استیصال سعودی

فرارو- در آستانه نخستین سالگرد ترور جمال خاشقجی، روزنامه نگاری منتقد عربستانی، محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، با شبکه آمریکایی سی‌بی‌اس گفتگوی مفصلی انجام داد. در این گفتگو دو نکته بیش از همه چیز توجه‌ها را جلب کرد. نکته نخست، پذیرش مسئولیت ترور خاشقجی بود. ولیعهد عربستان، در اقدامی غیرمتعارف، قبول کرد او مسئول قتل خاشقجی است. چرا که این قتل در دوره حمکرانی او اتفاق افتاد. نکته دوم، اظهارات صلح‌طلبانه بن سلمان درباره ایران بود که برخی ناظران را شگفت‌زده کرد. زیرا بن سلمان معمولا در گفتگو‌های خود، علیه این کشور مواضع تندی اتخاذ می‌کرد.

به گزارش فرارو، ایران و عربستان در مسیر تنش‌زدایی قدم گذاشته‌اند. مقامات دو کشور، از گفتگو با طرف مقابل استقبال می‌کنند. بن سلمان، در گفتگوی اخیرش، حتی از دیدار روسای جمهور ایران و آمریکا هم قاطعانه استقبال کرده بود. وی ابراز امیدواری کرده که جامعه جهانی علیه ایران اقدام نظامی نکند، «چون راه حل سیاسی و صلح‌آمیز بسیار بهتر از راه حل نظامی است.»

ولیعهد عربستان در پاسخ به این سوال که آیا او فکر می‌کند ترامپ باید با روحانی دیدار و توافق جدیدی امضا کند، به شبکه سی‌بی‌اس گفت: «قطعا (باید دیدار کند)، این چیزی است که پرزیدنت ترامپ خواهان آن است. این چیزی است که همه ما می‌خواهیم. اما این ایرانی‌ها هستند که نمی‌خواهند سر میز (مذاکره) بنشینند.»

از سوی دیگر، در پی انتشار اخباری مبنی بر درخواست عربستان از عراق و پاکستان برای میانجیگری با ایران، تهران به طور مشروط از مذاکره با ریاض استقبال کرد. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در واکنش به درخواست یادشده، به خبرگزاری خانه ملت گفت: «در شرایط و وضعیتی که سعودی‌ها علاقه‌مند به مذاکره با ایران شدند، اگر مسائل منطقه را پای میز مذاکره و نه با کُشتن مردم دنبال کنند، جمهوری اسلامی را هم قطعاً همراه با خود خواهند داشت.»

"گشایش بی‌سروصدا"
ایران و عربستان در حالی از گفتگو‌ها استقبال می‌کنند که حدود سه هفته پیش، تنش‌ها میان این دو کشور به شکل خطرناکی بالا گرفته بود. بامداد شنبه ۱۴ سپتامبر، مهمترین تاسیسات نفتی شرق عربستان سعودی هدف حملات موشکی و پهپادی قرار گرفت. در جریان این حمله، تقریبا نصف تولید روزانه نفت عربستان -حدود ۵.۷ میلیون بشکه در روز معادل پنج درصد کل عرضه جهانی نفت- مختل شد. حوثی‌های یمن مسئولیت این حمله را به عهده گرفتند. اما عربستان و آمریکا و سپس کشور‌های اروپایی، ایران را به دست داشتن در حمله تاسیسات نفتی شرکت آرامکوی عربستان متهم کردند.

به نظر می‌رسد حمله آرامکو محاسبات عربستان را از چند جهت تغییر کرده و به بازنگری در سیاست خارجی این کشور منجر شده است. رسانه‌ها و محافل دیپلماتیک غربی می‌گویند عربستان پس از سال‌ها خصومت و رقابت با ایران، بالاخره به تنش‌زدایی با این کشور متمایل شده است. روزنامه نیویورک‌تایمز اخیرا در گزارشی به نقل از مقامات چندین کشور، از برداشته شدن گام‌هایی در زمینه «گشایش بی‌سروصدا» میان تهران و ریاض خبر داد.

به نوشته این روزنامه، در هفته‌های اخیر مقامات عراق و پاکستان، گفته‌اند محمد بن سلمان از آن‌ها خواسته است که با سران ایران درباره تنش‌زدایی صحبت کنند. دولت عربستان نیز تایید کرده است که عراق و پاکستان پیشنهاد میانجیگری داده‌اند، اما درخواست میانجیگری بن سلمان را تکذیب کرد. نیویورک تایمز از قول یک مقام بلندپایه ناشناس پاکستانی مدعی شد بن سلمان به عمران خان گفته است که او خواهان اجتناب از جنگ است.

 

تاثیرات پنهان حمله آرامکو
در پی حمله ۱۴ سپتامبر به تاسیسات آرامکو، نگرانی‌ها از احتمال درگیری میان ایران و عربستان یا میان ایران و آمریکا اوج گرفت. گزارش‌هایی درباره احتمال حمله محدود آمریکا به ایران در واکنش به حمله آرامکو منتشر شد. اما ترامپ با حمله نظامی مخالفت کرد. این امر با تحرکات دیپلماتیک اروپا در هفتاد و چهارمین نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک همزمان شد. اروپایی‌ها خصوصا فرانسوی‌ها، سعی کردند میان روحانی و ترامپ در نیویورک دیداری ترتیب دهند. اما موفق نشدند. با این حال، مخالفت ترامپ با حمله به ایران و صحبت‌ها از احتمال دیدار ترامپ و روحانی، محاسبات سعودی‌ها را به هم زد.

بسیاری از ناظران بر این باور هستند که سعودی‌ها انتظار داشتند آمریکا به ایران پاسخ نظامی دهد و وقتی که ترامپ این کار را نکرد، به شدت مایوس شدند و به فکر تنش‌زدایی با ایران افتادند. در همین رابطه، فیلیپ گوردن، هماهنگ‌کننده سابق کاخ سفید در امور خارومیانه، به نیویورک تایمز گفت: «بدترین نتیجه برای سعودی‌ها این است که با فرض حمایت آمریکا از آنها، به سمت تقابل با ایران حرکت کنند و سپس متوجه شوند که آمریکا از آن‌ها حمایت نخواهد کرد.»

توماس فریدمن، روزنامه‌نگار برجسته آمریکایی، نیز طی یادداشتی در نیویورک‌تایمز به همین نگرانی سعودی اشاره کرد. وی با لحنی طنزآلود نوشت سعودی‌ها به واشنگتن زنگ زدند تا «پاسخ استراتژیک» آمریکا به ایران را بررسی کنند، اما در کمال ناباوری متوجه شدند که ترامپ مشغول جستجوی شماره موبایل حسن روحانی بود تا ببیند آیا می‌شود با ایران توافقی امضا کرد یا نه. یعنی همان توافقی که ترامپ نتوانسته بود با کره شمالی امضا کند.

فریدمن ادامه داد: «ترامپ از طریق مترجم عربی به عرب‌های خلیج (فارس) گفت: "یادم رفت به شما بگویم. من فقط علاقه دارم سلاح‌هایمان را به شما بفروشم. نه اینکه از این سلاح در دفاع از شما استفاده کنم. اما یادتان نرود دفعه بعد که به واشنگتن دی سی آمدید، در هتل من اقامت کنید! کارکنان منتظرند."»

 

به نوشته فریدمن، سران عرب هم پیام ترامپ را گرفتند و خودشان هم درگیر جستجوی شماره موبایل سران ایران و نیز امیر قطر شدند که با ایران روابط خوبی دارد. وقت آن شده که با همه همسایگان خوب شد. اما این تحول، ائتلاف ضمنی میان آمریکا، کشور‌های سنی و اسرائیل علیه ایران را هم خراب کرد. اسرائیل بیش از هر زمان دیگری در برابر ایران احساس تنهایی می‌کند.

سعودی‌ها قصد دارند دیپلماسی را با ایران امتحان کنند و در این امر ظاهرا جدی هستند. عادل عبدالمهدی پس از سفر اخیرش به عربستان اعلام کرد سران سعودی موضع ممتازی درباره تلاش‌های عراق در زمینه تنش‌زدایی در منطقه اتخاذ کردند. قرار بود عبدالمهدی به ایران هم سفر کند و نتایج دیدارش با سعودی‌ها را به تهران منتقل کند. اما ناگهان عراق درگیر تظاهرات گسترده‌ای شد که در آن بیش از ۱۰۰ کشته و شش هزار نفر مجروح شدند. از این رو، عبدالمهدی نتوانست به ایران سفر کند. اما به زودی عمران خان به ایران سفر می‌کند. برخی گزارش‌های رسانه‌ای می‌گویند نخست‌وزیر پاکستان به درخواست عربستان و برای پیگیری ابتکاری جدید در زمینه رفع سوء‌تفاهم‌های موجود میان تهران و ریاض به تهران می‌آید. موضع سعودی‌ها ظرف سه هفته کاملا دگرگون شد. آن‌ها هم برای پایان دادن به جنگ یمن و هم برای بهبود روابط با ایران به تکاپو افتاده‌اند. امری که از می‌تواند نشانه‌ای از استیصال سعودی‌ها باشد. چرا که آن‌ها زمانی رویه خود را تغییر دادند که از حمایت نظامی آمریکا از خودشان در برابر ایران مایوس شدند.