(تصاویر) آیا تنگه هرمز اهمیت خود را از دست خواهد داد؟

نعمت احمدی. حقوق‌دان در روزنامه شرق نوشت: ‌تنگه هرمز اهمیت استراتژیکی در عرصه رفت‌و‌آمد کشتی‌های تجاری و نفت‌کش‌ها دارد، شرایط فعلی حاکم بر روابط ایران و دنیای غرب از یک طرف و جبهه‌گیری دنیای غرب از دیگر سو و تهدید هرازگاهی بستن تنگه هرمز و اتفاقاتی که این اواخر در بندر فجیره و نیز دهانه دریای عمان درباره کشتی‌های نفت‌کش رخ داد، آیا نگاه جهانی را به این تنگه تغییر خواهد داد؛ تا‌جایی‌که به فکر بنادر جایگزین در خارج از تنگه هرمز باشند؟

عربستان و امارات سال‌ها قبل برنامه پرهزینه‌ای را برای انتقال نفت به خارج از تنگه هرمز تدارک دیدند، خط لوله‌ای که نفت عربستان را از مناطق نفت‌خیز حاشیه خلیج فارس به کنار دریای سرخ انتقال می‌دهد و همچنین خط لوله‌ای که نفت امارات را تا بندر فجیره -‌خارج از تنگه هرمز- انتقال می‌دهد و بندر فجیره که تا دو، سه دهه قبل، بندری پرت و دورافتاده بود و جز کشتی‌های محلی که توسط صیادان برای صید راهی به دریا داشتند، ناوگان دریایی دیگری در اسکله‌های فرتوت و قدیمی این بندر دورافتاده پهلو نمی‌گرفتند.

بندر فجیره

در سال‌های گذشته بندر فجیره از یک بندر ماهی‌گیری به بندری نفتی که بخش اعظم نفت امارات را از طریق خطوط انتقال نفت به ساحل خود می‌کشاند، تبدیل شده است. علاوه بر خطوط لوله نفتی و شکل‌گیری بنادر نفتی خارج از تنگه هرمز، کشور‌های شرق دور آسیا به دنبال احداث بنادری خارج از تنگه هرمز هستند تا از اهمیت استراتژیکی خلیج فارس و تنگه هرمز بکاهند. نخستین منطقه‌ای که مورد توجه قرار گرفته است و موقعیتی راهبردی به بازار‌های جنوب آسیا مانند هند و پاکستان دارد و فاصله کمی هم با بازار‌های شرق آفریقا دارد، منطقه «دقم» است.

بندر «دقم» در حد فاصل خلیج عمان (دریای عمان) و خلیج عدن واقع شده است. در اهمیت این منطقه همین بس که دولت چین سرمایه‌گذاری هنگفتی برای مدرن‌سازی بندر «دقم» کرده است که به علت هم‌جواری با منطقه وسیعی از خارج تنگه هرمز -‌دریای عمان- دریای عرب و اقیانوس هند حائز اهمیت است و بازار‌های جنوب آسیا مانند هند و پاکستان را هم پوشش می‌دهد. این منطقه تا چند سال پیش کمترین امکانات را داشت و درواقع بندری خالی از سکنه بود که امروزه به شهری مدرن در غرب کشور عمان تبدیل شده است؛ شهری مدرن و صنعتی با هتل‌های لوکس، شهرک‌های صنعتی و امکانات اقامتی با جمعیتی بیش از ۱۲۰ هزار نفر. این بندر ۴۸۰ کیلومتر با مسقط فاصله دارد و یکی از اهداف مشترک چین و عمان در کناره اقیانوس هند است که به صورت منطقه آزاد اقتصادی چندین کشور را هدف قرار داده است و با افتتاح چندین شبکه بزرگراهی، اسکله مدرن بندری، چندین هتل پنج‌ستاره و برنامه احداث پالایشگاه که با تزریق نفت خام به این پالایشگاه سوخت کشتی‌های عازم خاور دور و شرق آسیا را از پالایشگاه جدیدالتأسیس این بندر تازه‌ تجهیز‌ شده فراهم کند.

بندر دقم

بندر «دقم» که مورد توجه دولت چین واقع شده تا بنادر خلیج فارس و دریای عمان در بن‌بست قرار گیرند، تاکنون بیش از ۱۰ میلیارد دلار خرج نوسازی آن شده است. دولت چین درصدد است تا سال ۲۰۲۰ که اولین فاز توسعه بندر «دقم» راه‌اندازی می‌شود، مناطق ویژه اقتصادی و شهر صنعتی آن در کنار اسکله‌ها و هتل‌ها راه‌اندازی شود.

دولت عمان نیز توسعه مناطق مسکونی و دانشگاهی این بندر را در دستور کار قرار داده است و بر این باور هستند که با افزایش تردد کشتی‌ها در منطقه و وجود پالایشگاه، اقتصاد این ناحیه را دگرگون خواهد کرد و بار‌اندازی برای همه کشتی‌ها در منطقه‌ای دور از تنش‌های خلیج فارس و تنگه هرمز خواهد شد.

دولت چین تا هم‌اکنون یک پالایشگاه، یک واحد متانول، کارخانه ساخت سلول‌های خورشیدی، مرکز تولید خودرو و کارخانه تولید مصالح ساختمانی، یک مجتمع گردشگری با هتل پنج‌ستاره که بیش از ۲۰۰ میلیون دلار هزینه آن شده است و یک شهرک صنعتی و گردشگری برای سکونت بیش از ۲۵ هزار نفر را در حال ساخت دارد یا ساخت آن را به پایان رسانده است. علاوه بر چین، کشور‌های کویت، ژاپن، عربستان و کره جنوبی هم در منطقه آزاد تجاری «دقم» سرمایه گذاری کرده‌اند. این حجم از سرمایه‌گذاری در این منطقه نشانه حضور پایدار دولت چین در منطقه و حضور دیگر کشورهاست.

بندر گوادر

بندری که رقیب بنادر واقع در خلیج فارس و دریای عمان شده است، با این تفاوت که از درگیری‌های احتمالی تنگه هرمز دور است، دومین بندری که خارج از تنگه هرمز است و توجه دولت چین واقع شده، بندر گوادر پاکستان است. چینی‌ها به بهانه توسعه راه ابریشم جدید و گسترش سرشاخه‌های دریایی این راه تاریخی از سال‌ها قبل بندر گوادر را در برنامه توسعه‌ای خود قرار دادند. خلیج گوادر دارای مزیتی است که این بندر را از دیگر بنادر حاشیه خلیج فارس و دریای عمان مستثنا کرده است.

دولت چین با ظرافت خاصی که از فرهنگ توسعه‌طلبانه چینی‌ها نشئت گرفته، بندر تازه‌توسعه‌یافته «دقم» را از نفوذ هر نوع پایگاه‌های نظامی و حضور ناو‌های جنگی دور نگه داشته است؛ اما در بندر گوادر از همان ابتدا حضور نظامی هم داشته و این بندر به‌عنوان پایگاه منطقه‌ای ناو‌های چینی هم محسوب می‌شود. از اهمیت این منطقه همین بس که چین علاوه بر بندر «دقم» در عمان و بندر گوادر در پاکستان، در چند بندر دیگر در پاکستان، میانمار، سریلانکا و حتی بنگلادش علاوه بر حضور تجاری و فعالیت‌های اقتصادی، حضور نظامی هم دارد و دلیل این حضور حفظ امنیت کریدور‌های انرژی و تجاری منطقه و به گفته چینی‌ها راه ابریشم جدید است.

توسعه چین در داخل کشور و پروژه‌های بلندپروازانه این کشور به‌ویژه در حاشیه دریایی جهان به بهانه ایجاد راه ابریشم جدید تحرکی در منطقه هم به وجود آورده و دولت‌های ناحیه -به‌ویژه دولت‌های عربی- نتیجه حضور چینی‌ها را در اقتصاد منطقه خود با تزریق دلار‌های فراوان بعینه لمس می‌کنند.

توسعه صنایع مختلف و ایجاد فرصت‌های شغلی و تأسیس و ایجاد مشاغل جدید باعث رونق این نواحی و از همه مهم‌تر باعث مشروعیت حضور چینی‌ها شده است که دولت‌های منطقه موافقت‌نامه‌های مختلفی را با کشور چین منعقد کرده‌اند.

هم‌اکنون طرف چینی به‌عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس هستند. ثبات سیاسی چین، رونق اقتصادی این کشور و مهم‌تر از آن پروژه‌های بلندپروازانه‌ای که مناطق کمتر توسعه‌یافته شاهد افتتاح آن هستند که برای آنان مشکل و رفاه آورده است، حضور چینی‌ها را در اذهان مردم عادی مشروع جلوه می‌دهد. سختکوشی چینی‌ها که در مدت چند سال بندر متروک «دقم» را که بندر ماهی‌گیری با وسایل و ابزار سنتی بود، به بندری مدرن و توسعه‌یافته تبدیل کرده است، با توسعه سریع بندر گوادر که تحرک خاصی به منطقه داده و بر زندگی مردم آن اثر گذاشته است، به برگ برنده چینی‌ها تبدیل شده؛ در‌حالی‌که دیگر بنادر منطقه مثل بندرعباس، بندر امام، بوشهر و بنادر حاشیه جنوبی حتی بندر پیشرفته‌ای مثل جبل‌علی که پیشانی دولت امارات بود، دیگر اهمیت سابق را ندارند.

آیا تنگه هرمز اهمیت خود را از دست خواهد داد؟ توسعه صنایع مختلف و ایجاد فرصت‌های شغلی و تأسیس و ایجاد مشاغل جدید باعث رونق این نواحی و از همه مهم‌تر باعث مشروعیت حضور چینی‌ها شده است که دولت‌های منطقه موافقت‌نامه‌های مختلفی را با کشور چین منعقد کرده‌اند. هم‌اکنون طرف چینی به‌عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس هستند.