند."

شقاقی درباره اینکه چرا قاچاق معکوس در دارو اتفاق می‌افتد، گفت: «دارو هم مانند گازوئیل همیشه جزو کالا‌های حمایتی دولت بوده است. در شرایط کنونی این حمایت تشدید هم شده است. دولت به تولید و یا واردات دارو یارانه می‌دهد تا قیمت دارو را تحت کنترل داشته باشد. وقتی دارو با دلار ۴۲۰۰ تومان یا پایین‌تر به جامعه عرضه می‌شود، برای قاچاق به یک کالای جذاب تبدیل می‌شود. وقتی دلار ۳۰ هزار تومان را مبنا قرار دهیم با قاچاق دارو از کشور سود‌های سرشاری را می‌توان کسب کرد. دارویی که با دلار ۴۲۰۰ تومانی در داخل کشور تهیه شده در کشورهای همسایه که مشکل دارو دارند به راحتی با دلار ۳۰ هزار تومانی به فروش می‌رود.»

این تحلیلگر مسائل اقتصادی افزود: «این مکانیسم در نظامات چند نرخی پیش می‌آید. نظام ارزی کشور چند نرخی و حمایتی است. نظام‌های چند نرخی و حمایتی باید مسائل مهمی را رعایت کنند. اول شفافیت است، باید بانک اطلاعات و بانک آماری متقنی وجود داشته باشد. نظارت‌های باید کارا و در سیستم توزیع هم تمرکز زدایی صورت گیرد.»

او با اشاره به ماجرای ارز ۴۲۰۰ تومانی عرضه آن و رانت‌ها و فساد‌ها ایجاد شده در پس آن گفت: «وقتی دلار ۴۲۰۰ تومانی به فردی داده می‌شود، آن فرد تحریک می‌شود که اگر دلار دریافتی را در بازار آزاد با ۳۰ هزار تومان بفروشد، ۲۶ هزار تومان سود کرده است. به این ترتیب دلار ۴۲۰۰ تومانی به محرکی برای دور زدن سیستم بدل می‌شود.»

شقاقی گفت: "راه حل این است که شفافیت حداکثری باید وجود داشته باشد. فرآیند‌های باید روشن باشند، بانک اطلاعاتی و آماری باید دقیق و شفاف باشد و نظارت هوشمند و آنلاین در کل پروسه از تولید تا توزیع باید وجود داشته باشد. در توزیع اقلام حمایتی باید تمرکززدایی صورت گیرد. در غیر اینصورت با توجه به وضعیت تفاوت قیمتی ارز در همه کالا‌های حمایتی فساد ایجاد می‌شود، قاچاق صورت می‌گیرد که نهایتا موجب کمبود کالا در داخل کشور می‌شود. در این بین گروهی هم بدونه هیچ کار و تلاشی ثروت‌های افسانه‌ای کسب می‌کنند."